سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» در گفتگو با داود حیدری مؤلف کتاب «منطق گزاره ای» نگاهی اجمالی به مطالب و فصول این اثر علمی انداخته است، گفتنی است این اثر در هفدهمین همایش کتاب سال حوزه به عنوان اثر شایسته تحسین مورد تقدیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قرار گرفت.

* لطفا اجمالی از زندگی علمی خود را ارائه دهید.

بنده داود حیدری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی هستم. به دلیل علاقه به دروس حوزوی، در سال 63 وارد حوزه علمیه مشهد شدم و ضمن تحصیلات فقهی در دروس فلسفی و منطقی نیز شرکت داشتم. در سال 1378 برای ادامه تحصیل در مقطع ارشد وارد دانشگاه تربیت مدرس تهران شدم و علایق منطقی بنده تقویت شد، از آن زمان به بعد، عمده مطالعاتم در زمینه منطق است و توفیق تدریس در دروس منطق در حوزه و دانشگاه را داشته ام.

 البته در کنار منطق، مسایل جدید کلامی نیز مورد علاقه ام بوده و تقریبا منطق و مسایل جدید کلامی بخش عمده فعالیت علمی ام را تشکیل می دهد. از سال 79 تا کنون در دانشگاه علوم اسلامی رضوی عضو هیأت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی هستم.

* تا کنون چه آثار دیگری تألیف نموده یا در دست اقدام دارید؟

دغدعه بنده عمدتاً متون آموزشی بوده و تا کنون دو اثر از بنده به چاپ رسیده؛ کتاب "منطق حملی" و کتاب "منطق گزاره ‌ای". این دو اثر صبغه آموزشی دارد، اگر خداوند توفیق دهد در حوزه منطق سنتی به منطق شرطی و منطق موجهات نیز خواهم پرداخت.

* منطق گزاره ای به چه معناست و تفاوت آن با دو نظام منطقی سنتی در چیست؟

بخش صوری منطق سنتی آن هم در زمینه استدلال‌ ها، خود از سه نظام منطقی تشکیل شده، منطق حملی، شرطی و موجهات. متاسفانه در متون منطق سنتی، این سه نظام به طور مستقل مورد بحث قرار نگرفته و این امر موجب شده تا درک روشن و متمایزی برای طالبان این علم از این سه نظام منطقی به وجود نیاید.

نکته دیگر آن که در یک دسته بندی، قضایا به دو قسم ساده و مرکب تقسیم می شوند؛ نتیجه این تقسیم آن است که استدلال ها نیز دو قسم شوند، استدلال هایی که صرفا از قضایای ساده تشکیل شده و استدلال هایی که در آنها قضیه مرکب به کار رفته است. در استدلال های دسته اول، اجزاء دروني (موضوع و محمول) گزاره ‌ها در عمليات استنتاج نقش ایفا می ‌کنند. این گونه استدلال ها در دستگاه منطق ارسطویی مورد بحث قرار می گیرد. منطق حملی، مقوله ‌ای و حدی نام دیگر این دستگاه منطقی است. اما در استدلال های دسته دوم صرفاً ارتباط بيروني گزاره ‌ها با يكديگر مورد توجه است در اين حالت، استنتاج تابع چگونگي تركيب گزاره ها مي ‌باشد. منطق گزاره‌ ای از این دسته از استدلال ها بحث می کند. قیاس های استثنایی و بخش زیادی از قیاس های اقترانی شرطی در این دستگاه منطقی مورد مطالعه قرار می گیرد.

البته باید توجه داشت آنچه بیان شد عمدتا از منظر منطق سنتی است، طبیعتا در منطق جدید با تحلیل دیگری از قضایا و استدلال ها روبرو هستیم از این رو در منطق جدید تقسیم دیگری از منطق داریم.

* مخاطبین این کتاب چه قشری از جامعه علمی کشور هستند؟

همانطور که در مقدمه کتاب آمده، مخاطبان دانش ‌دوستاني هستند که تا حدودي با منطق سنتي آشنايي داشته و مي خواهند شناختي مقدماتي دربارة منطق جديد به دست آورند. منطق ‌گزاره ‌اي و سپس منطق محمولات، گام هاي نخست در راه شناخت منطق جديد است. در اين نوشتار سعي شده به دور از مباحث پيچيدة فلسفي و اختلاف ‌هاي دو نظام منطقي سنتي و جديد، منطق گزاره ‌اي را به زباني ساده معرفي نمايد و با ارائة تمرين ‌هاي مناسب زمينة درك بهتر اين نظام منطقي را براي علاقه مندان فراهم سازد.

این نکته را نیز باید اضافه کرد که متاسفانه در کلاس های منطق جدید که برای طلاب برگزار می شود به سختی بین طلاب و مباحثی که استادان منطق جدید ارایه می کنند، تعامل برقرار می شود و همین امر نوعی بی علاقگی نسبت به منطق جدید در آنها به وجود می آورد. بنابراین لازم است از شیوه های گوناگونی برای ورود به منطق جدید استفاده کرد. در این کتاب سعی شده، با تکیه بر آموخته های قبلی طلاب و بیان ساده مباحث، انگیزه طلاب برای ادامه مطالعات منطقی تقویت شود.

