دکتر احمد رضا مفتاح، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، با اشاره به سفر نماینده دانشگاه سن مارینو به شهر قم و امضای تفاهم نامه با دانشگاه ادیان و مذاهب در زمینه برگزاری دوره های مشترک علمی، به بیان دستاورد های این دیدار و همچنین نیاز روز جامعه جهانی در رابطه با گفتگوی بین ادیان پرداخت.
بهانه گفت وگوی امروز ما، حضور آقای «مورگان تی»، نماینده دانشگاه سن مارینو در دانشگاه ادیان و مذاهب قم و امضای تفاهم نامه های فی ما بین است، چندی پیش نیز حجت الاسلام والمسلمین نواب، رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب در گفتگو با خبرگزاری حوزه، از لزوم ارتباطات بین قم و رم سخن گفت. اهداف سفر آقای مورگان تی و چشم انداز ارتباطات آینده شما با دانشگاه سن مارینو چیست؟
مسئولین دانشگاه سن مارینو تصمیم دارند یک برنامه دو ساله با عنوان گفتگوی بین ادیان را آغاز کنند و تمایل داشتند با اولین دانشگاهی که تفاهم‌نامه امضا می کنند، دانشگاه ادیان و مذاهب قم باشد. طی این برنامه، دانشجویان و طلابی که علاقه مند باشند می توانند در دوره گفتگوی بین ادیان که دو سال به طول می انجامد شرکت کنند.
دوره به این شکل است که در هر سال، طی نیم سال اول به ارائه لکچر هایی توسط اساتید مختلف پرداخته می شود و در نیم سال دوم بصورت سمینار، شاهد مشارکت بیشتر دانشجویان خواهیم بود. در سمینار ها دانشجویان زیر نظر یک استاد موضوعاتی با عنوان گفتگوی بین ادیان یا تجربه هایی که در همزیستی بین پیروان ادیان داشته اند را می توانند با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
دانشگاه ادیان و مذاهب در کنار فعالیت آکادمیک علاقه مند به فعالیت در زمینه گفتگوی بین ادیان و تقریب بین مذاهب اسلامی می باشد. ما تجربه های موفقی در زمینه گفتگوی ادیان داشته ایم که موفق ترینش ارتباطی است که با دانشگاه پادربورن آلمان برقرار کردیم که طی آن اساتید و دانشجویانی از آلمان به قم می آمدند و همینطور اساتید و دانشجویانی از قم به دانشگاه پادربورن می رفتند و به مدت دو هفته دانشجویان موضوعاتی را از اساتید فرا می گرفتند و با یکدیگر به مباحثه و تبادل نظر می پرداختند.
این برنامه توانسته تصویر بسیار مثبتی در تصحیح دیدگاه آلمانی ها نسبت به ما داشته باشد. خیلی از دانشجویان آلمانی می گفتند که خانواده هایشان نگران سفر آنها به ایران بوده اند و یا موقع برگشت خبرنگاران به فرودگاه می آمدند تا در مورد شرایط ایران سوال بپرسند. این نشست ها علاوه بر اینکه سوء تفاهم های علمی را برطرف می کند، باعث ایجاد نگاه مثبت در بین طرفین می شود.
متاسفانه تبلیغات شدیدی علیه اسلام و خصوصا جمهوری اسلامی در غرب مطرح می شود و این گفتگو ها حداقل می تواند آن دیدگاه منفی را اصلاح کند. بهترین کاری که در زمینه گفتگوی ادیان می تواند اتفاق بیفتد، این است که ما با دانشگاه های مختلف جهان خصوصا دانشگاه های پاپی ارتباط برقرار کنیم. ارتباط دانشگاه سن مارینو با واتیکان هم بسیار خوب است و نشست امروز ما برای آغاز برنامه هایی با این دانشگاه بوده است.
گفتگوی میان ادیانی از چه لحاظ ضرورت پیدا می کند و آیا گفت و گوی تقابلی و مناظره مد نظر است یا گفت وگوی تعاملی و دیالوگ؟
در گذشته این ارتباطات بیشتر حالت مناظره و جدل داشته است و در عصر حاضر این دوره پشت سر گذاشته شده است. گفتگو ممکن است برای این باشد که در آن مباحث معرفت شناختی مطرح بشود. اما آن موضوعی که بیشتر تاثیرگذار است، شناخت از یکدیگر است که با گفتگوی رو در رو حاصل می شود.
ما هم در این گفتگو ها تلاش می کنیم آن نگاه منفی که رسانه های غربی به جامعه خود تزریق کرده اند و همه مسلمانان را با داعش یکی معرفی می کنند، تصحیح نماییم.
