سرویس علمی وفرهنگی مرکز خبر حوزه، نوشتاری از حضرت آیت الله جوادی آملی در خصوص لزوم حفظ طبیعت و وظیفه دولتمردان در این خصوص را منتشر می کند.

* پیام قرآن درباره فاقدان فرهنگ صیانت محیط زیست

 زیبایی جهان آفرینش در نظام‏مند بودن آن است؛ به طوری که هر مخلوقی با هماهنگی اجزای درونی و با هدف معیّن و راه و راهنمای مشخص آفریده شد. از این‏رو، هم نظام فاعلی آن منسجم و عالمانه و هم نظام غایی آن مرتبط و حکیمانه است و هم نظام داخلی آن هماهنگ و خردمندانه تعبیه شده است. پیام قرآن حکیم در این زمینه چنین است: ﴿ربنا الذی أعطی کلّ شی‏ءٍ خلقه ثم هدی﴾؛[1]   یعنی پروردگار ما ساختار هر مخلوق را برابر استعداد، استحقاق، ظرفیّت و هدف‏مندی او تأمین کرد؛ آن‏گاه او را در بستر مستقیم به مقصدی که مقصود در آن‏جاست، رهبری نمود. این مثلّث میمون، زیبایی هر چیزی را در رعایت اصول علمی و تجربی نظام‏های سه‏گانه مزبور می‏داند و اگر آسیبی به ساختار چیزی برسد، هم او را از نیل به هدف اصیل او باز می‏دارد و هم دیگران را از فیض او محروم می‏کند. آن هجران و این حرمان زشت، چهره زیبای صحنه آفرینش را مشوّه می‏کنند و هرگونه تشویه خلقت که به سلامت جامعه و امنیّت امّت آسیب رساند، وسوسه ابلیس است؛ زیرا شیطان، مکر ابلیسانه خود را در مطاوی امور، تدلیس و تلبیس می‏کند که یکی از آن‏ها تغییر ساختار هدف‏مند انسان یا هر موجود دیگر است: ﴿فلیغیرنّ خلق الله﴾.[2]

گروهی در اثر اغوای شیطان که با ارائه کژراهه‏ها و اغرا و تمویه و تسفیه، بشر فریب خورده را وادار به عصیان می‏کند، به بهانه حفظ صنعتْ سنّتِ زیبای خلقت را به بدعت تبدیل و نظام با شکوه آفرینش را به هرج و مرجِ آلایش و آلودگی دگرگون می‏نمایند. پیام قرآن کریم درباره ناسپاسان زیست، محیطی و فاقدان فرهنگ صیانت محیط زیست، این است: ﴿ظهر الفساد فی البرّ و البحر بما کسبت أیدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلّهم یرجعون﴾.[3]   آنچه از دستور سپهری و فرمان آسمانی برمی‏آید، این است که تابلوی زیبای آفرینش، امانت الهی به دست بشر است. صنایع تجربی موظفند که در راستای تأمین سعادت و سلامت تمام بشر جهت‏گیری کنند؛ چنان‏که مکلّفند، حقوق طبیعی هر موجود دیگر را، اعمّ از دریا و آبزیان و هوا و پرندگان هوا و استنشاق کنندگان از آن و نیز هر پدیده طبیعی دیگر، رعایت نمایند و هرگز به هلاکت نسل و حرث رضایت.

* رسالت مضاعف دولت مردان در تأمین محیط سالم

زیبایی حقیقی (نه اعتباری) از سنخ هستی است و هستی، حقیقت تشکیکی است. لذا، زیبایی مراتبی دارد که در طول یک‏دیگرند. چون زیبایی انسان در جانشینی او از خدا نهفته است و این خلافت در حاکمان، بیش از دیگران است، رسالت دولت‏مردان در تأمین محیط سالم بیشتر از توده مردم است؛ زیرا برنامه‏ریزی کلان فضا و دریا و ساخت سلاح‏های شیمیایی و تخریبی و آزمایش‏های فرسایشی اتمی و مانند آن، در اختیار حکمرانان مقتدر است. آنچه هم اکنون سلامت محیط زیست و جوامع بشری را به مرگ یا بیماری تهدید می‏کند، اقتدار تعدیل نشده صاحبان صنایع اتمی است که هرگونه نعمتِ خدا داد را به سود خود و زیان ملّت‏های دیگر، مصادره می‏نمایند؛ گویا مدیر عامل لگام گسیخته دهکده دنیای کنونی‏اند.

پیام قرآن کریم که عصاره متون مقدس آسمانی است، چنین است: ﴿إنّ الملوک إذا دخلوا قریة أفسدوها و جعلوا أعزّة أهلها أذلّة﴾؛[4]   پادشاهانْ هنگامی که داخل شهری شوند، آن را تباه می‏نمایند و عزیزترین آن‏ها را ذلیل قرار می‏دهند.

