ملک سلیمان از جمله فیلم‌های سینمایی است که نگاه به آیات قرآن کریم در ارتباط با زندگی حضرت سلیمان نبی علیه‌السلام و مقایسه آن با آنچه در فیلم ملک سلیمان به تصویر کشیده شده است برخی حقایق را روشن‌تر می‌کند.
مشخصات فیلم
نويسنده و كارگردان: شهريار بحراني، بازيگران: امین زندگانی، محمود پاک‌نیت، الهام حمیدی، مهدی فقیه، حسین محجوب. موسيقي: چان کونگ وینگ. فيلم‌برداري: حمید خضوعی ابیانه. تدوین: محمدرضا معینی. بودجه: 5 میليارد و صد ميليون تومان. فروش: ۳ ميليارد و ۱۰۰ ميليون تومان، سال اكران 1389.
محتواي فيلم: خداوند به وسیله نشانه‌هایی به سلیمان نشان می‌دهد که باید از شرایط سختی برای رسیدن به یک جامعه آرمانی عبور کند. اما سلیمان برای بدست آوردن چنین حکومتی باید جهان اجنه و شیاطین را تحت سلطه خود در آورد. در این بین فتنه‌هایی در سه شهر اورشلیم، اریحا و زبولون به نمایش در می‌آید.
بودجه:
بودجه این فیلم از طریق مجلس تصویب شد. مبلغ ۴ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان هزینه‌ای بود که مجلس تصویب کرد و بخشي از بودجه فيلم را نيز سازمان اوقاف و امور خیریه تقبل كرد. از این مقدار ۵۰ میلیون تومان برای تهیه صدای دالبی، ۷۵ میلیون تومان برای ساخت موسیقی و ۳۰۰ میلیون تومان برای ساخت جلوه‌های بصری فیلم هزینه شده‌است که از این مبلغ ۱۴۸ میلیون تومان را «لئولو» طراح جلوه‌های ویژه که یک هنرمند خارجی است؛ دریافت کرده‌است و ۱۴۷ میلیون را گروه ۳۰ نفره ایرانی دریافت کرده‌اند.
مراحل تهیه فیلم
طبق خبرها فیلم‌نامه «ملك سليمان» مراحل زير را طي كرده است: تحقیقات اولیه جهت جمع‌آوری اطلاعات تاریخی برای مجموعه در حدود ۱ سال و نیم به طول انجامید. بعد از این مرحله شهریار بحرانی، مجتبی فرآورده و حمید قدیریان اقدام به نوشتن فیلم‌نامه مجموعه کردند. در انجام تحقیقات مجموعه سعی شد علاوه بر استفاده از منابع اسلامی و قرآنی، از منابع تاریخی و کتب دینی قوم یهود نیز استفاده شود. در نهایت فیلم‌نامه‌ای ۱۵۰ صفحه‌ای به رشته تحریر درآمد که با ۳۹ بار بازنویسی به حدود ۵۱ صفحه رسید. نوشتن فیلم‌نامه، فیلم حدود ۶ ماه به طول انجامید.
با اين حال شاهد نقص زيادي در آن بوده‌ايم به غير از ضعف‌هاي فراواني در شخصيت‌پردازي و داستان‌پردازي، ضعف در پردازش شخصيت حضرت سليمان عليه‌السلام كه محور اصلي داستان است و مخاطب مسلمان او را به عنوان انساني معصوم كه ارتباط مستقيم با وحي الهي دارد و از شخصيت ملكوتي و استوار در عين داشتن روحيه‌اي لطيف و مهربان، برخوردار است مي‌شناسد، اما اين را نمي‌توان از مجموع اين فيلم به دست آورد. كاري كه آقاي سلحشور در سريال حضرت يوسف عليه‌السلام، در انجامش موفق‌تر عمل كرده است.
