به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدهادی منصوری در نشست «شخصیت های برجسته حوزه علمیه قم در تفسیر قرآن در سده اخیر؛ حضرات آیات مکارم شیرازی و سبحانی» از سلسله نشست‌های یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم که به همت دبیرخانه این همایش و با همکاری معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه برگزار شد، عنوان کرد: با نزول وحی، قرآن محل گفت‌وگوی دانشمندان و مفسران قرار گرفت و هر یک تلاش نمودند که مقصود خدا را در آیات مشخص کنند.
وی با بیان اینکه بیشترین تلاش های تفسیری از قرن چهاردهم به بعد و پس از پیشرفت علوم در تمامی عرصه ها در میان دانشمندان مسلمان به ویژه مفسران قرآن دیده می شود، گفت: از جمله مفسران این قرن، آیت الله مکارم شیرازی است که تلاش کردند با اهتمام به قرآن و کشف عمق معارف قرآنی، گام بلندی در عرصه تبیین معارف قرآنی بردارند.
پژوهشگر حوزوی ادامه داد: آیت الله مکارم شیرازی در سال ۱۳۰۵ هجری شمسی در شهر شیراز در میان خانواده مذهبی دیده به جهان گشودند و پس از تحصیل در مرحله مقدماتی و سطح حوزه در حوزه علمیه شیراز به حوزه علمیه قم و پس از مدتی به حوزه نجف عزیمت کردند.
وی با اشاره نقش و تاثیر آیت الله مکارم شیرازی در تحولات مربوط به مطالعات قرآن پژوهی و تفسیری در سده اخیر حوزه علمیه قم بیان کرد: حیات علمی قرآنی آیت الله مکارم شیرازی ابعاد مختلفی دارد.
حجت الاسلام والمسلمین منصوری با اشاره به اینکه آیت الله مکارم شیرازی بیش از صد اثر تالیف کرده است، افزود: ایشان با پیمودن مدارج عالی علمی از جوانی به تدریس، تبلیغ و تالیف در معارف دینی پرداخته است.
وی با تاکید بر اینکه زندگی آیت الله مکارم شیرازی عجین با قرآن است، اضافه کرد: بخش اعظم حیات علمی ایشان را تبیین و تفسیر قرآن و طرح مسائل فقهی، اخلاقی و عقیدتی از منبع قرآن به خود اختصاص داده است و این نکته بسیار مهمی در زندگی یک مرجع تقلید است.
پژوهشگر حوزوی ادامه داد: آیت الله مکارم شیرازی به صورت فردی و گروهی به تالیف و تدوین کتاب های تفسیری ارزنده ای مثل تفسیر نمونه و تفسیر پیام قرآن (تفسیر موضوعی) پرداخته است. همچنین شاگردان بسیاری نیز در زمینه مباحث قرآنی تربیت کرده است که بسیاری از این شاگردان در آثار ماندگاری را در زمینه علوم قرآنی تولید کردند.
وی اضافه کرد: ترجمه تفسیر المیزان به زبان فارسی، بررسی رسم الخط عثمان، اخلاق در قرآن، پیغمبرشناسی از منظر قرآن که با عنوان قرآن و آخرین پیامبر است از جمله آثار قرآنی آیت الله مکارم شیرازی است.
حجت الاسلام والمسلمین منصوری با اشاره به اینکه آسیب شناسی تفسیر، روش های تفسیری و تفسیر به رأی که یکی از ابعاد مهمی است که در تفسیر مطرح می شود، گفت: یکی از آیت الله مکارم شیرازی ناظر به بحث روش شناسی است که نسبت به روش های نادرست در تفسیر هشدار می‌دهند.
وی با اشاره به بیش از ۲۰ آثار اقتباسی از تالیفات قرآنی آیت الله مکارم شیرازی گفت: برگزیده تفسیر نمونه از جمله آثار اقتباسی از ایشان است که توانسته خلا هایی را پر کند از جمله آن‌ها حج و حرمین شریفین در تفسیر نمونه، سلامت روح، نماز و عبادت در تفسیر نمونه، داستان های تفسیر نمونه برای جوانان، زن در تفسیر نمونه و... است.
حجت الاسلام والمسلمین منصوری با اشاره به سخنرانی های قرآنی آیت الله مکارم شیرازی اظهار کرد: در سخنرانی های آیت الله مکارم شیرازی محوریت قرآن کاملا مشهود است و در این زمینه آثاری مانند سخنرانی ماه مبارک رمضان تولید شده است. همچنین در سال ۱۳۷۹ نیز که رهبر معظم انقلاب شعار سال را «امیرالمومنین (ع)» نامگذاری کردند بحث تفسیری را شروع کردند که نتیجه آن «آیات ولایت در قرآن» شد. سوگندهای قرآنی نیز که از دیگر آثار ایشان در زمینه سخنرانی‌های قرآنی در ماه رمضان است.
