به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمد جعفر طبسی در نوشتاری به موضوع «مذهب و شخصیت "اباصلت هروی" خادم امام رضا (ع)» پرداخته است که بدین شرح است:
یکی از یاران بسیار معروف امام رضا(ع) جناب اباصلت‌هروی(م۲۳۶ق) است.
درباره مذهب او سخنان گوناگونی نقل شده است. در این یادداشت کوتاه برآنیم تا شیعه بودنش را با دلائل اثبات کنیم.
بزرگانی چون شیخ طوسی(م۴۶۰ق) و به پیروی از او علّامه حلّی، اباصلت را سنّی مذهب به شمار آورده‌اند. (رجال‌شیخ، ص۳۶۰؛ خلاصة‌الاقوال، ص۲۶۷)
اما به نظر می‌رسد مطلب بر شیخ طوسی و علّامه‌حلّی مشتبه شده است؛ زیرا یقینا "اباصلت" با اهل‌سنت همنشین بوده، نه هم‌عقیده و همین امر باعث اشتباه در برداشت این دو عالم والامقام گردیده است.
شهیدثانی، خواجوئی و تستری به این حقیقت تصریح کرده‌اند (رسائل‌الشهیدالثانی، ج۲، ص۱۰۳۴؛ الفوائدالرجالیة، ص۱۲۱؛ قاموس‌الرجال، ج۶، ص۱۶۰ کان مخالطا للعامة...)
دلائل و شواهد دالّ بر تشیع اباصلت هروی فراوان است. از جمله:
۱. مرحوم نجاشی (م۴۵۰ق) می‌گوید: «عبدالسلام‌بن‌صالح ابوالصلت الهروی روی عن الرضا(ع) ثقه صحیح‌الحدیث...»(رجال‌نجاشی، ص۲۴۵) باتوجه به اینکه بنای مرحوم نجاشی آنطور که خود در مقدمه کتابش تصریح نموده، گردآوری فهرست کتابهای علمای شیعه پیش از خود بوده است(«ها انا اذکر المتقدمین فی التصنیف من سلفنا الصالح»، الرجال، ص۳) می‌توان به تشیّع اباصلت از دیدگاه نجاشی پی برد. گرچه نجاشی در کتابش گاهی افراد عامی‌مذهب را هم نام می‌برد، اما مهمّ این است در این‌موارد به مذهبشان تصریح میکند. و چون نجاشی به مذهب اباصلت اشاره‌ای نکرده، می‌توان شیعه بودن او را نتیجه گرفت.
۲. ذهبی درباره‌ی اباصلت می‌نویسد: «ابوالصلت الشیخ‌العالم‌العابد شیخ‌الشیعه له فضل و جلاله» (سیراعلام‌النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۶) و نیز می‌گوید: «ابوالصلت الهروی الرجل الصالح الا انه شیعیّ جَلد.»(میزان الاعتدال، ج۲، ص۶۱۶) سپس از «عقیلی» و «دارقطنی» درباره «اباصلت» این تعبیر را نقل میکند که او «رافضی خبیث» است. (همان) ذهبی در جای دیگر هم اینگونه تصریح کرده است: «خادم‌علی‌بن موسی‌الرضا(ع) ...شیعیّ ...»(الکاشف، ج۱، ص۶۵۲ـ ۶۵۳)
۳. ذهبی از شخصی به نام "ابن‌سیّار" نقل کرده که «اباصلت» احادیثی را در مذمّت صحابه روایت کرده است. (میزان‌الاعتدال، ج۲، ص۶۱۶...احادیث یرویها فی المثالب) واقعا اگر اباصلت سنّی‌مذهب بود، پس چگونه در نکوهش صحابه حدیث نقل کرده است؟ این خود شاهد خوبی بر «شیعی» بودن «اباصلت» است.
۴. خطیب بغدادی روایتی را با سند متّصل از طریق «اباصلت» از حذیفة بن یمان از رسول‌خدا(ص) نقل کرده که فرمود: «اگر علی(ع) را ولیّ و سرپرست خود قرار دهید، او را هدایت‌کننده و هدایت شده خواهید یافت، و شما را بر صراط مستقیم قرار می‌دهد» (إن ولیتُموها عَلیّا وجدتموه هادیا مهدیا...تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۸) نقل چنین روایتی می‌تواند نشانه دیگری بر شیعی بودن «اباصلت» باشد.