از سوي ديگر اين بخش از زندگي حضرت سليمان مبتني بر آيات: 34 تا 40 سوره «ص»، 81 و 82 سوره «انبياء» و 12 تا 14 سوره «سبأ» است كه داستان رسيدن به پادشاهي و كسب قدرت منحصر به فرد را براي حضرت سليمان عليه‌السلام نقل نموده است. اما به واقع اگر شما تفسير اين آيات را در تفسير ناب و زيباي الميزان خوانده باشيد و سپس فيلم «ملك سليمان» را ببنيد، چقدر فيلم با تصوير ذهني شما از شخصيت اين پيامبر بزرگ خداوند، تطبيق پيدا مي‌كند؟
آيا پرده نهايي فيلم كه به نوعي همه قدرت سليمان نبي عليه‌السلام را در انگشتر او ترسيم مي‌كند، به نوعي نمايان‌گر اسرائيليات و تهمت‌هايي نيست كه بني‌اسرائيل به حضرت سليمان عليه‌السلام زدند و قرآن آن‌را در آيه 102 سوره بقره نقل نموده است؟
آيا شكل جنيان كه طبق همين آيات براي حضرت سليمان كار مي‌كردند مانند حيوانات وحشي بوده است؟ و فقط توانايي آزار رساندن به مردم را داشتند؟ با اين‌كه در قرآن مي‌خوانيم، ايشان در ساخت بناها، استخراج منابع دريا و ... به او كمك مي‌كردند؟ آيا اين همان سليماني است كه قرآن در سوره نمل آيه 16 در وصفش فرمود:«و سليمان از داوود ميراث يافت و گفت: اى مردم ما زبان پرندگان را تعليم يافتهايم و از هر چيزى به ما داده شده است راستى كه اين همان امتياز آشكار است».
بله زبان سينما زبان معنوي نيست اما به راحتي مي‌توان در قالب يك گفتگو، حركت مناسب و ... با استفاده از همين امكانات عادي تدوين و جلوه‌هاي ويژه، البته با پشتيباني فيلم‌نامه قوي شخصيتي مقتدر و توانمند و معصوم را در ذهن مخاطب جلوه داد.
نقد اول
نقد اول «ملك سليمان» در فيلم‌نامه است كه نتوانسته بر اساس قرآن شخصيت سليمان نبي عليه‌السلام را ترسيم كند و اين مشكل در طراحي شخصيت اطرافيانش، مانند «آصف» كه طبق نقل مفسرين در ذيل آيه 40 سوره نمل او بود كه در يك چشم بر هم زدن تخت «بلقيس» را در مقابل سليمان، ظاهر كرد. نيز جريان دارد.
و چون محور اين فيلم، حضور شياطين و قدرت نمايي آن‌هاست، فيلم‌نامه نويس بايد شناخت جامعي از جن مي‌داشت تا مي‌توانست اين گروه را خوب به تصوير بكشد، آيا جنيان در «ملك سليمان» مطابق جنيان توصيف شده در سوره جن يا احقاف، پردازش شده بودند، يا برگرفته از جنيان فيلم‌هاي هاليودي بودند؟
جن در فرهنگ قرآن، داراي شعور است، پيامبراني دارند و برخي از آن‌ها هم مسلمان هستند:«اى گروه جن و انس آيا از ميان شما فرستادگانى براى شما نيامدند كه آيات مرا بر شما بخوانند و از ديدار اين روزتان به شما هشدار دهند...». سوره انعام آيه 130. « و از ميان ما برخى فرمانبردار و برخى از ما منحرفند پس كسانى كه به فرمانند آنان در جستجوى راه درستند». سوره جن آيه 
14
و از قدرت‌هايي بيش از قدرت عادي انسان‌ها برخوردارند:«و در [آسمان] براى شنيدن به كمين مىنشستيم [اما] اكنون هر كه بخواهد به گوش باشد تير شهابى در كمين خود مىيابد». سوره جن آيه 9
لذا حضرت سليمان از اين قدرت براي توسعه و سازندگي كشور استفاده مي‌كرد:«... و برخى از جن به فرمان پروردگارشان پيش او كار مىكردند و هر كس از آن‌ها از دستور ما سر برمىتافت از عذاب سوزان به او مىچشانيديم. براى او هر چه مىخواست از نمازخانهها و مجسمهها و ظروف بزرگ مانند حوضچهها و ديگ‌هاى چسبيده به زمين مىساختند». آيات 12 و 13 سوره سبأ
