به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین قاسم خانجانی در دومین همایش تحلیل سیاسی اجتماعی سیره حضرت معصومه(س) که به همت سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی - دفتر قم برگزار شد، در رابطه با «هجرت حضرت معصومه (س) قیام حق در برابر باطل» عنوان کرد: اگر بخواهیم هجرت حضرت معصومه (س) را که یک قیام است را به درستی تحلیل کنیم یک ارتباط لاینفک با هجرت اجباری امام رضا (ع) دارد.
وی تاکید کرد: هجرت امام رضا (ع) اجباری بود و نباید تصور کنیم این هجرت برای مماشت و کنار آمدن با حکومت عباسی بوده است. مأمون برای سرکوب قیام هایی که از سوی سادات صورت می گرفت امام رضا (ع) را تهدید و مجبور به هجرت و پذیرش ولایتعهدی کرد.
استاد حوزه علمیه بیان کرد: یکی از اهداف هجرت حضرت معصومه (س) از مدینه به خراسان این بود که اگر اتفاقی برای امام رضا (ع) رخ داد با پرده‌پوشی از سوی حکومت عباسی مواجه نشود؛ زیرا اگر حضرت معصومه (س) حرکت نمی‌کرد و قبل از رحلت حضرت معصومه (س) امام رضا به شهادت می‌رسید این اتفاق از سوی حکومت اتفاق عادی جلوه داده می‌شد.
وی با بیان اینکه مأمون از انتصاب امام رضا (ع) به عنوان ولایتعهدی دو هدف را دنبال می‌کرد، تصریح کرد: مأمون با انتصاب امام رضا (ع) به عنوان ولیعهد، این که امام مقابل حکومت قرار دارد به سادگی از بین می‌برد؛ همچنین مأمون برای هر اقدام و حرکتی از جمله سرکوب قیام‌ها و کشتن نوادگان امامان انجام میداد توجیه شرعی پیدا می‌کرد؛ زیرا اگر مشکلی در این کارها وجود داشت امام رضا (ع) اعتراض می‌کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین خانجانی یادآور شد: اگر حضرت معصومه (ع) حرکت نمی‌کردند اهداف مأمون تحقق پیدا می‌کرد؛ اما وقتی حضرت معصومه (س) حرکت کردند در جریان حرکت متوجه شدند که این هجرت، قیام حق در برابر باطل است و حرکت احساسی نیست برای دیدار خواهر با برادر نیست.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه امام رضا (ع) با اجباری حرکت کردند، گفت: حکومت عباسی، امام رضا (ع) را در شرایطی قرار داند که ایشان چاره‌ای نداشتند.
وی با اشاره به اینکه هجرت حضرت معصومه (س) حرکت عادی نبود؛ بلکه قیام بود، ادامه داد: در منابع ذکر شده است که کاروان حضرت معصومه (س) با ۲۰ نفر حرکت کرد؛ اما زمانی که ایشان به ساوه رسیدند ۴۰۰ نفر بودند که این امر نشان می‌دهد این هجرت تبدیل به قیام شده بوده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین خانجانی اضافه کرد: در دوران مأمون هر کدام از مردان حرکتی می‌کردند در این مسیر کشته می‌شدند و صدایش شنیده نمی‌شد؛ اما وقتی خواهر امام رضا (ع) حرکت کردند حکومت در ابتدا تصور نمی‌کرد که این حرکت قیام است و فکر می‌کرد این فقط دیدار خواهر با برادر است؛ اما وقتی ایشان در طول حرکت دیدارها و سخنرانی‌هایی انجام دادند حکومت متوجه شد این یک هجرت معمولی برای دیدار برادر نیست به همین خاطر ایشان را مسموم کردند.
وی افزود: منطقی نیست فرد جوانی که از همه نظر سالم هستند در میانه راه این‌گونه بیمار شوند و از دنیا بروند. این اتفاق جز دسیسه و مسمومیت برای از میان بردن ایشان توجیه دیگری ندارد؛ به همین خاطر از لفظ شهادت استفاده می‌شود.
این پژوهشگر با اشاره به اینکه حضور امامزادگان متعدد در مسیر ساوه، تفرش و آشتیان به خاطر کشته شدن اعضای کاروان هجرت حضرت معصومه (س) در این مسیر است، گفت: حضرت معصومه (س) هم در برابر باطل قیام کرد و هم پیش بینی ائمه (ع) جامه تحقق پوشاندند و قم را مرکز علمی، توجه به معارف اهل بیت (ع) در طول تاریخ قرار دادند.
