خبرگزاری «حوزه» در راستای انتشار نگاه فقه به اداره جامعه، هفدهمین جلسه از درس «فقه الإداره» حجت الاسلام والمسلمین سید صمصام الدین قوامی را با موضوع: «جایگاه " امر به معروف و نهی ازمنکر" در نظریه اتحاد امامت و امارت "» منتشر می کند.
به این سوال رسیدیم:
چگونه می توان نهادی را تاسیس کرد و توصیه نمود که وظیفه ذاتی اش امر به معروف و نهی از منکر بر همه قوا و قدرت ها باشد ولی خودش مراقبت نشود. زیرا دادن این همه قدرت به یک نهاد در معرض قرار دادن آن در مسیر فساد است؟
جواب: رأی متینی است از آیه قرآن هم بر می آید که همه باید مراقب هم باشند و هیچ کس بی مراقب نباشد. (المومنون و المومنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر ) بعض جامع ایمانی مواظب بعض جامعه ایمانی دیگر است یعنی طرفینی و الا همه از بین می روند و ایمان را هم از دست می دهند. لذا یک نهاد باید زیر نظر مستقیم حاکم شرع در نظام اسلامی تشکیل گردد و خود حاکم هم از سوی خبرگان نظارت شود. البته اعدلیت حاکم که ملاک حکومت اوست یک ناظر درونی است ولی مردم و خبرگان هم ناظرند و به انحاء مختلف او را نظارت می کنند. امام زمان به عنوان منوب عنه نظارت می کند و خدا هم نظارت می کند، فرشتگان هم نظارت می کنند و در عین حال نهاد ناظر رسمی خبرگان است. آنگاه نهاد امر به معروف زیر نظر رهبری قرار می گیرد و در نتیجه این نهاد در تمامی رده های امامت طبق اتحاد امامت و امارت تحت نظر امام خواهد بود که به وسیله آن بر تمامی کارگزاران و مردم نظارت می نماید. لذا اگر رهبر عادل تحت نظارت امت باشد او هم امت را نظارت و نصیحت کند و نهاد حسبه را کنترل کند و مسئولی عادل را در رأس نهاد امر به معروف نصب نماید، کار اصلاح می شود.
حضرت امیرالمومنین علیه السلام در یکی از خطب خود نصحیت یعنی خیرخواهی را که اعم از نظارت و امر به معروف است وظیفه طرفینی امام و امت می داند و اعلام می کند حق شما بر من این است که شما را نصیحت کنم و حق من بر شما این است که در نهان و آشکار مرا نصیحت کنید. نصیحت شامل امر به معروف هم می شود چه نصحیحت و خیرخواهی بالاتر از این مراقبت و نظارت که هر کس را از آفات و عادات مصونیت می دهد.
بنابراین اگر نهادی به نام امر به معروف تشکیل شود که بر کارگزاران و مردم و رهبر نظارت کند و رهبر و مردم هم بر این نهاد نظارت نمایند، این نهاد از فساد مصونیت پیدا می کند اما هنوز در جایگاه این نهاد قانع نشده ایم که ادامه می دهیم تا پیدا شود.
احتمالات نهاد متکفل امر به معروف و نهی از منکر
نهاد مستقل فوق قوا
قوه قضاییه
هر سه قوه
نیروی انتظامی و پلیس که زیر نظر قوه مجریه است.
حتمال اول را بحث کردیم.
احتمال دوم که ضعیف هم نیست این که قوه قضاییه این وظیفه را به دوش بگیرد (نه قوه ای جدا از سه قوه) که زیر نظر مستقیم امام المسلمین است و رییس آن را نیز امام المسلمین نصب می نماید و دیوان عدالت اداری، سازمان بازرسی کل کشور، دادسرای نظامی، دادگاه ویژه روحانیت، دادسرای انتظامی قضات و..... خیلی از موارد زیر نظر آن است. و می توان مجموعه نظارت ها را در آن متمرکز کرد و وطیفه حسبه به این قوه واگذار شود که البته جنبه ارشاد، دعوت بخیر و مشاوره و حل اختلاف را هم داشته باشد و این قوه قضاییه با شالوده و شاکله امر به معروف و نهی از منکر در هر رده زیر نظر امام آن رده تشکیل گردد.
احتمال سوم این که هر یک از قوا، امر به معروف دستگاه خود و مردم و دو قوه دیگر را به عهده بگیرد. یعنی مقننه هم نظارت بر دو قوه دیگر را داشته باشد و هم بر نمایندگان نظارت کند، هم بر اجراء قوانین مصوب در دو قوه دیگر نظارت کند و خودش هم تحت نظارت دو قوه دیگر باشد که نظارت متقابل شود و مزیت این شیوه این است که امر به معروف و نهی از منکر همگانی می شود و در یک نهاد خاص متمرکز نمی شود تا شائبه قدرت و فساد پدید آید.
احتمال چهارم: این که پلیس وظیفه امر به معروف را به طور کامل به عهده بگیرد و نظام و انتظام را در همه امور به عهده بگیرد. مزیت آن این است که پلیس دستگاهی منسجم و موثر است. لباس متحد الشکل دارد ابزار قانونی مقابله را و تمام شرائط امر به معروف را دارد (علم،تاثیر، عدم فتنه وتشخیص افراد مصرّ بر منکر ) و از همه گذشته خیلی شبیه حسبه است. منتهی باید دائره را گسترش داد و نامش را نیروی امر به معروف و نهی از منکر نهاد. (ادامه دارد )