* در مقدمه این کتاب مرقوم کرده اید، این نوشتار سعی دارد به دور از مباحث پیچیده فلسفی و اختلاف های دو نظام منطقی، منطق سنتی و منطق گزاره ای را با زبان ساده معرفی کنید این امر چگونه محقق شده و آیا توانسته اید این مهم را آن گونه که خواسته اید محقق کنید؟

در این کتاب دانسته های منطقی مخاطبان نقطه شروع مباحث قرار گرفته و بیان ساده مباحث، آوردن مثال های متعارف و تمرین های متنوع بیان نکات غیر اصلی در پیوست ها که برای ادامه مطالعات منطقی بستر مناسبی است، از جمله اقداماتی است که برای تحقق هدف کتاب انجام گرفته است.

* تفاوت این کتاب با دیگر کتاب های منطقی مانند منطق صوری مرحوم خوانساری و....دیگر آثار مشابه آن در چیست؟

دانش منطق، دانشی فراگیر و همگانی است هر انسانی در هر سن و شغلی که باشد نیازمند آن است بنابراین ما نیازمند آثار متنوع و گوناگون منطقی هم به لحاظ سطح علمی و هم به لحاظ نوع مخاطب و هم به لحاظ شیوه ارایه مباحث هستیم. در مقایسه آثار منطقی باید به این امر توجه نمود منطق گزاره ‌ای متناظر مباحث شرطیات منطق سنتی است و متاسفانه در آثار منطقی به آن میزان که به مباحث منطق حملی توجه شده، به مباحث شرطیات نشده است.

در حوزه منطق گزاره ‌ای نیز آثار مهم و ارزشمندی تدوین و یا ترجمه شده؛ شکی نیست که برخی از این آثار از حیث علمی در رتبه بالاتری قرار دارند و کسی که قصد دارد مطالعات منطقی خود را گسترش دهد ناگزیر از مراجعه به این آثار است و نمی تواند به کتاب منطق گزاره ‌ای اکتفاء کند. اما محتوای کتاب منطق گزاره‌ ای سهل الوصول بوده و به سبب بیان ساده مباحث، مخاطب بیشتر می ‌توانند از آن استفاده کنند و همچنین بدون استاد و حضور در کلاس قابل فهم و فراگیری است.

* نکات قوت و ضعف این اثر چگونه ارزیابی شده است؟

هر اثر علمی را به دو شکل می توان ارزیابی کرد. گاه سؤال این است که آیا اثر نگاشته شده، اهداف مورد نظر نویسنده را محقق می کند یا خیر؟ و گاه سوال این است که این اثر به کدامیک از مسایل مورد نیاز جامعه پاسخ می دهد و آیا در این پاسخگویی موفق است یا خیر؟

هدف از این اثر ارایه تصوری روشن و منسجم از منطق گزاره ‌ای برای کسانی است که صرف نظر از اختلاف دیدگاه ها و مباحث مبنایی با منطق سنتی آشنایی دارند، البته برای تحریک اذهان خوانندگان به پیگیری مباحث و تفکر بیشتر در پیوست ها به برخی اختلافات و نقدها اشاره شده است. بنابراین یکی از نقاط ضعف اثر، حجم زیاد و متنوع مباحث می باشد که شاید نتوان پیوند آنها را با هدف کتاب توجیه کرد.

* بازتاب این اثر در مجامع علمی کشور چگونه بود؟

نقد آثار علمی به جز نقش اصلاحگری برای رشد، توسعه و ترویج علم نیز بسیار اثرگذار است؛ بدون نقد کاروان علم به پیش نخواهد رفت. لذا بسیار مشتاق هستم این اثر مورد نقد و بررسی استادان منطق قرار گیرد و نقاط ضعف آن مشخص شود. 

* اگر کسی بخواهد با علم منطق آنچنان که باید آشنا شود چه سیر مطالعاتی را پیشنهاد می دهید؟

خواندن منطق می تواند با اهداف گوناگونی صورت گیرد؛ بنابراین نمی توان سیر واحدی را به صورت مطلق پیشنهاد کرد. به نظر بنده، مهم تر از سیر مطالعاتی، تنوع کتب منطقی بسیار مهم است اگر بخواهیم تفکر منطقی در جامعه گسترش یابد، لازم است برای رشته ‌های مختلف و حتی برای سنین مختلف کتاب های منطقی متعددی با استفاده از روش های نوین آموزشی تدوین شود.

* در پایان اگر مطلبی هست، بفرمایید.

در نظام تعلیم و تربیت یکی از حوزه ‌های تربیتی که مغفول مانده، تربیت منطقی است. پاسخ به پرسش هایی از این دست که انسان چگونه می تواند منطقی بیاندیشد، سخن بگوید و با اندیشه ‌ها و افکار مواجهه ای منطقی داشته باشد؛ پرسش های بسیار مهمی هستند که مستلزم توجه ویژه به جایگاه دانش منطق در جامعه است. وجود آثار منطقی گوناگون یکی از ابزارهای ضروری تربیت منطقی است. امید است کتاب منطق گزاره ‌ای برای تحقق چنین امری مفید باشد.