به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام محمدحسین ایراندوست، مدیرمسئول مجله مطالعات فقهی فلسفی در مطلبی به موضوع رشد علم و پژوهش در ایران پرداخت و نوشت:

آن زمان که رهبر انقلاب در پیام نوروزی سال ۱۳۹۰ اعلام کردند مشارکت کشورِ ما در پیشرفت علمی و تولید علم در دنیا بیش از یازده درصد است؛ در حالی که فقط یک درصد مردم دنیا هستیم، برخی گفتند این آمار از کجاست؟ و روایی و اعتبار آن چیست؟ آیا عدد ۱۱ صحیح است؟ ۸ روز بعد از آنکه رهبر انقلاب در تاریخ ۱/۱/۱۳۹۰ چنین آماری را اعلام کردند مقاله ای به تاریخ ۲۸ مارس ۲۰۱۱ در مجله (New Scientist) که یکی از محبوب ترین نشریه هفتگی علم و فناوری جهان است، منتشر شد و نویسنده در آن مقاله تصریح نمود که پیشرفت علمی کشور ایران بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۸ حدود ۱۸ برابر شده است. در این یادداشت کوتاه که به مناسبت هفته پژوهش تنظیم شده ، رشد علم و پژوهش در ایران از منظر مجله نیوساینتیست مورد بررسی قرار گرفته است.

سخن رهبر انقلاب:

ایشان در نخستین روز از سال ۱۳۹۰ در پیام نوروزی اعلام کردند که :

«مشارکت کشور ما در پیشرفت علمی و تولید علم در دنیا بیش از یازده درصد است؛ در حالی که ما یک درصد مردم دنیا هستیم و کشوری که بعد از ما در این منطقه بیشترین نصیب را داشته است، کمتر از شش درصد پیشرفت داشته است. بنابراین پیشرفت کشور در عرصه‌های مختلف بحمدالله خیلی خوب بوده است... حرکت شتاب‌آلود و همراه با جدیت و همت، ان‌شاءالله بایستی ادامه پیدا کند[۲].»

این جملات بخشی از پیام نوروزی رهبر انقلاب است که در آن با مقایسه درصد جمعیت کشور نسبت به جمعیت دنیا و درصد پیشرفت علمی ایران بدون اشاره به مقطع زمانی خاص آن را ۱۱ درصد اعلام نمودند. معنای این سخنِ رهبر انقلاب در این پیام نوروزی، این است که نرخ رشد علمی ایران ۱۱ برابرِ نرخ رشد میانگین جهانی است.

ضروری ترین متغیری که برای اعلام درصد پیشرفت علمی هر کشور باید ملاحظه نمود مقطع زمانی است. مثلا اگر قبل و بعد انقلاب متغیر مورد نظر ما باشد آنگاه اعداد متفاوت است. برابر گزارش دکتر احمد فضائلی در سی و پنجمین نشست «شنبه‌های انقلاب» که با هدف تبیین دستاوردهای انقلاب اسلامی در محل «دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی» برگزار شد ، این اعداد و ارقام چنین است:

«درصد سهم ایران در تولید مقالات علمی دنیا نسبت به قبل از انقلاب اسلامی ۶۵۶ برابر شده است. این سهم قبل از انقلاب اسلامی ۳ هزارم درصد بوده است که درسال ۲۰۱۷ مطابق نظر ISI به ۹۵/۱ درصد و مطابق نظر اسکوپوس به ۹۷/۱ رسیده است.[۳]»

لازم به توضیح است که اسکوپوس(Scopus) یکی از نمایه‌های استنادی معتبر و مشهور است که داده ها و اطلاعات کتاب‌شناختی حدود ۶۰ میلیون سند را در خود جمع‌آوری کرده‌است و همه رشته های علمی و تخصصی و بیشتر حیطه‌های علوم که شامل علوم زیستی، فیزیک و شیمی و علوم اجتماعی می‌شود را در برمی‌گیرد.

فضائلی ادعا می کند که : «تعداد مقالات چاپ شده ایران از ابتدای انقلاب تا سال ۲۰۱۶ برحسب گزارش (ISI) ۶۹ برابر و برحسب گزارش اسکوپوس ۷۵ برابر شده است.[۴]».

