سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» دنیای نوجوانی و مباحث پیرامون آن را به قلم علی اقلیدی نژاد منتشر می کند.

عبور از جاده هاي پر پيچ و خم زندگي هميشه به آساني ممكن نيست و در اين ميان دوران پرمخاطره نوجواني از سخت ترين گذرگاه هاي مسير زندگاني به شمار مي رود. نوجواني در واقع برزخي بين كودكي و جواني است.

اين دوره آكنده از رفتارهاي متناقض، غرايز طوفان وار و تشنج زا مي باشد. در عين حال اين سنين نويدبخش تولدي دوباره در تمامي عرصه هاي جسمي، اجتماعي و ارزشي است؛ همچنين مي توان از اين ايام به عنوان «نقطه عطف زندگي» ياد نمود.

از همين روست كه روانشناسان نوجواني را با القاب و عناويني همچون «دوران منفي»، «زندگاني تشنج انگيز»، «دوران طوفان و فشار»، «تولد جديد» و... نام گذاري نموده اند. (1)

* نوجواني و ويژگي ها

نوجواني، دوراني انتقالي است، مانند هر مرحلۀ انتقالي دچار نوعي ابهام است، همين ابهام باعث نوعي گم گشتگي مي شود. او در اين مرحله، نه كودك است و نه بزرگسال. اگر كودكانه رفتار كند، مورد سرزنش قرار مي گيرد و چنانچه بخواهد همانند بزرگترها عمل نمايد، با توجه به عدم تجربه كافي دچار مشكلاتي جدي خواهد شد. اين مسئله همراه جهش و تغييرات فيزيكي، عاطفي، جنسي و تغيير در نوع نگرش هاي ارزشي - اجتماعي، ويژگي هاي متفاوتي را براي نوجوان به دنبال مي آورد كه به برخي از آنها اشاره می گردد.

*ويژگي هاي عاطفي (فردی)

*عدم تعادل و بي ثباتي عاطفي:

نوجوان به سرعت خشمگين مي شود و در كنترل رفتار خويش ناموفق عمل مي كند. از سوي ديگر حاضر نيست به سخن و توصيه اطرافيان توجه نمايد، اما به زودي پشيمان شده، خود را سرزنش مي كند. از خصوصيات برجسته وي در اين دوره، زود رنجي او است كه وابسته به غدد داخلي و ترشحات هرموني و نوع تربيت و آموزش وي مي باشد.

*گرايش به همسالان:

به سوي دوستان و همسالانش گرايش دارد و دايره دوستي هايش را افزايش مي دهد. از اين رو ارزش بزرگسالان و والدين نزد او رو به كاهش مي گذارد و سطح ارتباط او با آنان پايين مي آيد. در واقع نوجوان در اين مرحله به سوي استقلال عاطفي گام برمي دارد.

*انتقاد ناپذيري:

 نوجوان، تحمل شنيدن انتقاد را ندارد، اما به شدت از ديگران انتقاد مي كند. او ممكن است انتقاد را تا آنجا ادامه دهد كه روابط صميمانه خويش با والدين اش را به مخاطره بياندازد.

*از خود گذشتگي:

حس فداكاري در او جلوه گر مي شود و در برابر ستم مي ايستد و حاضر نيست در برابر حرف زور ساكت بماند.

*احساس شخصيت:

تلاش مي كند به ديگران بقبولاند فردي مستقل و كارآمد است؛ از اين رو از هر نوع بي توجهي آزرده خاطر مي شود و به شدت موضع گيري مي كند.

*نااميدي:

در صورت شكست دچار ياس و افسردگي مي گردد. در مواقعي به گوشۀ تنهايي پناه مي برد و در حالت هاي افراطي به خاطر فرار از احساس سرشكستگي دست به بزه و خطا مي زند.

* وضع ظاهري:

 مقداري از وقت خود را صرف وضعيت ظاهري خود مي كند و سعي دارد خود را شخصي آراسته بنماياند. وي برخلاف دوران كودكي در پوشش و آرايش ظاهر خود سختگيري به خرج مي دهد و همين امر سبب درگيري او با مربيان و والدين مي شود.

* تخيل:

نوجوان در اين دوران به خيال پردازي روي مي آورد و دنيايي رؤيايي براي خود مي سازد. اين مسئله گاه آن چنان شدت مي گيرد كه موجب سرزنش وي از سوي اطرافيان مي گردد.

* آينده نگري:

 در عين حال نوجوان به سوي آينده نيز نيم نگاهي دارد و نگران سرنوشت تحصيلي، شغلي، اقتصادي، خانوادگي و اخلاقي خويش است. همين مسئله در مواردي وي را دچار پريشاني و اضطراب خاطر مي نمايد. (2)

* دوستي ها:

 روان شناسان در اين دوران دست كم سه نوع دوستي را بيان مي كنند:

(1): دوستي هايي كه نوجوان با همجنس و همسال خويش برقرار مي كند. اين نوع دوستي ها با تقديم هديه و احساسات پاك به اوج خود مي رسد و نوعي انحصارطلبي در آن مشاهده مي شود.

(2): نوجوان گاه با كودكان خردسال روابط صميمانه برقرار مي سازد و به حمايت از آنها مي پردازد. در اين گونه موارد از آنجا كه احتمال انحراف هاي جنسي وجود دارد مناسب است به دقت اين روابط مورد توجه والدين و مربيان قرار گيرد.

(3): در نوع سوم دوستي بين نوجوان و شخص بزرگسال تر رخ مي دهد. در اين حال شخص بزرگ تر طرف اعتماد نوجوان قرار مي گيرد، حتي ممكن است اين رابطه به ارتباطي تنگاتنگ بدل شود. در اين موارد می بايست خانواده و اطرافيان نوجوان بر اين نوع دوستي نظارت كاملي را اعمال نمايند و از پاكي و صداقت دوست بزرگسال مطمئن شوند. (3)

*پي نوشت:

1) نك: روانشناسي نوجواني، بلرو جونز، ترجمه رضا شاپوريان؛ همچنين «بلوغ »، موريس دبس، ترجمه حسن صفاري و دنياي نوجوان، محمد رضا شرفي، ص 27.

2) جهت اطلاع بيشتر نك. هلن شاگتر و چنگيز بوئر، مشكلات نوجوانان، و راه حل آنها، ترجمه مجتبي جواديان.

3) دنياي نوجوان، دكتر محمد رضا شرفي، ص 157.