به گزارش خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی در همایش فقه هنر به ماهیت شناسی فعالیت فقه در قبال هنر نمایشی پرداخت و گفت:  فقه بر زیبایی، پاکی و تعالی هنر تمرکز دارد.

روش شناسی هنر های نمایشی

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: «شناخت موضوع هنر نمایشی»، «شناخت منبع فقه هنرهای نمایشی» و «شناخت ابزار تفسیر نصوص ناظر به هنر نمایشی»، سه محور اساسی در روش شناسی فقه هنرهای نمایشی است.

موضوع شناسی

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به موضوع شناسی هنر نمایشی گفت: هنر نمایشی افزون بر جوانب و مؤلفه های هنری ویژه، متأثر از روابط اجتماعی و فرهنگی است و به همین جهت از حیث «تبیینی» نیازمند دستیابی به معرفت بینارشته ایِ حاصل از چند دانش از جمله ارتباطات و هنر است.

وی ادامه داد: چنین موضوعاتی را نباید به صورت جدا از روابط اجتماعی و هنری جامعه دید، همان گونه که نباید این معرفت را بدون نگاه دانشی به آن، به انجام برسانیم.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به ضرورت شناخت مؤلفه های هنرهای نمایشی در موضوع شناسی آن، گفت:  زمان، مکان، پیکر(حضور فیزیکی هنرمند) و مردم عناصر چهارگانه هنرهای نمایشی است.

وی در ارتباط با عنصر زمان گفت: «وحدت لحظه» از ویژگی های هنر نمایشی است؛ لحظه هنرمند و مخاطب، لحظه تولید و عرضه، لحظه توزیع احساس در خلاقیت و استقبال از آن، لحظه های شکل گیری هنر و زمان جاری واقعی، یکی است؛ این وحدت لحظه ای هنر نمایشی را زنده، سرزنده و جاری در بستر زندگی و جزئی از آن قرار می دهد.

وی تأکید کرد: واکنش لحظه لحظه ای مخاطبان در برابر لحظه لحظه نمایش، جزء اساسیِ شکل دهنده به حیات، تازه بودن، سرزنده بودن، معنا داشتن، تأثیرگذار بودن و متمایز بودن هنرهای نمایشی است.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به عنصر مخاطبان گفت: مخاطب جزء اساسی نمایش است، آن ها هنگام  مشاهده، صرفاً مشاهده نمی کنند بلکه در حال شکل دادن به نمایش نیز هستند و اصولاً زنده بودن و فعال بودن نمایش به حضور آنان است.

وی ادامه داد : در نمایش، افعال هنرمندان در نمایش انعکاس در مردم مخاطب پیدا می کند؛ هم در احساس آن ها، هم در باور و اقناع آنها و هم در وضع روحی آنها، به همین جهت، دو مجموعه با هم نمایش را شکل می دهند.

منبع شناسی

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی با اشاره به ضرورت منبع شناسی فقه هنرهای نمایش، تصریح کرد:  قرآن و سنت در رأس این منابع هستند اما اگر می‌خواهیم هنرهای نمایشی را به سمت منابع ببریم، نمی‌توانیم بر آیات و احکام کلاسیک معدود و محدود بسنده کنیم و باید یک دائره بزرگتر از آیات و احادیث احکام در نظر بگیریم.

وی تأکید کرد: لازم است، دایره ای فراخ تر از آیات و احادیث مطرح در فقه کلاسیک را تعریف کرد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به این که در این فقه، عمدتاً باید به سراغ نصوص حامل و حاوی آموزه های معطوف به حوزه ارتباطات، مناسبات اجتماعی و ... رفت، گفت: در این میان «نصوص ناظر به خلق صحنه» جایگاهی ویژه در فقه هنرهای نمایشی دارد.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: بخشی از داستان های قرآنی را می توان در ذیل عنوان «نصوص ناظر به خلق صحنه» تعریف کرد.

