اشاره؛
سیزدهم رجب، روز میلاد امیرمؤمنان علی (ع)، فرصتی است برای بازشناسی شخصیت والای آن حضرت که الگویی جاودان برای تمام انسان‌های حق‌طلب است.
به همین مناسبت، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجعفر طبسی، پژوهشگر و استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم با حضور در خبرگزاری حوزه و با استناد به منابع معتبر اهل سنت و شیعه، به تبیین ابعاد مختلف شخصیت امیرالمؤمنین (ع) پرداخته و با تکیه بر روایات صحیح‌السند، مقام والای علمی، عصمت و جایگاه جهادی آن حضرت را تشریح نموده که متن کامل آن را تقدیم شما فرهیختگان خواهیم کرد:
بسم الله الرحمن الرحیم
ابتدا میلاد با سعادت سید الوصیین و امام المتقین، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام را به پیشگاه مقدس ولی‌نعمتمان، حضرت حجة بن الحسن العسکری (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و به عموم مسلمانان، به‌ویژه شیعیان و پیروان آن حضرت، تبریک و تهنیت عرض می‌کنم.
در این مجال، چند محور مهم را در رابطه با حضرت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام خدمت عزیزان عرض خواهم کرد:
* محور اول: ولادت با سعادت أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام)
به اعتراف بزرگان فریقین (شیعه و اهل سنت)، ولادت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در کعبه معظمه اتفاق افتاد. برخی از علمای بزرگ اهل سنت در این باره ادعای تواتر کرده‌اند که ولادت آن حضرت در جوف الکعبه (درون کعبه) بوده است.
مرحوم شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ هجری قمری) از بزرگان علمای شیعه امامیه، در جلد اول کتاب ارزشمند «الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد»، صفحه ۵ می‌نویسد:
«هیچ مولودی پیش از علی علیه‌السلام در خانه خدا متولد نشد و پس از او نیز متولد نخواهد شد و این فضیلت برای آن است که خداوند عزوجل بدین وسیله مقام حضرت علی علیه‌السلام را مورد تجلیل و اکرام قرار داده است».
همچنین سید شریف رضی (متوفای ۴۰۶ هجری قمری) در کتاب «خصائص الائمة» صفحه ۳۹ به تفصیل به این موضوع پرداخته است.
علمای برجسته اهل سنت نیز به این واقعه تاریخی اذعان داشته‌اند؛ از جمله گنجی شافعی در کتاب «کفایة الطالب» صفحه ۴۰۷ چنین می‌نویسد:
امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در مکه، در بیت‌الله الحرام، در شب جمعه سیزدهم ماه رجب سال سی‌ام عام‌الفیل متولد شد و هیچ مولودی، نه پیش از علی و نه پس از او، در خانه خدا متولد نشده است».
علامه امینی (رضوان الله تعالی علیه) در جلد ششم کتاب ارزشمند و گران‌سنگ «الغدیر» صفحه ۳۶ از آلوسی، مفسر مشهور اهل سنت چنین نقل می‌کند:
«ولادت امیرالمؤمنین در خانه خدا از وقایع مشهور تاریخ جهان است و چنین رخداد مهمی با این درجه از شهرت، درباره هیچ شخص دیگری گزارش نشده است.»
حاکم نیشابوری، محدث و نقاد برجسته شافعی‌مذهب (متوفای ۴۰۵ هجری قمری)، در جلد چهارم کتاب «المستدرک علی الصحیحین» صفحه ۱۹۹ می‌نویسد:
«تواترت الأخبار أنّ فاطمة بنت أسد ولدت أمیرالمؤمنین علیاً فی جوف الکعبة؛ اخبار متواتر وجود دارد که فاطمه بنت اسد، امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام را در کعبه به دنیا آورد.»
* چرا تولد امام علی(ع) در کعبه با وجود بت‌ها، یک فضیلت به شمار می‌آید؟
در پاسخ به شبهه‌افکنی برخی معاندین و وهابیون که هر ساله در ایام ولادت حضرت علی (ع) مطرح می‌کنند، باید به دو نکته اساسی توجه کرد.