حجت‌الاسلام والمسلمین خانجانی بیان کرد: قم از زمان هجرت اشعری‌ها به قم، مرکزیت علمی داشت؛ اما با حضور حضرت معصومه (س) این مرکزیت بی بدیل شد.
وی یادآور شد: از جمله اهداف هجرت حضرت معصومه (س) روشنگری بود که همه بدانند اگر حضرت رضا به شهادت رسید به خاطر مخالفت با عباسی بوده است. اگر اتفاقی برای امام رضا (ع) رخ میداد به دلیل اینکه ایشان ولیعهد بودند حکوکت عباسی بیان می‌کرد که ایشان همراه بوده است و دلیلی برای حذف ایشان وجود نداشته است و حضرت معصومه (س) در طول مسیر روشنگری می‌کردند که ولیتعهدی اجباری بوده است و هیچ وجه اشتراکی بین حاکم و ولی عهد وجو ندارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین خانجانی افزود: گزارش تاریخی مبنی بر اینکه حضرت معصومه (س) در کدام مجلس مسموم شدند وجود ندارد؛ زیرا این اتفاق باید مخفیانه رخ می‌داده است؛ اما دلایل نقلی مبنی بر مسمومیت ایشان وجود دارد همچنین بر اساس دلیل عقلی نیز که ایشان جوان و سالم بودند و یک‌باره بیمار شدند نشان از مسمومیت دارد.
وی با تأکید بر اینکه حکومت اگر احساس می‌کرد یک حرکت نقطه آغاز قیام است در نطفه از بین می‌برد؛ اظهار کرد: حرکت احمد بن موسی (شاه‌چراغ) نیز در شمار حرکت سایر امامزادگان است که بدون سرباز و قیام بوده است امام حکومت همین قدر را هم تحمل نکرد و نگذاشت حرکت ایشان شکل بگیرد.
استاد حوزه علمیه تأکید کرد: حرکت حضرت معصومه (س) به دلیل اینکه نظامی نبود حکومت در ابتدا اقدامی نکرد؛ اما وقتی متوجه شد که تأثیر حرکت حضرت معصومه (س) بیشتر از قیام مسلحانه است ایشان را از بین برد.
تحلیلی بر رفتار حضرت معصومه (س)
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین سجاد ایزدهی در رابطه با «تحلیل رفتارهای حضرت معصومه (س) ناظر به شرایط سیاسی زمانه ایشان» عنوان کرد: حضرت معصومه (س) رفتار و سیره‌ای داشتند که همسو و متناسب با رفتار و سیره با اهل بیت (ع) بوده و خروجی آن نیز در همان منطق بوده است.
وی گفت: برای بررسی فضای رفتاری و عملکردی حضرت معصومه (س) باید سه ویژگی ایشان یعنی بانو بودن، مجرد بودن و جوان بودن را در شرایط جامعه آن دوران بررسی شود؛ زیرا این ویژگی‌ها در جامعه دارای اقتضائات خاص خودش است.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی با تأکید بر اینکه برای شناخت یک رفتار باید اقتضائات شخصیتی آن بازشناسی شود، تصریح کرد: حضرت معصومه (س) «بانو» هستند. گزارشی مبنی بر اینکه در گذشته بانوان نقش آفرینی مؤثری در جامعه داشتند وجود ندارد و اگر موردی هم از بانوان درباری بوده است محدود به همان دربار بوده است؛ زیرا به زن‌ها بها نمی‌دادند و تأثیرگذار سیاسی در اجتماع نبودند.
وی افزود: اگر این شخصیت خانم، دختر هم باشد ضریب این تأثیرگذاری پایین‌تر می‌آمد و جامعه توجه کمتری می‌کرد و جوان بودن نیز باعث تشدید این امر می‌شد؛ اما حضرت معصومه (س) با وجود این سه ویژگی مجموعه خودش (جهان اسلام) تأثیرگذار بود.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: با توجه به اینکه دین اسلام یک دین جامع و کامل است و برای همه شئون زندگی برنامه کاملی دارد برای همه شئون نیز الگو داشته باشد. حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س) برای بانوان و حضرت معصومه (س) برای دختران الگو هستند.
