به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب "ضمیر ناخودآگاه در قرآن" به قلم آیت الله اعرافی در 8 فصل سامان یافته است که عبارتند از: «کلیات پژوهش»، «آیه "سرّ و اخفی"»، «آیه حیلوله»، «آیات تذکر»، «آیات نسیان»، «آیَویّت نفس انسان»، «جمع بندی آیات»، «بازخوانی و ارزیابی نظریه فروید».

کتاب یادشده با نظرداشتِ اهمیت تفسیر علمی به ویژه تفسیر روان شناختی قرآن کریم و نیز با یادداشتِ اهمیت «ضمیر ناخودآگاه» با تمرکز بر نظریه فروید در صدد است نظریه فروید مبنی بر لایه های شخصیت انسان و ضمیر ناخودآگاه و نیز دیدگاه عارفان مسلمان مبنی بر «لطائف سبع» را به آیات قرآن کریم عرضه کند؛ از این رو پس از بیان کلیات پژوهش با واکاوی پنج دسته از آیات قرآن، مدلول ها و برداشت ها را کنار هم نهاده و جمع بندی ای را از آن ارائه داده و سپس به شکل ویژه به بازخوانی و ارزیابی نظریه فروید با اتکا بر نظریات برداشت شده از آیات قرآن پرداخته است.

آیت الله اعرافی در فصل چهارم کتاب "ضمیر ناخودآگاه در قرآن" دربارۀ مفهوم شناسی «ذِکر» و «تذکر» می نویسد:

«ذکر» و مشتقات آن به طور گسترده ای در قرآن به کار رفته و حدود 260 مورد به معنای «یادآوری» (مقابل نسیان» آمده و در آیاتی نیز با تعبیر «فذَکّر» خطاب به پیغمبر اکرم (ص) به یادآوری دستور داده شده است.

شماری از ایات نیز قرآن را مایۀ یادآوری دانسته و قرآن را به صفت «تذکره» وصف کرده اند و در مواردی نیز تذکر و یادآوری، وظیفۀ انسان ها شمرده شده است.

در کتاب های لغت، معنای «تذکیر و مذکّر» (مقابل مؤنث) و دیگری مقابل «نسیان» برای آن بیان شده است. در این معناشناسی، «تعریف به ضد» شده است. در تعبیری دیگر، خلیل فراهیدی، ماده «ذکر» را به معنای «حفظ الشئ» دانسته است.

راغب اصفهانی، «ذکر» به معنای یادآوری را این گونه معنا می کند: «گاهی ذکر گفته می شود و منظور هیئتی از نفس است که به انسان امکان می دهد آگاهی های خود را حفظ کند و از این جهت مانند واژه «حفظ» است؛ ولی «حفظ» به اعتبار احراز و اکتساب معرفت گفته می شود و «ذکر» به اعتبار استحضار آن گفته می شود؛ همچنین در مواردی «ذکر» گفته می شود به خاطر حضور چیزی در قلب یا زبان».

* حالات نفس (جهل، نسیان، غفلت، ذکر)

برای نتیجه گیری این بحث لغوی می توان گفت: «ذِکر» و «ذُکر» به معنای حضور معلوم در ذهن، و منظور از حضور، توجه بالفعل نفس به چیزی است. با این نکته، تفاوت «ذِکر» با «نسیان» و «غفلت» روشن می شود؛ با این توضیح که ذهن و نفس نسبت به آگاهی ها و معلومات دو گونه است؛ یا نفس به چیزی «علم» دارد یا «جهل». علم نیز از حیث میزان توجه نفس مراتبی دارد:

* در برخی از موارد، نفس به معلومات و احوال خود کاملا توجه (توجه بالفعل و تامّ) دارد که واژه «ذکر» به این مذکورات اطلاق می شود.

* در مواردی توجه نفس اندکی کاهش می یابد و نوعی بی توجهی عارض می شود و به اصطلاح، غبار روی مذکورات می نشیند که در این موارد از واژه «غفلت» استفاده می شود.

* گاهی معلومات و احوال کاملا از عرصه توجه ذهن و نفس خارج و به فراموشی سپرده می شود که با واژه «نسیان» یا فراموشی از آن یاد می شود. روشن است که «نسیان» با بازگشت معلومات به ذهن و «غفلت» با عطف توجه به «ذِکر» تبدیل می شود.

با این تحلیل تفاوت دو مفهوم «ذکر» و «علم» نیز آشکار می شود. واژهای «علم» و «معلوم» تنها در مقابل «جهل» و «مجهول» به کار می روند و زمانی که آگاهی حاصل شد، مجهولات به معلومات تبدیل می شوند؛ اما واژه «ذکر» و «مذکور» به معنای توجه تام نفس به چیزی است و مقابل «غفلت» و «نسیان» به کار می رود.

علاقه مندان جهت تهیه کتاب به نشانی: قم، خیابان معلم، کوچه 8، کوچه شهید محقق، پلاک 59 مراجعه کرده و یابا تلفن: 37748540-025 تماس بگیرند.