آنها می‌گویند: «چگونه ولادت در کعبه‌ای که داخل و خارج آن پر از بت بوده، می‌تواند فضیلتی برای آن حضرت محسوب شود؟»
در پاسخ به این شبهه، دو رویکرد را می‌توان مطرح کرد:
۱. پاسخ نقضی:
تاریخ نشان می‌دهد که آل زبیر و بنی‌امیه در طول تاریخ تلاش‌های مذبوحانه‌ای انجام دادند تا با شبیه‌سازی، این فضیلت را برای شخصی به نام «حکیم بن حزام» نیز ثابت کنند.
این خود نشان می‌دهد که ولادت در کعبه را فضیلتی بزرگ می‌دانستند، وگرنه چرا باید برای جعل چنین روایتی تلاش می‌کردند؟ هر استدلالی که آنها برای اثبات فضیلت ولادت حکیم بن حزام در کعبه ارائه می‌دهند، به طریق اولی برای حضرت امیر (ع) نیز صادق است.
۲. پاسخ حلی:
باید به این نکته مهم توجه داشت که کعبه دارای شرافت و قداست ذاتی است که با قرار دادن چند بت در داخل یا خارج آن، هرگز از عظمت و قداستش کاسته نمی‌شود.
دلایل این شرافت ذاتی عبارتند از:
این مکان مقدس، پرستشگاه حضرت آدم (ع) بوده است.
حجرالاسود که از بهشت نازل شده، در این مکان قرار گرفته است.
پس از ویرانی در طوفان نوح، حضرت ابراهیم (ع) به فرمان الهی آن را بازسازی کرد.
در طول تاریخ، محل عبادت و تکریم انبیای الهی بوده است.
برای روشن‌تر شدن موضوع، می‌توان این مثال را ذکر کرد:
اگر در مسجدی، اشیای حرام مانند شراب قرار داده شود یا حتی کسی در مسجد مرتکب گناهی شود، آیا از قداست و عظمت ذاتی مسجد کاسته می‌شود؟ مسلماً پاسخ منفی است.
بنابراین، وجود بت‌ها در کعبه در آن مقطع زمانی، هرگز نمی‌تواند از شرافت و قداست ذاتی کعبه بکاهد و به تبع آن، از فضیلت ولادت امیرالمؤمنین (ع) در این مکان مقدس نیز نمی‌کاهد.
نکته قابل تأمل دیگر در مورد این ولادت باشکوه این است که با وجود داشتن درب، «فاطمه بنت اسد سلام الله علیها» از درب کعبه وارد نشد، بلکه به اذن الهی، دیوار کعبه از سمت رکن یمانی شکاف برداشت و ایشان از آن طریق وارد خانه خدا شد.
ایشان سه روز تمام میهمان خداوند متعال بود. این وقایع به هیچ وجه اتفاقی نبوده، بلکه نشان از اراده خاص پروردگار دارد تا این ولادت را از سایر ولادت‌ها متمایز سازد و چنین نیز شد.
* محور دوم: نقش امیرالمؤمنین (علیه السلام) در حفظ اسلام
این محور از اهمیت ویژه‌ای در زندگی مولی‌الموحدین امیرالمؤمنین علی (ع) برخوردار است.
امیرالمؤمنین علی (ع) در حفظ اسلام، دین و جان پیامبر اکرم (ص) نقش بی‌بدیلی ایفا کردند. این حقیقت در تاریخ صحیح به خوبی ثبت شده است.
قرآن کریم در سوره بقره به این فداکاری اشاره می‌کند:
«وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُوفٌ بِالْعِبَادِ؛ و از مردم کسی هست که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد و خداوند نسبت به بندگان مهربان است».
این آیه به فداکاری حضرت علی (ع) در لیلة المبیت اشاره دارد، زمانی که ایشان در بستر پیامبر (ص) خوابید تا آن حضرت بتواند از مکه هجرت کند.
حتی اگر هیچ فضیلت و منقبت دیگری برای مولای متقیان (ع) نبود، همین یک فضیلت کافی است که در شب توطئه مشرکین مکه برای قتل پیامبر اکرم (ص)، که به لیلة المبیت معروف است، جان خود را فدای پیامبر (ص) کرد.