وی با بیان اینکه تفسیر ترتیبی در بین مفسرانی به دو روش تفسیر ترتیبی بر اساس مصحف و تفسیر ترتیبی بر اساس نزول تقسیم می‌شود، تصریح کرد: تفسیر ترتیبی آیت الله مکارم شیرازی اساس ترتیب مصحف هست یعنی همان قرآنی است که در دست همه مسلمانان هست و مورد پذیرش همه مسلمانان هست.
حجت الاسلام والمسلمین منصوری ادامه داد: از دیگر تمایزات آیت الله مکارم شیرازی این است که اقدام به تفسیر قرآن به دو روش تفسیر ترتیبی و موضوعی کرده است که نشان دهنده احاطه علمی و تفسیری و دغدغدمندی ایشان است.
وی گفت: تفسیر ترتیبی شاد نتواند همه خلاها را پر کند اما با تفسیر موضوعی می توان هم از درون قرآن موضوعات قابل بررسی کرد و هم می توان بر اساس داده های بیرونی یک بحث اجتماعی یا بحث سیاسی روز را بر اساس داده های قرآنی تحلیل کرد.
ویژگی‌های تفسیر نمونه:
انسجام ساختاری قرآن
وی در رابطه با مباحث مطرح شده درباره انسجام ساختاری قرآن گفت: دو دیدگاه در رابطه با اینکه «آیا سوره های قرآن نظام ساختاری دارد یا ندارد؟» وجود دارد؛ دیدگاه اول بیان می‌کند قرآن بی نظم است و آن نظمی که بشر توقع دارد را نباید از کلام خواست.
حجت الاسلام والمسلمین منصوری با بیان اینکه دسته دوم به سه دسته تفریطی، افراطی و معتدل تقسیم می‌شوند، افزود: عده‌ای انسجام ساختاری را قبول دارند ولی آن رو قلیل می دانند و بیان می‌کنند که آیات همجوار یا آیات هم نزول فقط با یکدیگر ارتباط دارند. گروه دیگر بیان می‌کند که سوره یک محور و یک غرض بیشتر ندارد. برخی از افراد دیدگاه معتدل دارند که از جمله این افراد آیت الله مکارم شیرازی است.
وی ادامه داد: آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه مثلا سوره‌ای که بیش از صد آیه دارد را در چند محور خلاصه می‌کند که این کار بسیار دشوار است و نیاز به تشخیص خوب و شناخت و ارتباط گیری بین آیات دارد.
ویژگی دوم: تربیت و هدایت
وی با بیان اینکه هدف قرآن، تربیت انسان ها و سوق دادن آن ها به سعادت است، گفت: از ویژگی‌های آثار تفسیری آیت الله مکارم شیرازی توجه به بحث هدایتی و تربیتی است.
ویژگی سوم: تفسیری روزآمد با گرایش اجتماعی
حجت الاسلام والمسلمین منصوری روز آمد بودن را از دیگر ویژگی های تفسیر نمونه دانست و گفت: تفسیر نمونه یکی از تفاسیری است که با گرایش اجتماعی نوشته شده است و سعی شده است به مباحث روز مانند حقوق بشر، حکومت، نظامات سیاسی، نظامات اجتماعی و... پرداخته شود.
ویژگی چهارم: زبانی روان و دلنشین
وی ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی های تفسیر نمونه، زبان نوشتاری آن است که روان و دل نشین است و مخاطب بسیار فراوانی که دارد و مباحث ثقیل علمی به صورت روان بیان کرده است.
ویژگی پنجم: توجه به مباحث علمی معتبر
وی افزود: تفسیر معتبر از آیات علمی از دیگر ویژگی های این تفسیر است که بسیار دقیق و عالمانه و با ارائه معیارهای علمی و تکیه بر علوم قطعی نه فرضیه بیان شده است.
ویژگی ششم: احیای روش مفسران شیعه
حجت الاسلام والمسلمین منصوری بیان کرد: یکی دیگر از ویژگی های تفسیر ایشان این است که روش مفسران شیعه را احیا کردند.
آیت الله العظمی جعفر سبحانی:
وی با بیان اینکه آیت الله سبحانی از جمله شخصیت های سده اخیر حوزه علمیه است که در زمینه تفسیر قرآن اقدامات ماندگاری انجام دادند، عنوان کرد: آیت الله سبحانی در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی در تبریز در خانواده ای سرشار از علم، تقوا و فضیلت دیده به جهان گشود. پدر ایشان یکی از عالمان وارسته تبریز بود که بیش از پنجاه سال به کار تدریس، تالیف راهنمایی مردم و پرورش شاگردان در آن دیار اشتغال داشت.