وی به داستان هایی که قرآن از ابراهیم(ع) نقل می کند، اشاره کرد و گفت: فعالیت‌های مشهود در این داستان‌ها، حاکی از آن است که  ابراهیم(ع) صحنه سازی های پرقدرتی را انجام می داده است که براساس آن مخاطبان را از فضای عادی  به عالمی از معنا و مفهوم و پیام منتقل می‌کرده اند.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس گفت: درست است، آنچه ابراهیم(ع) انجام داده است ایجاد صحنه ها و  نمایش‌های نیرومند بوده است اما ما نمی توانیم، فعالیت‌ها و صورت بندی ها و صحنه سازی های ابراهیم(ع) را ذیل هنر بشری تعریف کنیم چون سطح فعالیت آن حضرت فراتر از یک وضعیت عادی تلقی می شود و از ماهیت معصومانه برخوردار بوده است.

وی گفت: در عین حال از آنجا که فعالیت آن حضرت خلق صحنه به صورت نیرومند بوده است، نصوص مربوط به فعالیت های آن حضرت می تواند منبع برای احکام خلق صحنه(که در ذیل آن نمایش‌ها جای می گیرند) قرار بگیرند.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی ادامه داد: اگر فعالیتی همچون جریان شکستن بت ها و جریان حرکت به سمت خدا از مسیر انتقال از ستاره به ماه و از ماه به خورشید و از خورشید به توحید را خلق صحنه نبینیم(با هدف تأثیرگذاری)، در  توجیه این عبارت او (هَذَا رَبِّی) که سه بار  نسبت به ستاره، ماه و خورشید به نوبت و در فواصل زمانی بر زبان آورد را در بمانیم.

وی این نکته را بیشتر توضیح داد و گفت: اگر بگوییم ابراهیم(ع) نمی دانسته است که خدای او کیست و این جمله را گفته است این، یعنی نعوذ بالله پدر حرکت توحیدی در تاریخ، در ابتدا موحد نبوده است، و این  به هیچ وجه قابل پذیرش نیست.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس یادآورشد: اگر بگوییم او می‌دانسته است و این جمله را گفته است این پرسش پیش می آید که آیا سخن او خلاف واقع است؟ در نتیجه نعوذ بالله او دروغ گفته است؟

وی گفت: حقیقت این است که او خلق صحنه کرده است و آنچه درون یک «فعالیت خلق صحنه ای» به صورت مزبور گفته می شود، نه شرک است و نه دروغ، آن حضرت برای تأثیرگذاری در یک جامعه بسته از ابزار خلق صحنه استفاده کردند تا ابتکار عمل را در جهت تحریک وجدانها و افکار به  نفع توحید و تأسیس حرکت آن به انجام برسانند.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی بیان داشت: ابراهیم (ع) چرا یک بت را نگه می دارد؟ آن یکی که بزرگ بت ها بوده است، استحقاق بیشتری برای نابودی دارد، چرا آن را از بین نمی برد؟ این همان صحنه سازی است این همان چینش است. جالب است قرآن به کنش و واکنش نظر دارد تا می فرماید آن ها را خرد کرد سریع می رود دنبال مردم تا واکنش آن ها در قبال این صحنه ساخته شده، معرفی نماید، «قَالُوا مَنْ فَعَلَ هَذَا بِآلِهَتِنَا»

استفاده فقهی از آیات ناظر به خلق صحنه

وی گفت: در خصوص موضوع هنرهای نمایشی می‌توان از آیات مربوط به خلق صحنه استفاده‌های فقهی به عمل آورد، دو مورد استفاده را به صورت زیر برشمرد: «مرزبندی صدق و کذب در هنر» و «اصالت و ضرورت خلق صحنه».

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس در توضیح استفاده مرزبندی صدق و کذب از آیات ناظر به خلق صحنه، گفت: یقینا می دانیم که این کلام ابراهیم(ع) که فرمود: «بل فعله کبیرهم» بت بزرگ آن ها را شکسته است، در عین آن که واقعیت نداشت، دروغ نبود چه آن که در فضای خلق صحنه انجام گرفت. بنابراین معیار صدق  و کذب در یک نمایش هنری مطابق بودن یا نبودن یک جمله با واقع بیرونی نیست بلکه صدق نمایش در انعکاس واقعیت یا حقیقت است، و از این نظر اقدام ابراهیم(ع) در خلق یک  صحنه در کمال صدق بود؛ زیرا واقعیت خرافه ای جامعه را آشکار، و حقیقت توحیدی را منعکس نمود.

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی در توضیح استنباط «اصالت و ضرورت خلق صحنه» به عنوان یک ابزار نیرومند گفت و گو با جامعه از آیات مربوط به حضرت ابراهیم(ع) گفت: اگر این ابزار اصالت و ضرورت نمی داشت، حضرت ابراهیم(ع) تلاش اصلی خود را در آن جامعه بر ابزار خلق صحنه متمرکز نمی کرد و شیوه‌های دیگری را اولویت می بخشید.

وی ادامه داد: اگر بپذیریم فقه برای زندگی اجتماعی است و به واقعیت زندگی اجتماعی نگاه می افکند، در این صورت نباید تصور کنیم فقه در خصوص هنر نمایشی در موضع سکوت یا انفعال یا بی توجهی یا منفی بافی و غیر واقع گرایی قرار می گیرد.

او همچنین گفت: هنگامی که گفته می‌شود ابراهیم(ع) مبدأ و اساس پایه گذار و مؤسس توحید در همه تاریخ و همه جهان است، ضروری می نماید که ما ابزارهای فعالیت آن حضرت ، نگاه و تعامل او را  با جامعه شناسایی کنیم و به او اقتدا نماییم، فعالیتی  که آن حضرت انجام داد، برای ما الگو در حرکت اجتماعی است.

شناخت ابزار تفسیر نصوص ناظر به هنر نمایشی:

حجت الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: ایجاد، توسعه و تعمیق فقه هنرهای نمایشی، نیازمند آن است که "فهم از نصوص" در این فقه، از یک طرف  از خاستگاه اندیشه ها و نظریه های ناظر به رابطه خدا و انسان، رابطه دین و انسان، رابطه انسان و انسان و رابطه انسان و جامعه و تاریخ، (کلام صفات، کلام انسان، کلام جامعه، کلام شریعت و... )  و از طرف دیگر بر اساس قرائن ارتکازی بستر ساز و چارچوب ساز برای نص، شکل بپذیرد.

وی گفت: اگر بپذیریم که نمایش های هنری تاریخی به درازای تاریخ انسان و یا نزدیک به این تاریخ را دارد، باید بپذیریم که همواره در نگاه مخاطب شرع، ارتکازاتی همچون نگاه تحسین آمیز به هنر نمایشی، دروغ ناانگاری بافت آن، ضرورت و اهمیت فراهم آوری و تقویت ابعاد هنری در آن، اذعان به احساس پذیری از آن و...هستند که نصوص شرعی در کنار این ارتکازات بر بستری از آن،  شکل گرفته و با مخاطبانی واجد این ارتکازات سخن گفته است.

وی ادامه داد: وقوع یا عدم وقوع امضا نسبت به برخی از این ارتکازات و یا امکان یا عدم  امکان ابزار شدن برخی از این ارتکازات  برای تفسیر  نص،  موضوعاتی قابل بحث  در حوزه‌های علمیه است.

ماهیت شناسی نگاه فقه به حلال

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس پیام حلال را به معنای ارائه چارچوب های دینی و شرعی برای نمایش ها، و عدم برون رفت از چارچوب‌های مذکور دانست و گفت: کمال به معنای قرار گرفتن هنر نمایشی در مسیر تعالی انسانی، اخلاق، تحکیم پیوند انسان با خالق و پیشرفت مادی و معنوی او است و تامین نیازهای انسانی است.

313/60