در آن شب سرنوشت‌ساز، وقتی پیامبر (ص) از توطئه مشرکین آگاه شد، به دنبال امیرالمؤمنین (ع) فرستاد و ایشان را از توطئه موجود مطلع ساخت و فرمود: «آیا حاضری امشب در بستر من بخوابی؟»
پاسخ حضرت علی (ع) بسیار معنادار بود. ایشان پرسید: «یا رسول الله، آیا اگر من امشب در بستر شما بخوابم، دینم سالم می‌ماند؟»
این پاسخ نشان می‌دهد که دغدغه اصلی حضرت علی (ع) نه جان خود، بلکه حفظ دین بود. وقتی پیامبر (ص) تأیید کردند که دین ایشان سالم خواهد ماند، این مأموریت خطیر را پذیرفت.
نکته قابل تأمل این است که در آن زمان، صحابه زیادی در مدینه حضور داشتند، اما پیامبر (ص) از میان همه آنها، علی (ع) را برای این مأموریت حساس انتخاب کرد. این انتخاب خود نشان‌دهنده افضلیت امیرالمؤمنین (ع) بر تمام صحابه حاضر در مدینه است.
در آن شب سرنوشت‌ساز، در حالی که مشرکین مصمم به ریختن خون پیامبر (ص) بودند، این علی بن ابی طالب (ع) بود که با فداکاری خود، مانع از تحقق این توطئه شد.
مرحوم شیخ مفید، که اهل فن به خوبی از اعتبار و دقت نقل‌های ایشان در کتاب «الإرشاد» آگاهند، در تفسیر آیه «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ» و در شرح واقعه لیلة المبیت، تحلیل‌های شگفت‌انگیز و عمیقی ارائه می‌دهد.
ایشان می‌فرماید: «امیرالمؤمنین (ع) جان خود را در راه خدا بخشید و در مسیر اطاعت الهی به فروش گذاشت. در این آیه، «یَشْرِی» به معنای فروختن است، و حضرت علی (ع) با فدا کردن جان خود در راه پیامبر (ص)، ایشان را از توطئه دشمنان نجات داد و موجب حفظ جان رسول خدا (ص) شد».
* هیچ فضیلتی با خدمت خالصانه علی(ع) برابر نیست
شیخ مفید در ادامه به نکته بسیار مهمی اشاره می‌کند: «اگر این فداکاری حضرت علی (ع) نبود, نه تنها کار تبلیغ و ادای رسالت پیامبر (ص) سامان نمی‌یافت، بلکه بقا و استمرار حیات آن حضرت نیز به خطر می‌افتاد». این بیان عمیق نشان می‌دهد که حفظ جان پیامبر (ص) مرهون فداکاری امیرالمؤمنین (ع) در لیلة المبیت بوده است.
ایشان در تحلیل خود به این نتیجه می‌رسد که اگر امیرالمؤمنین (ع) نبود:
۱. ملت اسلام پایدار نمی‌ماند
۲. شریعت اسلام استوار نمی‌شد
۳. دعوت پیامبر (ص) علنی نمی‌گشت
در نهایت، شیخ مفید چنین نتیجه‌گیری می‌کند که ارزش این عمل حضرت علی (ع) آنقدر والاست که حتی کوه‌ها نمی‌توانند هم‌سنگ این تلاش‌های خالصانه باشند و هیچ فضیلتی در هیچ کس دیگری با این فضیلت برابری نمی‌کند.
این تحلیل عمیق نشان می‌دهد که واقعه لیلة المبیت نه تنها یک فداکاری شخصی، بلکه نقطه عطفی در تاریخ اسلام بوده که تداوم و گسترش دین اسلام را تضمین کرده است.
از واقعه لیلة المبیت چهار دستاورد بزرگ و تاریخ‌ساز حاصل شد:
۱. حفظ اسلام
۲. حفظ دین
۳. حفظ قرآن
۴. حفظ جان پیامبر (ص)
این رویداد تاریخی چنان اهمیتی دارد که می‌توان گفت اسلامی که امروز پس از گذشت بیش از چهارده قرن به دست ما رسیده، نتیجه مستقیم فداکاری و ایثار علی بن ابی طالب (ع) است.
این افتخار بزرگی است که در تاریخ اسلام به نام امیرالمؤمنین (ع) ثبت شده است.
نکته قابل تأمل این است که ما هنوز نتوانسته‌ایم خدمات ارزشمند حضرت علی (ع) را برای انسانیت و بشریت به درستی تبیین کنیم.
