به گزارش خبرگزاری «حوزه» حجت الاسلام والمسلمین غرویان، در نخستین جلسه درس «فقه اصلاح ژنتیک» (فقه تراریختگی) به بررسی اهمیت فقه های نو و چیستی علم بیوتکنولوژی در تعریف متخصصین ژنتیک پرداخته است.

*اهمیت فقه های نو

اهمیت فقه های نو به حدی است که هم امام راحل و هم مقام معظم رهبری بارها به جایگاه خاص این مسائل مستحدثه اشاره کرده اند.

معنی فقه نو

منظور از فقه های نو، فقه موضوعات نو می باشد، و إلا شاکله فقه همان است و از منابع قرآن، سنت، عقل و اجماع خواهد بود.

یکی از موضوعاتی که الان در جامعه و بین متخصصین مطرح شده و مقداری جنبه سیاسی پیدا کرده است که مخالف و موافق دارد، «فقه اصلاح ژنتیک» است که اصطلاحا به آن «تراریختگی» می گویند.

اصطلاحات بحث ژنتیک

ژنتیک، مُدی فیکِیشین است که معادلش را در فارسی تراریختگی می گویند و چند اصطلاح مرتبط نیز هست مثل؛ زیست فناوری یا بیوتکنولوژِی- تغییر ژنتیکی- دستکاری ژنتیک- مهندسی ژنتیک، اینها کلماتی است که در این زمینه به کار رفته است.

درس اول این مبحث در قالب طرح شش سؤال مطرح می شود.

الدرس الاول: ألأسئلة الاصلیة

* السوال الاول: ما هو علم بیوتکنولوزی (زیست فناوری)

سؤال اول این است که این علم چه علمی است، هر علمی تعریفی دارد و اگر نتوان جنس و فصل برای این علم گفت بمنزلة الجنس و الفصل می توان بیان کرد.

* الثانی: ما هو التغییر الزنتیکی

یعنی تعریف تغییر ژنتیک چیست و همان اصطلاح دستکاری ژنتیکی به چه معنی است؟

«و ما هو المراد من الاصلاح الزنتیکی» و در این زمینه اختلاف نظر هست که آیا هر تغییر ژنتیکی را می توان اصلاح نام نهاد و یا تغییر می تواند اعم از اصلاح و افساد ژنتیکی باشد.

* الثالث: ما هو التاریخ هذا العلم

تاریخ این علم و تاریخچه این مباحث از کجاست و از کی آغاز شده است؟

* الرابع: ما هی الفوائد هذا العلم

این علم چه فوائدی دارد و به چه دردی می خورد و اینجا است که از منظر فقه شیعی باید بحث کنیم

* الخامس: ما هی المضار هذا العلم

اینجا هم باید از منظر قواعد فقهی این معنی را بررسی کنیم که قاعده لا ضرر و لا ضرار فی الاسلام، ببینیم آیا به ما اجازه می دهد این اندازه از ضرر را تحمل کنیم یا نه؟

* السادس: ما هو المراد من فقه بیوتکنولوزی

سؤال اصلی این است که فقه بیوتکنولوژی چیست و ابعاد فقهی این مساله باید مورد بررسی قرار بگیرد.

چیستی علم بیوتکنولوژی

 در پاسخ به سوال نخست بگوییم چند تعریف برای این علم بیان کرده اند:

محصولات تراریخته فرآورده های دانش و فنآوری پیشرفته ای به نام مهندسی ژنتیک است.

ژن ها آن ذرات ریز موجودات جاندار است که می گویند؛ ساخت اولیه موجودات جاندار چه گیاهان، چه حیوانات و چه انسان از این ژن هاست؛ برای مثال پژوهشگاه ملی ژنتیک و زیست فنآوری حدود سال های 60 در ایران بنیان گذاری شد و مهندسی ژنتیک پیشرفته ترین تجلی علم بیوتکنولوژی است.