بخشی از گفت و گو و ارتباط میان ادیان، به مسائل سیاسی و حکومتی بستگی دارد. دولت های جهان خصوصا دولت های اروپایی تا چه میزان از چنین گفت و گو هایی حمایت می کنند؟ این موضوع در کشور خودمان به چه صورتی در حال انجام است؟
طبیعی است که مسائل سیاسی در این موضوع تاثیرگذار است. اما اگر ارتباطات سیاسی ما با برخی از کشورها دچار مشکل باشد، ارتباطات فرهنگی قابل پیگیری است. چند سال پیش برای برنامه همکاری با دانشگاه پادربورن به کشور آلمان سفر کرده بودیم. مسئله برای زمانی است که بحث مذاکرات هسته ای هنوز آغاز نشده بود و ارتباطات تعدیل نشده بود. سفیر ما نقل می کرد که آنها گفته اند اگر احیانا گاهی روابط سیاسی به شکلی می شود که روابط دیپلماتیک را خدشه دار می کند ما باید روابط فرهنگی را به شکلی حفظ کنیم که ارتباط میان دو کشور حفظ شود و اجازه ندهیم که تبلیغات منفی در این زمینه تاثیرگذار باشد.
اهتمام دیپلماتیک و فعالیت از طریق نهاد های دولتی در این زمینه تا چه حد می تواند مفید باشد؟
در حال حاضر برخی نشست های ما جنبه دیپلماتیک دارد. به طور مثال سالهاست جمهوری اسلامی ایران با واتیکان هر دو سال یکبار نشستی گفتگویی برگزار می کند و این نشست ها یک بار در تهران و یک بار در رم برگزار می شوند. البته ما به این روابط نیاز داریم اما چنین نشست هایی در سطح جامعه تاثیر چندانی نخواهد داشت و اگر ما به دنبال تاثیر مثبت در متن جامعه هستیم باید ارتباطات را به حوزه های علمیه و دانشگاه ها بکشانیم.
طلاب زیادی در حوزه علمیه حضور دارند که علاقه زیادی به مباحث گفت و گوی بین ادیان دارند، توصیه شما به عنوان یکی از اساتید فعال در این زمینه به آنها چیست؟
مهمترین نکته در این بحث یادگیری زبانهای خارجی و حضور در مجامع علمی است و بهترین زمینه حضور ما در خارج از کشور حضور علمی است که در کنار آن روابط می تواند گسترده تر شود. در طول سال کارگاه ها و سمینار های زیادی برگزار می شود. حتی گاهی زمینه برای تدریس در کرسی های اسلام شناسی و شیعه شناسی به وجود می آید و آنها از ما درخواست استاد می کنند. اینها زمینه های بسیارخوبی است که حتی برخی دانشگاه ها تمایل دارند یک استاد تحصیل کرده در حوزه علمیه برود و عضو هیات علمی آنها بشود و ما در این زمینه نیاز جدی به حضور طلاب تحصیل کرده و توانمند احساس می کنیم.
در جلسه ای که ما امروز داشتیم یکی از مهمترین قسمت هایش این بود که ما می توانیم به آنها استاد معرفی کنیم و همه هزینه ها را هم خودشان می پردازند. طرف ایتالیایی حتی از ما خواسته تا در مورد عناوین و مهمانان سمینار ها هم به آنها کمک کنیم و مشاوره بدهیم.
آیا تاکنون اثرات ملموسی از گفت و گوهای بین ادیان حاصل شده است و ما می توانیم بگوییم ضرورت چنین گفت وگوهایی در جامعه ما پذیرفته شده است؟
یکی از اثرات گفتگو این است که تا قبل از اینکه یک مسلمان و یک مسیحی بدون نگاه گفتگو محورانه با یکدیگر مواجه شوند، با نگاهی تعصب آمیز که می تواند منجر به افراط و خشونت هم بشود با هم ارتباط برقرار می کنند. اما با نگاه گفتگو محورانه می توانند با یکدیگر ارتباط احترام آمیزی داشته باشند. اگر چنین ارتباطی شکل بگیرد و نگاه منفی هم در این بین وجود نداشته باشد، طرفین می توانند در تحقق صلح و عدالت به هم کمک کنند.
این نشست ها تحمل و سعه صدر افراد جامعه را بالا می برد و یکی از تاثیرات دانشگاه ادیان و مذاهب این بوده که سطح دانش ادیان و مذاهبی را در جامعه ما بالا برده و نتیجه این می شود که تحمل ها بالا رفته است و این نگاه هیچوقت به خشونت نمی انجامد.
شما تجربه گذراندن یک دوره مطالعاتی به نام «از قم تا رم» را داشته اید. از تجربیات این دوره برایمان بگویید.
یک تفاهم نامه ای بین واتیکان و مرکز گفتگوی ادیان سازمان فرهنگ و ارتباطات بود که از طرف دبیرخانه شورای پاپی گفتگوی ادیان حمایت می شد و آنها از کشورهای مختلف اسلامی، در هر سال، یک نفر را پذیرا می شدند. در یکی از سالها نیز بنده از ایران و یک مسلمان اهل سنت از پاکستان در این برنامه شرکت کردیم.