متأسفانه نسل حاضر از بسیاری از این فداکاری‌ها و خدمات بی‌اطلاع است. این وظیفه سنگین بر دوش حوزویان و دانشگاهیان است که:
۱. زندگی حضرت را با نگاهی نو مطالعه کنند
۲. این مطالعات را به شکلی نوین به جامعه بشری عرضه نمایند
۳. خدمات ارزشمند ایشان به جهان اسلام را به درستی معرفی کنند
امید است به برکت این مولود عزیز، بتوانیم گوشه‌ای از خدمات بی‌نظیر حضرت علی (ع) را به جهانیان معرفی کنیم تا همگان دریابند که امیرالمؤمنین (ع) چه خدمات شایسته و ماندگاری را به جهان اسلام و بشریت تقدیم کرده است.
این بود محور دوم در رابطه با مولود کعبه که به نقش بی‌بدیل ایشان در حفظ و گسترش اسلام اشاره داشت.
* محور سوم؛ پیوند ناگسستنی امیرالمؤمنین (ع) با قرآن
محور سوم در زندگی علی بن ابی طالب(ع) این است که ایشان در تمام عمر و حتی پس از شهادتشان یک لحظه از قرآن جدا نشدند.
«حاکم نیشابوری»، شافعی‌مذهب در المستدرک، جلد ۳ صفحه ۹۶، حدیث ۴۶۷۰ روایتی را نقل می‌کند که از نظر سند هیچ مشکلی ندارد.
حاکم این سند را نقل کرده و صحیح دانسته و مهم‌تر آنکه «ذهبی»، نقاد بزرگ حدیث، نیز صحت آن را تأیید کرده است.
مضمون روایت از ام سلمه، همسر باوفای پیامبر اکرم(ص) نقل شده که می‌فرماید: از پیامبر(ص) شنیدم که درباره امیرالمؤمنین(ع) فرمودند:
«علیٌ مع القرآن و القرآن مع علی، لن یفترقا حتی یردا علیَّ الحوض».
این حدیث از نظر سند کاملاً معتبر است و باید به فقه‌الحدیث آن توجه کرد.
* امیرالمؤمنین (ع) و قرآن جدایی‌ناپذیرند
وقتی متخصصان علم حدیث و جرح و تعدیل مانند حاکم و ذهبی صحت این حدیث را تأیید می‌کنند، این امر لوازمی دارد.
اولین لازمه‌اش این است که باید واژه «مَع» را در عبارت «علیٌ مع القرآن» تجزیه و تحلیل کنیم، زیرا لازمه معیت، عدم جدایی است.
لازمه اول این است که محال است که علی(ع) از قرآن جدا شود و قرآن از علی(ع) جدا شود.
حضرت پیامبر(ص) در این روایت از واژه «لن» استفاده کردند، نه «لم». اهل ادب و تحقیق می‌دانند که تفاوت اساسی میان «لن» و «لم» وجود دارد؛ «لم» برای نفی قطعی و «لن» برای نفی ابدی است.
چنانکه در قرآن می‌فرماید «لن ترانی یا موسی»، یعنی ای موسی هرگز مرا نخواهی دید، نه در دنیا و نه در آخرت.
در اینجا نیز که پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند «لن یفترقا»، یعنی هرگز قرآن از علی و علی از قرآن جدا نمی‌شوند.
پس ما دو دلیل بر عدم جدایی داریم:
۱. یکی اصل حدیث
۲. دیگری استفاده از واژه «لن»
باید پرسید که آیا این عدم جدایی میان علی(ع) و قرآن، آیا چیزی جز اثبات عصمت برای علی بن ابی طالب(ع) است؟
این مسئله محوری در زندگی اهل بیت و علی بن ابی طالب(ع) است و کسانی که نسبت به عصمت تردید دارند، باید به فقه‌الحدیث دقت کنند، زیرا «لن یفترقا» به معنای محال بودن جدایی قرآن از علی(ع) و علی(ع) از قرآن است.
مسئله عصمت امیرالمؤمنین (ع) از چند منظر قابل بررسی است. وقتی پیامبر (ص) می‌فرماید علی و قرآن هرگز از هم جدا نمی‌شوند، این پرسش مطرح می‌شود که اگر لحظه‌ای معصیت - نعوذبالله - رخ دهد، آیا این جدایی از قرآن محقق نمی‌شود؟
از آنجا که حدیث شریف با تأکید بر عدم انفکاک دائمی تصریح دارد، این خود دلیلی بر عصمت آن حضرت است.