وی ادامه داد: آیت الله سبحانی پس از فراغت از تحصیلات ابتدایی در سال ۱۳۲۲ شمسی راهی مدرسه علمیه تبریز شد و در سال ۱۳۲۵ وارد قم شد و به تکمیل تحصیلات پرداخت و در سال ۱۳۳۰ به درس های خارج فقه و اصول راه پیدا کرد و از محضر بزرگانی مانند آیت الله بروجردی، آیت الله سید محمد حجت(ره) و امام خمینی (ره) و سایر بزرگان بهره برد.
حجت الاسلام والمسلمین منصوری با بیان اینکه ابعاد حیات علمی آیت الله سبحانی به مباحث فقه و اصول منحصر نمی شود، ادامه داد: ایشان در مباحث فلسفی در مباحث تفسیری ورود کرده است و آثار بسیار خوبی دارد و شاگرد آیت الله علامه طباطبایی بوده و در جلسات خصوصی علامه طباطبایی شرکت می کرده است.
وی با بیان اینکه شخصیت آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله سبحانی متاثر است از مفسران و صاحب نظران بزرگی در عرصه تفسیر مانند علامه طباطبایی و امام راحل است، افزود: آیت الله سبحانی آثار متعددی در عرصه های مختلف دارد که یکی از آن‌ها تفسیر منشور جاوید ( تفسیر موضوعی) است.
وی گفت: آیت الله سبحانی ۱۵ تک نگاری در زمینه تفسیر ترتیبی دارند که از جمله آن‌ها تفسیر سوره لقمان با عنوان مربی نمونه و تفسیر سوره رعد با عنوان قرآن و اسرار آفرینش، سوره تبوک با عنوان در سرزمین تبوک، سوره منافقون با عنوان دوست نماها و سوره فرقان رو با عنوان سیمای انسان کامل در قرآن است
حجت الاسلام والمسلمین منصوری بیان کرد: یکی از مهم ترین روش های تفسیری روش عقلی است که بر اساس عقل برهانی تفسیر می‌شود که در اثبات از آیات و روایات استفاده نمی‌شود بلکه فقط از برهان عقلی استفاده می شود و این روش در آثار آیت الله سبحانی جلوه گر است و ایشان تفسیر سوره حدید را با عنوان قرآن و معارف عقلی با این روش تفسیر کرده است.
وی با اشاره به اینکه آیت الله سبحانی در زمینه تالیف آثار به زبان عربی اهتمام دارند، اظهار کرد: مفاهیم القرآن (تفسیر موضوعی در ده جلد)، توحید و شرک فی القرآن الکریم، الامثال فی القرآن الکریم، تفسیر صورالمصبحات از جمله آن ها است.
حجت الاسلام والمسلمین منصوری با اشاره به اینکه ایشان حدود ۷۰ جلد کتاب اعم از تفسیر موضوعی، ترتیبی و تک نگاری قرآنی دارند، اضافه کرد: اولویت دادن به موضوع از جمله ویژگی های تفسیر منشور جاوید است.
وی بیان کرد: ایشان در مقدمه کتاب مفاهیم القرآن روش تفسیری خود را یک روش تفسیر بدیع نامیدند و نوشتند که تاکنون چنین تفسیری در میان مفسران وجود نداشته استو در مقدمه منشور جاوید هم روش تفسیری خود را انقلابی در جهان تفسیر و ظهور چهره ای تازه از تفسیر عنوان کردند البته در همین مقدمه علامه مجلسی را نخستین فردی می دانند که این روش را به کار برده است اما بعد وی دیگر از این روش استفاده نشده است و آیت الله سبحانی را می توان جز اساتیدی نامید که احیاگر آن بودند.
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به رویکرد و روش کلامی آیت الله سبحانی در تفسیر عنوان کرد: نظم موضوعی و نظم ترتیبی آیات از ویژگی های تفسیر منشور جاوید است همچنین پرداختن به شبهات کلامی، عقلی و فلسفی از دیگر ویژگی های تفسیر ایشان است.
حجت الاسلام والمسلمین منصوری ادامه داد: ایشان اهتمام ویژه ای به تفسیر قرآن به قرآن دارند؛ البته این بدان معنا نیست که روایات دیده نشده است و تفسیر عقلی نباشد. از دیگر ویژگی های تفسیری ایشان یکی پرداختن به اسرائیلیات و مبارزه با آن در مباحث روایات است.
وی یادآور شد: «منیة الطالبین فی تفسیر القرآن المبین» یکی از آثار تفسیری برجسته آیت الله سبحانی است که با قلمی روان و فاخر تالیف شده است که از افتخارات حوزه های علمیه در سده اخیر و یکی از کارهای بسیار خوب و ماندگار در عرصه تفسیر ترتیبی است.
انتهای پیام