وی بیان کرد: عالمه، فقیهه، راوی حدیث بودن و... از ویژگی‌های همه دختران امام موسی کاظم (ع) است و دختران ایشان دارای وجاهتی بودند که با آن‌ها رجوع می‌شده و در سلسله سند حدیث قرار دارند. حضرت فاطمه معصومه (س) با اینکه یک دختر جوان هستند ویژگی‌های خاصی دارند در جایگاهی قرار دارند که شخصیت ایشان مرجع اجتماعی تلقی می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی با بیان اینکه برای علت ازدواج نکردن ایشان دلایل متعددی از جمله نبود هم کفو ذکر شده است، یادآور شد: شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه برای ائمه (ع) هر چقدر به زمان امام حسن عسکری(ع) و امام زمان (عج) نزدیک‌تر می‌شد فضای اجتماعی محدودتر می‌شد و امکان بروز برای ائمه (ع) کمتر می‌شد و کسی هم جرئت نمی‌کرد با آنان ازدواج کند؛ زیرا وصلت با خانواده ائمه (س) سبب می‌شد که برای حکومت دشمن محسوب می‌شدند و آن خانواده را از بین می‌بردند.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: از سوی دیگر حاکمان نیز میل داشتند در خانواده ائمه (ع) نفوذ کنند تا سازمان جاسوسی خود را تکمیل کند و این هم کفو بودن می‌توان به این معنا باشد فرد دارای اهلیتی که از ما باشد و جرئت وصلت داشته باشد وجود نداشته است. این ها اتفاقات منجر به مجرد ماندن حضرت معصومه (س) شد تا ایشان الگویی برای دختران باشد.
وی اظهار کرد: برای اینکه رفتار یک شخصیت را در این تراز بررسی کنیم باید بدانیم که در چه زمانی بوده و با چه مسائلی مواجه شده تا بدانیم نسبت به آن مساله چگونه برخورد کرده است. امام رضا (ع) و حضرت معصومه (ع) با مسائل مشترکی مواجه بودند؛ اما امام رضا به‌خاطر جایگاه امامت، ولایتعهدی و مرد بودن مواجه‌های متفاوتی با حضرت معصومه (س) داشتند.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی افزود: شرایط به‌گونه‌ای بود که منطق امامت بعد از امام هفتم (ع) زیر سؤال می‌رود، یکی از مسائلی که باید انجام می‌شد این بود که امامت امتداد پیدا کند تا به امام زمان (عج) برسد به همین خاطر باید تبیین صورت می‌گرفت. در حالی که پیش از امام رضا (ع) ائمه به صورت تقیه رفتار می‌کردند؛ اما امام رضا (ع) به صورت آشکار از امامت خود سخن می‌گفتند و در حدیث سلسله الذهب خود را شرط نجات از آتش معرفی می‌کنند.
این پژوهشگر اضافه کرد: امام رضا (ع) با توجه به اینکه در مدینه بودند و فضای تهدیدی وجود ندارد و از مرکز خلافت دور بودند فضای باز بیشتری داشتند. گسترش مرزهای اسلام و مشغولیت حاکمان به کشورگشایی از دیگر دلایل فضای باز برای امام رضا (ع) بوده است.
وی گفت: مأمون با توجه به اینکه از مرکز حکومت یعنی بغداد دور بود توانست برادرش امین را کنار بزند و در خراسان حکومت را به دست بگیرد؛ زیرا ایرانیان و مرم خراسان محب اهل بیت (ع) بودند و مأمون از این ویژگی استفاده کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی اظهار کرد: با توجه به اینکه امام رضا (ع) از مسیر مشخص به شرایط ویژه به مرو برده شدند، حضرت معصومه (س) در مسیر حرکتشان به خراسان مسیر متفاوتی را انتخاب کردند تا تبیین کنند که مسیر اصلی امامت کدام است و تزویر عباسیان را آشکار کنند.
وی با بیان اینکه هر رفتار انقلاب به معنای قیام نیست، تصریح کرد: بصیرت داشتن و تشخیص حق و باطل، متناسب با زمانه رفتار کردن و هزینه کردن از جمله ویژگی‌های یک رفتار انقلابی است. تشخیص زمان درست برای اقدام بسیار مهم است، توابین قیام کردند؛ اما متناسب با زمان نبود و اگر نیمی از افراد توابین با امام حسین (ع) می‌ماندند شاید برخی وقایع رخ نمی‌داد.
حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی افزود: حضرت معصومه (س) حق و باطل را شناخت و متوجه شد در زمان حاضر باید وارد میدان شود و در حالی که می‌توانست در گوشه‌ای راحت در مدینه بماند و در کنار خاندانش به روشنگری و تبیین بپردازد هجرت کرد در حالی که هر کسی حاضر به هزینه دوری از راحتی و خانواده نیست.
وی گفت: وقتی این سه ویژگی در راستای نظام ولایت باشد نتیجه این می‌شود که قم به عنوان عش آل محمد با محوریت حضرت معصومه (س) قرار می‌گیرد و همه جوامع در همه اعصار از برکات آن بهره مند می‌شوند.
انتهای پیام