عصمت امیرالمؤمنین (ع) تنها محدود به این روایت نیست. آیه مباهله نیز شاهد دیگری بر این مدعاست.
«خطیب بغدادی» و ابن طلحه و دیگر علمای اهل سنت تصریح کرده‌اند که مراد از «انفسنا» در آیه مباهله، علی بن ابی طالب (ع) است. این یعنی علی (ع) نفس پیامبر (ص) است. وقتی پیامبر (ص) معصوم و افضل بر تمام انبیاء است، نفس او نیز باید از همین مقام برخوردار باشد.
* محور چهارم: نقش حضرت در جهاد
در بخش چهارم به نقش حضرت در جهاد می‌پردازیم.
شیخ صدوق در معانی الاخبار (جلد ۱، صفحه ۳۰۹) روایتی مسند از امیرالمؤمنین (ع) نقل می‌کند:
«إنَّ الجِهادَ بابٌ مِن أبوابِ الجَنَّةِ فَتَحَهُ اللهُ لِخاصَّةِ أولیائِهِ؛ جهاد دری از درهای بهشت است که خداوند آن را برای خواص از اولیای خود گشوده است»
به گواهی تاریخ و به شهادت روایات شیعه و سنی، حضرت علی (ع) در تمام غزوات پیامبر (ص) از جمله در جنگ های اُحُد، حمراء الاسد، بدر، خیبر و دیگر جنگ ها در صف مقدم نبرد حضور داشت.
تاریخ گواه است که نقش محوری در تمام این نبردها بر عهده امیرالمؤمنین (ع) بود. ایشان نه تنها در خط مقدم می‌جنگید، بلکه عمدتاً سرنوشت نبردها را نیز تعیین می‌کرد.
این مجموعه فضائل - عصمت، همراهی با قرآن و شجاعت در میدان نبرد - تصویری جامع از شخصیت بی‌نظیر امیرالمؤمنین (ع) ارائه می‌دهد.
البته تبیین کامل این مباحث، به‌ویژه مسئله عصمت، نیازمند بحث‌های تفصیلی است که در حوزه‌های علمیه، به‌ویژه حوزه مقدسه قم، باید به طور مبسوط به آن پرداخته شود.
* محور پنجم: اهمیت جهاد در راه خدا
اهمیت جهاد در راه خدا را می‌توان در سخن ارزشمند شیخ مفید در کتاب «الإرشاد» یافت. ایشان بیان می‌دارد «فَهُوَ الجِهادُ الَّذی بِهِ قَواعِدُ الإسلامِ وَ سَقَطَ بِهِ ثُبوتُها شَرائِعُ المِلَّةِ وَ الأحکامِ فَقَد تَخَصَّصَ مِن أمیرالمؤمنینَ بِهِ مُشتَهِرُ ذِکرُ العام».
یعنی جهاد امیرالمؤمنین (ع) همان جهادی است که پایه‌های اسلام را محکم کرد و موجب استقرار شریعت و احکام الهی شد. این جهاد چنان اهمیتی داشت که نام مبارک حضرت را در تاریخ جاودانه ساخت.
این میراث گرانبها امروز نیز اهمیت خود را حفظ کرده است. در عصر حاضر، همچون دوران صدر اسلام، شاهد شکل‌گیری جبهه‌ای گسترده علیه ارزش‌های اسلامی هستیم.
دشمنان در سراسر جهان، اصل اسلام، قرآن، مذهب و تشیع را هدف قرار داده‌اند. در چنین شرایطی، پیروی از سیره امیرالمؤمنین (ع) در دفاع از دین، ضرورتی انکارناپذیر است.
همان‌گونه که آن حضرت با شمشیر خود از اسلام دفاع کرد، امروز نیز باید در برابر کسانی که با اصل دین به مخالفت برخاسته‌اند ایستاد و نگذاشت کوچک‌ترین آسیبی به اسلام و قرآن وارد شود.
این مقاومت و پایداری، استمرار همان راه مقدسی است که امیرالمؤمنین (ع) بنیان نهاد.
فیلم کامل سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین مروجی طبسی
نظر شما