تعریف متخصصین ژنتیک از این علم

* دکتر بهزاد قره یازی می گوید: با مهندسی ژنتیک ما کاری را انجام می دهیم که اجداد و نیاکان ما از ده ها هزار سال قبل انجام داده اند. هندوانه هایی که امروزه استفاده کرده و از خوردن آن لذت می بریم هندوانه هایی است که اصلاح شده اند.

علم بیوتکنولوژی در حقیقت دستکاری در ژن دستگاه طبیعی گیاه و حیوان هست و ما در طبیعت به نحو طبیعی و اورگانیک میوه جات و سبزیجات و حیواناتی داریم و خلقت اولیه اینها به این شکلی است که هستند و دستکاری که بشر در این ژن ها قرار می دهد، علم بیوتکنولوژی نام دارد، تکنولوژی همان فنآوری است و بیو به معنی زیست است، اشاره به زیست حیوانات و گیاهان دارد.

* دکتر سمیرا کهک در این‌ باره می گوید:

«مهندسی ژنتیک، فنآوری است که به وسیله آن می توان صفات مطلوب را در گیاه زراعی یا باغی مورد نظر افزایش داد و یا اینکه صفات نامطلوب را در گیاه مورد نظر کاهش داد».

مثلا گیاه پرمحصولی زراعی داریم که به یک آفت حساس است و در نتیجه حملۀ آن آفت خسارت زیادی را متحمل می شود، مثل لوبیا، نخود، برنج و ذرت؛ در این جا ما دو راه حل می توانیم داشته باشیم یا اینکه کل مزرعه را چندین بار با سموم شیمیایی آفت کش سمپاشی کنیم و یا اینکه با مهندسی ژنتیک صفت مقاومت مقابل آفت را به گیاه منتقل کنیم.

مهندسی ژنتیک این است که مثلا یک ماده ای را به ژن های برنج تزریق کنند که وقتی فلان حشره به روی گیاه و بوته برنج قرار می گیرد آن ژن سبب شود که این حشره کشته شود و نتواند سم خود را وارد گیاه کند.

یعنی نقص ساختاری این گیاه را با نوعی تصرف در ساختار آن جبران می کنیم.

* دکتر محمد رضا زمانی رئیس پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فنآوری و از متخصصین بیولوژی مولکولی یا زیست فناوری نیز می گوید:

بیوتکنولوژی یا زیست فناوری به معنی به کارگیری موجودات زنده و یا اجزاء آنها برای تولید یا اصلاح یک فرآورده است و زیست فناوری سابقه طولانی دارد، یعنی از حدود ده هزار سال پیش مردم بذر گیاهانی را که محصولات بهتری دارند را برای کاشتن در سال بعد ذخیره می کردند.

* دکتر داوود حیاط الغیب از متخصصین عرصه بیوتکنولوژی می گوید:

محصولات تراریخته حاصل علم فنآوری مدرن و مهندسی ژنتیک می باشند و این اجازه را به دانشمندان می دهند که یک ژن را از گونه انتخاب و به گونه دیگر انتقال دهند، برای نمونه ژنی را از یک باکتری می گیرند که این ژن یک پروتئینی را ایجاد می کند که برای حشرات سمی است و اگر آن را بخورند می میرند و سپس آن را به گیاهانی مانند ذرت، سویا و یا پنبه و یا هر گونه دیگر، منتقل می کنند و به این ترتیب حشراتی که آفت هستند، اگر بخوهند از این گیاه بخورند، می میرند.

نوع دیگری از علف های هرز در مزرعه وجود دارد، برای همین ژنی را به گیاه منتقل می کنند تا بتواند علف کش را تحمل کند.

* دکتر حسین عسکری درباره مهندسی ژنتیک می گوید:

ما با کمک مهندسی ژنتیک، ژنی را با هر هدف ارتقاء دهنده، به موجود دیگر انتقال می دهیم، به این فرآیند مهندسی ژنتیک می گویند و به آن موجودی که ژن را دریافت می کند، تراریخت می گویند؛ یعنی ریخت دیگری از والدش را به دست می آورد.

تقریر: حامد حسن زاده