سلاطین ستم و دولت‏مردان جور و طغیان، هنگام ورود به منطقه دیگران و زمان اقتدار بر آن و وقت نفوذ در آن به تباهی آن اقدام می‏کنند. اگر در گذشته تاریخ، دخول شخصی و ورود فیزیکی لازم بود، اکنون با سرعت سرسام‏آور صنعت، کنترل از دور برای اِفساد کافی است. اینان که رسالت اصلی آن‏ها غم‏خواری توده محروم است، سفارت خویش را چونان دد، خون‏خواری می‏دانند:

هر که را رنجه داشتن دین است ٭٭٭٭ تن او نیست تن که تنبّین است[5]

کسی که از قدرت برتر برخودار است ،وظیفه ی‏سنگین‏تر متوجه اوست. اگر امیری مکلّف باشد که حوزه امارت خود را سالم نماید، امیر امیران که از وی به میر میران یاد می‏شود، تکلیف مهم‏تری دارد؛ زیرا قلمرو امارت او فسیح‏تر و وسیع‏تر از منطقه امارت امیری است که خود مأمور اوست.

* وظیفه رسمی مسئول اسلامی

نظام اسلامی وظیفه رسمی والی را چنین ترسیم نموده است: «أیّما امرءٍ ولى من أمر المسلمین شیئاً لم یحطهم بما یحوط نفسه لم یرح رائحة الجنّة»؛[۱۸]   هر کس سمتی را در دولت اسلامی به عهده بگیرد و مسؤول بخشی از بخش‏های حکومت دینی گردد، موظّف است هر آنچه را که برای حفظ حیات، سلامت، حیثیت اجتماعی و مانند آن، نسبت به خود به کار می‏برد، برای توده مردم نیز تأمین کند. اگر خود از بهداشت و محیط سالم برخوردار است، موظف است آن را برای تمام شهروندان فراهم نماید. این دستور رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در برنامه حکومتی جانشین ایشان، حضرت علی بن ابی‏طالب (علیه‌السلام) تجلّی خاص یافت؛ زیرا امام علی (علیه‌السلام) چنین فرمود: «وَ لْیَکُنْ نظرک فى عمارة الأرض أبلغ من نظرک فى استجلاب الخراج لأنّ ذلک لایدرک إلاّ بالعمارة»؛[7]  اهتمام تو، به آباد نمودن زمین، بیش از همت گماردن تو، به جمع درآمد باشد. معلوم است که با آلوده بودن محیط زیست، هم نیروی انسانی در معرض آسیب است و هم امکانات طبیعی. اسلام در تمام شؤون حیات، به دو عنصر محوری اهمیت می‏دهد و همگان، به ویژه دولت‏مردان را مسؤول تأمین آن دو رکن اساسی می‏داند: یکی استحکام عمل و دیگری هنرمندی و زیبایی آن؛ یعنی کاری که مطابق اصول علمی نباشد، چون متقن و استوار نیست مقبول نیست و کاری که در عین اتقان و استواری، هنرمندانه و زیبا نیست، مطبوع و مطلوب نخواهد بود. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) درباره عنصر محوری نخست چنین فرمود: «إنّ الله یحبّ إذا عمل أحدکم عملاً أن یتقنه»؛[8]   یعنی آنچه محبوب خداست، کار محکم وعمل مُتْقن است و درباره عنصر محوری دوم، چنین فرمود: «یحب الله العامل إذا عمل أن یحسن»؛[9]   یعنی آنچه محبوب خداست، کار هنرمندانه، ادیبانه و زیباست. خداوند نیز جهان را با دو اصل استحکام و زیبایی آفرید و دوست دارد که جانشین او در زمین، انسانِ وارسته‏ای باشد که معماری کارهای او فنّی و نیز زیباسازی‏های عمل او هنرمندانه باشد. رعایت دواصل یاد شده، حافظ تمام اصول معیاری زیست محیطی است؛ زیر استحکام و زیبایی، مایه پالایش فضای زندگی است و فضای پالوده، پایدار خواهد بود؛ همان‏طور که محیط آلوده، زدودنی و از بین رفتنی است.

-

پی‌نوشت‌ها:

1ـ سوره طه، آیه ۵۰/

2 ـ سوره نساء، آیه ۱۱۹/

3ـ سوره روم، آیه ۴۱/

4ـ سوره نمل، آیه ۳۴/

5ـ حکیم سنایی، حدیقه، ص ۵۵۰/

6ـ نهج الفصاحه، ج ۲، ص ۶۹۲/

7ـ نهج‏البلاغه، نامه ۵۳، بند ۷۹/

8ـ نهج‏الفصاحه، ج ۲، ص ۶۸۳/

9ـ همان، ص ۶۹۱/