خوب اين تصوير كوچك از جن و شيطان، چقدر با تصوير فيلم، هماهنگ است. ما در فيلم، موجوداتي وحشتناك و شبيه دود را مي‌بينيم كه در درون مردم نفوذ كرده و آن‌ها را به كشتن همديگر وادار مي‌كنند، و شخصيت سليمان نبي عليه‌السلام مي‌گويد: دو دنيا (جن و انس) لطيف شده و به هم نزديك شده و اجنه صاحب قدرت مي‌شوند. آيا اين‌گونه است؟ در حالي كه طبق نظر قرآن، جنيان نيز در همين زمين زندگي مي‌كنند و دنياي ديگري ندارند، اما ما آن‌ها را نمي‌بينيم:«در حقيقت او و قبيلهاش شما را از آنجا كه آن‌ها را نمىبينيد مىبينند. ما شياطين را دوستان كسانى قرار داديم كه ايمان نمىآورند». سوره اعراف آيه 27
بله شياطين و جنيان كه البته شياطين هم از جنس جن هستند، در همين زمين هستند و انسان‌هاي ناشايست با شياطين دوست مي‌شوند اما بدون اذن الهي هيچ شيطان و جني نمي‌تواند به انسان دسترسي پيدا كند:«وَمَا هُم بِضَآرِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللهِ». سوره بقره آيه 102
و اصولا در كجاي قرآن گفته شده است كه سليمان نبي عليه‌السلام مبعوث شد و پادشاهي يافت تا جن را كنترل كند. بله جن تحت كنترل او بودند اما مثل انسان‌ها و پرندگان جزء لشگريان و كارگران او بودند:«و براى سليمان سپاهيانش از جن و انس و پرندگان جمعآورى شدند و [براى رژه] دسته دسته گرديدند». آيه 17 سوره نمل
نه آن‌گونه كه در پايان فيلم مي‌بينيم، انسان‌ها، جنيان را دستگير كنند.
نقد دوم- موسیقی فیلم
نقد دوم در موسيقي فيلم است، توقع مخاطب ديني ما آن است كه فيلم مذهبي را با موسيقي و نغمه آييني و ديني بشنود يا حداقل نزديك به نغمات ديني، مانند سريال امام علي عليه‌السلام يا مريم مقدس عليها‌السلام يا مختار نامه يا ... اما ساخت موسيقي فيلم توسط يك گروه خارجي، آن‌را به موسيقي كشورهاي جنوب شرق آسيا نزديك كرده است تا موسيقي مذهبي ما.
نقد سوم در جلوه‌هاي بصري است، بيننده با ديدن اين سريال و جلوه‌هاي ويژه آن‌كه عموما توسط يك گروه «هنگ كُنگي» ساخته شده است، فقط خاطره فيلم ارباب حلقه‌ها برايش زنده مي‌شود و اين كپي‌برداري از خاصيت تأثيرگذاري فيلم به شدت مي‌كاهد زيرا مخاطب حس مي‌كند، كارگردان در تدوين حرفي براي گفتن ندارد و اعتمادش به كار كم مي‌شود.
نكته آخر آن‌كه تعيين اولويت‌ها براي رسيدن به هدف نقش مهمي در تأثيرگذار بودن كارها دارد، آيا هزينه پنج ميليارد و اندي فيلم در سالي كه تصويب شد(1386) اگر صرف توسعه و ترويج قرآن در جامعه به صورت مستقيم مي‌شد، اثرش بيش از اين فيلم با همه كاستي‌هايش نبود. در اين رابطه مديريت مؤسسه جامعة القرآن الكريم، حجةالاسلام سيدمحمدمهدي طباطبايي گفته‌اند:«اگر بودجه اين فيلم در همان سال تصويب در اختيار مؤسسه جامعة القرآن الكريم قرار مي‌گرفت، مي‌توانستيم 1000 شعبه از مؤسسه را در سراسر كشور تأسيس كنيم تا گسترش برنامه‌هاي ترويج فرهنگ قرآن و معارف اهل‌بيت عليهم‌السلام را در اقصي نقاط كشور به عهده بگيرند».
نویسنده: سارا مقتدایی
منبع: مجله نسیم وحی