وی در همین گزارش گفته است: « سریع ترین نرخ رشد علمی جهان مربوط به ایران است که ۱۱ برابرِ نرخ رشد میانگین جهانی است.[۵]»

رشد علم و پژوهش از منظر مجله نیوساینتیست

نیوساینتیست (New Scientist) یک هفته‌نامه علمی ناموَر و بین‌المللی است که در بریتانیا چاپ و منتشر می‌شود و اولین شماره آن در سال ۱۹۵۶ منتشر شد. مرکز این مجله در لندن قرار دارد و رونوشت ها و نسخه های آن در بریتانیا ،آمریکا و استرالیا و دیگر کشورهای جهان منتشر می شود.

وب‌سایت این مجله برنامه ها و نسخه‌های چاپی مجله و اخبار بین‌المللی را از نقطه‌نظر علمی پوشش می‌دهد و نیز به سؤالات مهم و بزرگی درباره «زندگی»، جهان و «معنای انسان بودن» پاسخ داده است.

از آنجایی که این مجله در سال ۱۹۵۶ برای «همه کسانی که علاقه مند به اکتشافات علمی و پیامدهای اجتماعی آن هستند» تأسیس شد، از همان زمان مورد توجه قرار گرفته و بتدریج گسترش یافت و شامل خبرنامه ها، ویدیوها، پادکست ها، دوره ها و رویدادهای زنده در بریتانیا، ایالات متحده و استرالیا، می باشد.

از جمله جشنواره های مشهوری که این مجله مدیریت کرده است، جشنواره (New Scientist Live) است. این جشنواره ای شگفت انگیز از ایده ها و اکتشافات برای همه افراد محقق و پژوهشگر است که در مورد علم و و فن آوری و اهمیت آن تشکیل شده است و اغلب بیش از ۴۰ سخنران علمی در سطح جهان و بیش از ۳۰ غرفه‌دار گردهم می‌آیند تا فضایی بی‌رقیب و پر انرژی ایجاد کنند. فضایی مملو از گفتگوهای فکری، اکتشافات پیشگامانه، تجربیات تعاملی و فعالیت‌های عملی، کارگاه‌ها و رویدادهای دیگری که ذهن و حواس را در جهت علم و تحقیق و پژوهش تحریک می کند.

هیات تحریریه این مجله رسما اعلام نمودند که در این مجله از هوش مصنوعی گرفته تا تغییرات آب و هوایی و از آخرین نوآوری ها در سلامت تا اسرار فیزیک کوانتومی و ذهن انسان، بدون حساسیت و تعصب مورد بحث قرار می گیرد.

آنها در شعار خود اعلام کردند که مجله نیوساینتیست ایده ها و نوآوری های مهم را پوشش می دهد و با همه محققان در لبه‌ی پیشرفت صحبت می‌کنند و واقعیت را از داستان جدا کرده و همه آن‌ها را به یک خلاصه قابل فهم و نیاز به دانستن تقطیر می‌کنند.

این مجله با همان ویژگی ها و ایده ها که به اختصار گفته شد، دقیقا ۸ روز پس از پیام نوروزی رهبر انقلاب مقاله ای را روز دوشنبه ۸ فروردین ۱۳۹۰ از سوی اندی کوگلان (Andy Coghlan) منتشر ساخت. عنوان این مقاله ، بینندة بسیار بسوی خود جلب کرد : « ایران در رشد علم در رتبه اول جهان قرار دارد[۶]».

مقاله اندی کوگلان:

«اندی کوگلان» یادداشت خود را با این سئوال آغاز نمود : «تولیدات علمی کدام کشور بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۸ ، حدود ۱۸ برابر شده و از ۷۳۶ مقاله منتشر شده به ۱۳۲۳۸ مقاله رسیده است؟

سپس جواب پرسش خود را با یک کلمه پاسخ داده است: «ایران» و چون می داند این پاسخ کشورهای پیشرفته را به بُهت و خیرگی وامی دارد، چنین شروع می کند :

«ممکن است بسیاری از مردم را شگفت زده کند، به ویژه در کشورهای غربی که در علم و فن آوری پیشرو هستند؛ اما ایران سریع ترین نرخ افزایش انتشارات علمی را در جهان دارد.