۵. نکته شایسته توجّه درباره تشیّع «اباصلت» و عقیده صحیح او این است که برخی اهل‌سنّت به انحراف اعتقادی «اباصلت» ـ که از نگاه آنان دلیلی جز شیعه‌بودن وی نداردـ تصریح کرده‌اند. مثلا از ابراهیم بن یعقوب‌جوزجانی نقل شده که «اباصلت» از مسیر حقّ منحرف بود!! (تاریخ‌بغداد، ج۱۱، ص۵۱ «کان ابوالصلت‌الهروی زائغا عن الحق ...)
۶. شیخ‌صدوق(م۳۸۱ق) با سند خود از حسن‌بن علی خزاز نقل کرده است: «در آخرین جمعه ماه شعبان بر امام‌رضا(ع) وارد شدم. نزد آن حضرت(ع) تعدادی از یارانشان مانند عبدالسلام بن صالح(اباصلت)، صفوان‌بن‌یحیی و...بودند. ایشان(ع) فرمود: مَعَاشِرَ شِیعَتِی هَذَا آخِرُ یَوْمٍ مِنْ شَعْبَانَ ای شیعیان من! امروز پایان ماه شعبان است...»(فضائل الاشهرالثلاثة، ص۹۸) این تعابیر دلیل روشنی است بر اینکه مخاطبان امام‌رضا(ع) در آن جلسه از جمله «اباصلت» شیعه بوده‌اند.
۷. محقّق‌خوئی(ره) شیعی‌بودن «اباصلت» را ترجیح داده، می‌نویسد: «مشهور تشیّع اباصلت است. این مطلب از ظاهر عبارت نجاشی استفاده می‌شود. ولی دانستی که شیخ‌طوسی(ره) او را «سنیّ» مذهب می‌دانسته است. در حالی که به نظر می‌آید این مطلب سهوی از قلم شریف او باشد. زیرا «اباصلت» نه تنها شیعی بوده، بلکه عقیده خود را آشکار هم می‌کرده است. به همین دلیل است که علمای اهل‌سنّت مانند ابن‌حجر، شیعی‌بودن «اباصلت» را پذیرفته‌اند.»(معجم رجال‌الحدیث، ج۱۱، ص۱۹ فالمشهور و المعروف تشیّعه...)
۸. مرحوم شیخ علی‌نمازی با قاطعیت معتقد به تشیّع «اباصلت» بوده و گفته است: «روایت او درباره‌ی برتری پیامبر اکرم(ص) و اهل‌بیت ایشان(ع) بر انبیاء(ع)، از جمله دلایلی است که تشیّع و وثاقت «اباصلت» را اثبات میکند. (مستدرکات علم رجال‌الحدیث، ج۴، ص۴۳۱ـ۴۳۲)
۹. مرحوم مامقانی می‌گوید: «این مرد (اباصلت) نزد کسانی که به اخبارمراجعه دارند، شیعه امامی است... آنچه که شیخ‌طوسی درباره سنّی مذهب بودن «اباصلت» فرموده، سهو القلم است...»(تنقیح‌المقال، ج۲، (القسم‌الاوّل)، ص۱۵۲ بالجملة فکون الرّجل شیعیّا امامیّا...)
پاسخ به یک سوال مهمّ
چرا برخی دانشمندان اهل‌سنت اباصلت را شدیدا مورد حمله قرار داده، او را تضعیف کرده‌اند؟
به نظر می‌رسد «اباصلت» چند مشکل اساسی داشته است:
نخست آنکه او شیعه بوده است و چه بسیار راویانی که در منابع رجالی اهل‌سنّت به خاطر شیعه بودن، تضعیف و از درجه اعتبار ساقط شده‌اند.
دوّم اینکه «اباصلت» راوی حدیث صحیح و متواتر «انا مدینه‌العلم و علیّ بابها» بوده است. (تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۸ـ ۵۰) اشکال دیگر جناب «اباصلت» این است که معتقد بوده: «کَلب علوی برتر از همه بنی‌امیه است» به او گفتند: حتّی اگر «عثمان» در میان بنی‌امیه باشد؟ گفت: حتّی اگر او در میانشان باشد. (همان، ج۱۱، ص۵۲ کلب للعلویه خیر من جمیع بنی‌امیه)
به نظر می‌رسد همانطور که مرحوم تستری هم بدان اشاره کرده، علت اصلی تضعیف شخصیت «اباصلت» در منابع اهل‌سنّت، همین عقیده صحیح او باشد.
خلاصه آنکه جناب «اباصلت» نویسنده امامی مذهب، از شیعیان استوار، ثقه و راستگو در نقل حدیث و از یاران، خادمان و پیروان نیک امام رضا(ع) بوده است.
نظر شما