مهمتر از استفاده از مطالب علمی که با حضور در کلاس های درسی دانشجویان کشیشی صورت می گرفت، ارتباطاتی بود که با آن ها برقرار می شد. در اولین مواجهه ها وقتی دانشجویان متوجه می شدند که من ایرانی هستم، انگار با شخصی از منطقه ای خطرناک مواجه شده اند. وقتی این ارتباط برقرار می شود و ما با دانشجویان کشیشی مواجه می شویم و ارتباط برقرار می کنیم، نگاه منفی که آنها دارند به مرور زمان مرتفع می شود و حداقلش این است که باعث ایجاد نگاه احترام آمیز خواهد شد.
اگر ما پیروان ادیان الهی می خواهیم تاثیر مثبت داشته باشیم، نباید به هم به عنوان دشمن و رقیب نگاه کنیم. بلکه باید در کنار هم به مقابله با جریانات الحادی، سکولاریسم و بی اخلاقی دینی بپردازیم. حتی به نظر من ما باید در دین داری به هم کمک کنیم و فکر نکنیم تخریب دین دیگری به نفع ماست.
اگر در کشور های غربی دین داری تضعیف شود، سراغ ما هم خواهد آمد. این است که هر چقدر آنها دین دار تر باشند به نفع ماست. حضرت امام خمینی (ره) در یکی از پیامهای تبریکی که به مناسبت کریسمس به مسیحی ها داده بودند، اشاره داشتند که مسیحی های خوب و متدینی باشید. ما نباید فکر کنیم اگر دین داری مسیحی ها تضعیف شد جذب ما می شوند بلکه انتهای این مسیر بی دینی و بریدن از معنویت خواهد بود.
با توجه به اینکه دانشگاه ادیان و مذاهب از مراکز پیش رو در زمینه گفتگوی بین ادیان است، بفرمایید که این دانشگاه چگونه توانسته است فضا را به این سمت پیش ببرد.
از ابتدا که مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان توسط حاج آقا نواب و برخی از همکاران راه اندازی شد، دلیلش این بود که ایشان در سفرهای متعددی که داشتند به این نتیجه رسیدند که ما دیگران را نمیشناسیم و دیگران هم ما را نمی شناسند و به این نتیجه رسیدند که باید در حوزه علمیه قم مرکزی وجود داشته باشد که طلاب را با سایر ادیان آشنا کند تا بتوانیم زمینه های تعامل را ایجاد کنیم.
بنابراین ما باید با یک نگاه مثبت و یا حداقل بی طرفانه به سراغ مطالعه ادیان می رفتیم و از همان ابتدا هم این تصمیم گرفته شد که بدون تعصب به سراغ این کار برویم. از جایی که تقریبا همه اعضای هیات علمی این دانشگاه از حوزوه علیمه برخاسته اند، این نگاه وجود داشت که احتمالا فعالیت ما فقط کار انتقادی خواهد بود.
البته ما منکر این نیستیم که افراد یا گروه هایی کار های مناظره ای انجام دهند، اما اگر مبنا کار مناظره ای باشد نمی توانیم تعامل ایجاد کنیم. بنابراین چیزی که مرکز ادیان و دانشگاه ادیان و مذاهب به آن تاکید داشته اند این است که ما ادیان را آنگونه که هستند بشناسیم و آنها را معرفی کنیم. البته در این معرفی شاید نقدهای علمی وجود داشته باشد اما ما به سراغ تخریب و تضعیف ادیان دیگر نمی رویم.
اگر هم برخی تصمیم دارند حرکتی مناظره ای آغاز کنند، مطالعه منابع ما می تواند کمک شایانی در این زمینه انجام دهد. در ابتدا نگاه هایی وجود داشت که ما در این زمنیه نمی توانیم موفق باشیم اما به مرور زمان به این جایگاه رسیده ایم.
شما اشاره داشتید که گفت و گو ها سبب شده است تا نگاه طرف مقابل به ما تعدیل یابد. آیا از این سو نیز چنین اتفاقی رخ داده است؟
در واقع ما باید مسائل سیاسی را از مسائل فرهنگی تفکیک کنیم. یک زمانی گروهی از انگلستان به اینجا آمده بودند و تعجب خود را کتمان نمی کردند که مرکزی در قم با چنین سعه صدری در رابطه با ادیان مختلف کار می کند و یکی از آنها می گفت ما نمی توانیم به این راحتی که شما کار می کنید فعالیت کنیم.
و می گفتند ما وقتی بازگردیم اعلام می کنیم که ما چنین فضایی را در شهر قم و بر آمده از حوزه علمیه قم دیده ایم. ما وقتی با آنها مواجه می شویم نوعا بین رفتار دولت ها و ملت های مخاطب خود تفکیک قائل می شویم تا مشکلی در ارتباطات فرهنگی به وجود نیاید.