«اندی کوگلان» می داند که بین ایران و ایالات متحده آمریکا روابط تیره و خسته کننده و بقول خودش (strained) وجود دارد؛ اما اصلا آن را در سرعت پیشرفت علمی ایران دخیل نمی داند و اضافه می کند:

« حتی اگر روابط سیاسی ایران و ایالات متحده تیره و خسته کننده شود، به نظر می رسد که دانشمندان دو کشور بی توجه به این موضوع، در حال پیشرفت هستند: تعداد مقالات مشترک (collaborative papers) بین دانشمندان این دو کشور ، از ۳۸۸ تا ۱۸۳۱ در مدت مشابه تقریباً پنج برابر شده است. [۷]»

وی سپس به افزایش رشد پیشرفت علمی در خاورمیانه هم اشاره دارد و برخی از کشورهای این منطقه را نام می برد که البته یکی از آنها مورد اشاره پیام نوروزی رهبر انقلاب بود:

«افزایش سریع علم خاورمیانه، چین، هند و برزیل در گزارشی که در این هفته توسط انجمن سلطنتی بریتانیا منتشر شد، نشان می‌دهد که میزان انتشارات و استنادهای جهانی بین سال‌های ۱۹۹۳ و ۲۰۰۳ با بین سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۸ مقایسه شده است. محققان و پژوهشگران نیز در حال افزایش فعالیت تحقیقاتی خود هستند. به عنوان مثال، ترکیه پس از افزایش شش برابری بودجه خود برای تحقیق و توسعه، تولید خود را بین سال‌های ۱۹۹۶ و ۲۰۰۸ چهار برابر کرد. روندهای مشابهی در تونس، سنگاپور و قطر ظاهر شد.[۸]»

در صحنه علمی گسترده‌تر و بزرگتر ، اگرچه رهبران مستقر در ایالات متحده، اروپا و ژاپن هنوز بر این صحنه تسلط دارند، اما قدرت آنها توسط کشورهایی که به سرعت در حال صنعتی شدن هستند، از بین می‌رود. بنابراین در حالی که نسبت مقالات با نویسندگان آمریکایی از ۲۶ به ۲۱ درصد کاهش یافته است، چین با ده و دو درصد از مقالات تالیف شده از رتبه ششم به رتبه دوم رسیده است، از ۴.۴ درصد در سال ۱۹۹۶. هند و برزیل نیز به سرعت در حال افزایش هستند.

«اندی کوگلان» درباره این آمار می گوید که این گزارشات توسط« کریس لیولین اسمیت»، رئیس گروه پژوهشی است که این تحقیق و آمار را تهیه کرده است، رئیس این گروه پژوهشی می گوید :

«با این آمارکشورهای پیشرو ضعیف‌تر نمی‌شوند.... ولی در عوض، می‌توانم بگویم که شاهد صعود کشورهای دیگر به لیگ بزرگ علمی هستیم.»

«کریس لیولین اسمیت» با نشانه گذاری رشد علم به عنوان یک مشارکت عامه برای حل مشکلات جهانی، می گوید که مقالات مشترک از یک چهارم به بیش از یک سوم کل مقالات منتشر شده افزایش یافته است. او می‌گوید: «برای حل یک مشکل جهانی، به داده‌هایی از سراسر جهان نیاز داریم و این به یکپارچگی صدای علمی از نظر جغرافیایی کمک می‌کند. بنابراین من فکر می‌کنم همه ما می‌توانیم از این برای حل مشکلات جهانی سود ببریم.»

ظاهرا «کریس لیولین اسمیت» که در این مقاله از «اندی کوگلان» از آن یاد شده است، بریتانیایی است و در دانشگاه آکسفورد تحصیل کرده و مدرک دکترای فلسفه خود را در فیزیک نظری در کالج نیو آکسفورد در سال ۱۹۶۷ به پایان رسانده است.[۹]

مقاله دبورا مکنزی :

نیو ساینتیست (New Scientist) در ۱۸ فوریه ۲۰۱۰ مطابق با ۲۹/۱۱/۱۳۸۸ یعنی حدود یکسال و یک ماه قبل از پیام نوروزی رهبر انقلاب مقاله ای با عنوان «ایران سریعترین رشد علمی را در بین کشورهای دیگر نشان می دهد[۱۰]» منتشر ساخت.

مکنزی در این مقاله ابتدا با یک آفرینش هنری گفته است :

«شاید سال چینی سال ببر باشد، اما از نظر علمی، سال ۲۰۱۰ شبیه سال ایران است.»

عدد ۱۱ برابر در مقاله این شخص در مجله نیو ساینتیست (New Scientist) مشاهده می شود. این ادعا که سریعترین نرخ رشد علمی جهان مربوط به ایران است که ۱۱ برابرِ نرخ رشد میانگین جهانی است. در این مقاله به وضوح دیده می شود. نویسنده این مقاله سخن خود را به پشتوانة تحقیقات یکی از موسسات مشهور در کانادا تنظیم کرده است.

دبورا مکنزی می گوید:

«تولیدات علمی در ایران ۱۱ برابر سریعتر از متوسط جهانی رشد کرده است، سریعتر از هر کشور دیگری. بررسی تعداد انتشارات علمی فهرست شده در پایگاه داده Web of Science نشان می دهد که رشد در خاورمیانه – عمدتاً در ترکیه و ایران – تقریباً چهار برابر سریعتر از میانگین جهانی است.[۱۱]»

سخن مکنزی در این مقاله متکی به داده ها و تحقیقات موسسه ساینس متریکس (Science-Metrix) است. موسسه ساینس متریکس یک شرکت تجزیه و تحلیل داده در شهر مونترالِ کانادا است و از سال ۲۰۰۲ با بیش از ۵۰۰ قرارداد با کشورهای مختلف، توانسته تحقیق و ارزیابی را برای ده ها سازمان در سراسر جهان با موفقیت انجام دهد.

در طول این قراردادها، کارهای پیشگامانه ای در اندازه گیری و ارزیابی شیوع نشریات با دسترسی آزاد، مشارکت زنان در علم، و پیامدهای سیاستی همکاری محققان در سراسر مرزها، انجام داده است. همچنین یک طبقه‌بندی مشهور جهانی از رشته‌های علمی ایجاد کرده که بسته به نیاز مشتری می‌تواند با بسیاری از طبقه‌بندی‌های دیگر سازگار شود و به طور فعال در حال گسترش دامنه منابع و داده های زیربنایی خود هستند تا تأثیرات اجتماعی- اقتصادی بلندمدت تحقیق را بهتر به تصویر بکشند.

طبق گزارش ساینس متریکس، «تغییرات ژئوپلیتیکی در ایجاد دانش» که از سال ۱۹۸۰ منتشر کرده ، قابل توجه است. «اریک آرشامبول» ، نویسنده این گزارش، می‌گوید: بیش از آنچه که بیشتر انتظار می‌رود، و خاورمیانه منطقه‌ای برای تماشا است.

تولیدات علمی جهانی به طور پیوسته رشد کرد، از ۴۵۰۰۰۰ مقاله در سال در سال ۱۹۸۰ به ۱۵۰۰۰۰۰ مقاله در سال ۲۰۰۹. آسیا در کل سال گذشته از آمریکای شمالی پیشی گرفت.

«اریک آرشامبول» خاطرنشان می کند که نشریات ایران بر شیمی معدنی و هسته ای، فیزیک هسته ای و ذرات و مهندسی هسته ای تاکید کرده اند. انتشارات در مهندسی هسته ای ۲۵۰ برابر سریعتر از میانگین جهانی رشد کرد - اگرچه تحقیقات پزشکی و کشاورزی نیز افزایش یافت.

طبق ادعای «دبورا مکنزی»، موسسه ساینس متریکس پیش‌بینی می‌کند که چین به اندازه ایالات متحده مقالاتی را در زمینه علوم طبیعی و مهندسی منتشر خواهد کرد. اگر روند فعلی ادامه یابد، تا سال ۲۰۱۵ چین در همه رشته‌ها با ایالات متحده برابری خواهد کرد - اگرچه ایالات متحده ممکن است تا سال ۲۰۳۰ مطالب بیشتری در زمینه علوم زندگی و اجتماعی منتشر کند.

بیهوده نیست که حافظ شیرین سخن در قالب نازکِ غزل ، با هنرمندی خاص، سخن درشت و سخت به دشمن گفته و تصریح نموده که اگر ما دیوارِ همت خود را بلند بسازیم قبای فتح به قامت خود می پوشیم :

شاه منصور واقف است که ما روی همت به هر کجا که نهیم

دشمنان را ز خون کفن سازیم دوستــــان را قبایِ فتح دهیم

رنگ تزویــــر پیش مـا نبود شیـرِ سُرخ ایم و افعیِ سیه ایم[۱۲]

به امید پیشرفت های علمی درخشان در آینده نزدیک

پی نوشت ها: