به گزارش خبرگزاری حوزه، برخی از اساتید حوزه و دانشگاه به بیان دیدگاه خود پیرامون «اقتصاد اربعین» پرداختند که در شماره های گوناگون، به انتشار این نظرات خواهیم پرداخت.
* دکتر محمد جواد توکلی، رئیس پژوهشکده امور اقتصادی وزارت اقتصاد
بازخوانی اقتصاد اربعین
برخی پدیده زیارت اربعین را در چارچوب تنگ هزینه مادی تحلیل میکنند و شبهات مختلفی از جمله اولویت هزینه منابع برای رفع فقر را مطرح میکنند.
این تحلیل متأثر از دیدگاههای منسوخ نسبت به رشد، توسعه دارد که در آن دو مغالطه تک هدف انگاری و تک عامل انگاری توسعه رخ میدهد.
در مغالطه اول هدف از توسعه و پیشرفت در چارچوب تنگ رفع نیازهای مادی محدود شده و از نیازهای روحی و معنوی غفلت میشود.
در مغالطه دوم، علل توسعه تنها منحصر به انباشت سرمایه مادی می شود و از نقش عواملی همچون سرمایه انسانی، اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی غفلت میشود.
برای قضاوت درست، باید به نقش پدیده زیارت اربعین در ارتقای سرمایه انسانی جامعه، تقویت سرمایه اجتماعی اعتماد عمومی و ارتقای سرمایه فرهنگی و اخلاقی جامعه توجه کرد. علاوه بر اینکه باید در ترسیم هدف توسعه و پیشرفت تجدید نظر کرد.
دستاوردهای مادی و معنوی اربعین
مسافران زیارت اربعین تنها چند هزار دیناری هزینه نمیکنند که از کفشان رفته باشد، آنها روح خودشان را صیقل و جلا میدهند و در واقع سرمایه گذاری میکنند.
در دوره زیارت اربعین خون تازهای به رگهای خشکیده صنعت گردشگری کشور دمیده می شود که آسیبهای جدی از رکود اقتصادی و بروز بیماری کرونا دید.
تقویت تبادلات اقتصادی کشور با عراق هم دستاوردی مادی برای سفر اربعین است، عراقی ها متقابلا به ایران سفر خواهند کرد و حتی بیشتر از ما هزینه خواهند کرد.
کارکردهای توسعه ای اربعین
نهاد زیارت اربعین سرمایه انسانی جامعه را در یک فضای تعاملی بین المللی ارتقا میدهد.
در کارگاه اجتماعی اربعین، مشارکت کنندگان کار گروهی و تعامل دست جمعی را یاد میگیرند و تمرین میکنند. یاد می گیرند که چگونه با هم کار کنند. نتیجه این تعامل گروهی تقویت سرمایه اجتماعی اعتماد است.
نهاد زیارت اربعین فرصتی است برای اصلاح فرهنگ اقتصادی و بهرهگیری از سرمایه فرهنگی و معنوی برای سرعت بخشیدن به آهنگ رشد و توسعه کشور.
* علیرضا تهمورسی، مشاورهمراه اشتغال وزارت کار
اربعین بر هم زننده پارادایم اقتصاد کلاسیک
هر جا صحبت از اقتصاد و علم اقتصاد میشود، ذهنها به سمت فرمولهای ریاضیاتی و در پیشرفتهترین حالت آن ترکیب علوم اجتماعی و اقتصادی سوق پیدا میکند. شاید به جرات بتوان گفت علوم اقتصادی طی چند ده سال اخیر پیشرفت و تغییرات شگرفی داشته است بهطوریکه ترکیب آن با علوم مختلف منجر شده است تا ابعاد مختلف زندگی انسانها دستخوش تغییر شود.
تغییراتی که از آن صحبت میشود عمدتاً انعکاس در کیفیت زندگی و شاخصهای رفاهی انسانها داشته، بهطوریکه با پیچیدهتر شدن پارامترها و شبیهسازی آن با دنیای واقعی در علوم اقتصادی کیفیت زندگی انسانها نیز دستخوش تغییر شده است. در اینجا منظور از کیفیت زندگی و شاخصهای رفاهی، ابزارها و وسایل و ملزومات زندگی همسو با ایجاد لذت و آسایش در زندگی بشری هست. حال برای دستیابی به این معنا علوم مختلفی ازجمله علوم اقتصادی به کمک قواعد حاکم بر زندگی بشری میآید.
این علوم از این منظر مورداستفاده قرار میگیرد که هر آنچه لازمه زندگی بشر است در چارچوب منطقی و به معنای کلمه ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا شکل بگیرد. علم اقتصاد موجود که حاصل تلاشهای اندیشمندان متعددی در طی قرون مختلف بوده است، درصدد بهینهسازی میان ابعاد مختلف عرضه و تقاضا هست بهطوریکه در حال حاضر شاخصهای مختلف کیفیت زندگی و معنای جدید رفاه عمومی در چارچوب علم اقتصاد بازتعریف و بهینه شود.
شاید به جرأت بتوان گفت تنها شاخص در دسترس برای سنجش رابطه عرضه و تقاضا، پول یا اعتبارات مالی میباشد بهطوریکه هر وقت سمت تقاضا تقویت شود و انگیزه در آن بیشتر دیده شود (بهطوریکه سمت عرضه تغییری نداشته باشد) شاخص قیمت افزایش خواهد یافت و بالعکس هرگاه سویه عرضه افزایش یابد (به طوریکه سمت تقاضا تغییری نداشته باشد) ناخودآگاه شاخص قیمت کاهشی خواهد بود. چنین منطقی پایه و اساس علم اقتصاد هست، لذا بر مبنای همین منطق ساده معنای اقتصاد در لایه کلان و خرد تعریف میشود.
چنین معنا و تعاریفی تماماً در دنیای زمینی و مادی قابلتعریف و بهرهبرداری میباشد. همانگونه که مفهوم جاذبه کره زمین نیز بر روی کره خاکی نمود پیدا میکند و قواعد حاکم بر آن همواره در همه جای کره زمین، رفتار یکسان خواهد داشت. بهطوریکه جاذبه کره زمین بر روی کره خاکی یک عدد ثابتی میباشد. این در حالی است که اگر محدوده را از کره زمین جدا کرده و بهکرات دیگر تعمیم دهیم چنین قواعد فیزیکی ممکن است ناپایدار بوده و با مقادیر و مولفه های دیگری رخ نماید.
ادعایی که این روزها شاهد آن هستیم وجود اتمسفر دیگری از شاخصهای اقتصادی است که در فضای غیرمادی و بیشتر معنوی دیده میشود. فضای اتمسفری مراسم بزرگ اربعین طی چند سال گذشته رشد چشمگیری داشته است که به نحوی از قواعد موجود اقتصاد کلاسیک تبعیت نمیکند. بهطور مثال اگر شما قصد برگزاری یک مراسم مذهبی در قالب کاروان زیارتی به مشهد مقدس را داشته باشید، در حالت عادی مدیر کاروان تمامی پارامترهای هزینهبر را محاسبه کرده و متناسب با آن قیمت کاروان را به زائران ارائه میدهد که در آن میتواند هزینههای حملونقل، خوردوخوراک، اقامت و امثال آن دیده شود.
قاعده کلاسیک اقتصاد برای این کاروان زیارتی، خدماتی را عرضه میکند و در مقابل به ازای هر خدمات هزینه ریالی آن را دریافت میکند. حال هر چه اعضای کاروان بیشتر باشد طبیعتاً هزینهی برگزاری این سفر نیز افزایش خواهد داشت. این در حالی است که در جریان مراسم بزرگ اربعین چنین تصورات و مفروضاتی حاکم نبوده و قواعد ساده اقتصاد از آن تبعیت نمیکند. بهعبارتدیگر این مراسم مقدس در برخی از پارامترهای هزینهای دارای مقداری صفر میباشد. بهطور مثال وجود موکبهای متعدد که توسط مردم عراقی و ایرانی برپا میشود منجر شده تا بسیاری از هزینههای مربوط به خوردوخوراک، خدمات رفاهی، تعمیرگاهی، اسکان و ... بهصورت نذری و بهدوراز نگاه اقتصادی (فروش) در اختیار زائران امام حسین علیهالسلام قرار گیرد.
نکته قابل تأملی که در این میان بایستی به آن اشاره نمود آن است که مراسم اربعین در سال ۱۴۰۱ مطابق با پیشبینیها، بعد از محدودیتهای کرونایی ۲ سال قبل، با جمعیت چندمیلیونی برگزار شد. بهطوریکه دولتمردان ایرانی و عراقی و بعضا در برخی موارد پیشبینیهای لازم را در خصوص مدیریت آن نکرده و معضلاتی متعددی در مدیریت حملونقل و خدمات مرزی به وجود آمد. این در حالی است که هر خدماتی که از سوی مردم بومی قابلارائه بود توسط عاشقان حضرت امام حسین علیهالسلام و خادمان زوار اباعبدالله ع از طریق اقدامات خودجوش مردمی قابل مدیریت و اجرا بوده و کمترین انحرافی در ارائه خدمات دیده میشد. بنابر اذعان یکی از برادران عراق، اگر مدیریت حملونقل و خدمات مرزی را نیز بر عهده مردم عراق میگذاشتند، چنین معضلاتی هرگز اتفاق نمیافتاد! این مطلب خود گویای آن است که سرعت مدیریت مسائل توسط مردم که با نگاه دستیابی به شفاعت امام حسین (ع) همراه است بیش از تصور دولتمردان ایرانی و عراقی میباشد.
حل سوال محوری که در اینجا مطرح میشود آن است که چه چیز موجب شد تا قواعد مرسوم در علم کلاسیک اقتصاد که طی چند صدسال گذشته مورداستفاده دولتها و جوامع بشری بوده است، در مراسم اربعین دستخوش تغییر شود؟ بهعبارت دیگر بسیاری از امکانات ازجمله اسکان زوار، تأمین ملزومات خوراکی و بهداشتی و امثال آن در این مراسم بزرگ، بایستی دارای بازار اقتصادی پرسودی باشد، چراکه جمعیت زیاد زائر مستقر در مناطق زیارتی کشور عراق منجر میشود تا تقاضای موارد بیانشده بهشدت افزایشی بوده، در حالیکه عرضه آن با توجه به قواعد موجود در ساختار بازار کشور عراق محدود و اندک باشد. ازاینرو انتظار میرفت تا بسیاری از این ملزومات باقیمتهای بالایی قابلفروش باشد. این موضوع خود وسوسهای است برای هر انسان عاقلی که بتواند از این شرایط بیشترین سود اقتصادی را داشته باشد، حالآنکه شاهد آن هستیم طی این چند روز، بسیاری از این ملزومات و کالاهای قابلعرضه باقیمت صفر مطلق به زوار امام حسین علیهالسلام ارائه شد.
برای پاسخ به این سوال بایستی به این مطلب اشاره شود که موارد بیانشده در سطور فوق یک بعد جریان بزرگ اربعین هست، بهطوریکه بعد دیگر آن این است که آیا مردم عراق و خدام زوّار امام حسین علیهالسلام ازنظر مالی، توانایی بالایی دارند که میتوانند چنین خدمات رایگانی را در اختیار زوار قرار دهند؟ بررسیهای میدانی نشان میدهد که جمعیت مشتاق به خدمت زوار امام حسین علیهالسلام عمدتاً افراد ضعیف جامعه عراق میباشند. بنابر گفته مردمی بومی برخی از ایشان با صرفهجوییهای سالانه خود تجمیع پساندازها اقدام به تأمین هزینههای چندروزه زائران میکنند. ازاینرو جریان اربعین پارادایم حاکم بر قواعد اقتصاد کلاسیک (توزیع عظیم نذریها) و گرایش مردم به ارتقاء کیفیت زندگی (تجمیع پساندازها و دغدغه مندی بر ارائه خدمات رایگان به زوار) را در میان عاشقان امام حسین علیهالسلام را برهم زده است. بهطوریکه ارائهدهنده این خدمات و بعضی خود محتاج معیشت روزانه خود هستند اما نیرویی آنها را به سمت خدمتگزاری به زوار هدایت میکند. این نیرو، نیرویی است که طی هزار و اندی سال همواره در جریان بوده و ظاهراً با گذشت زمان نهتنها کمتر نمیشود بلکه جنبه فراملی و بینالمللی نیز به خود گرفته است.
بهطور خلاصه چنین به نظر میرسد مراسم بینالمللی اربعین که هرساله با رشد چشمگیری همراه بوده با خود تغییرات شگرفی را در فعالسازی مدیریت مردمی و نگاه معنوی بهجای نگاه اقتصادی به همراه داشته است. نکته جالب اینجاست که اثرات این جریان بزرگ فارغ از محدوده کشور عراق بهصورت موردی در سایر کشورها نیز دیده میشود. برگزاری مراسم اربعین و برپایی موکبهای رایگان و ارائه خدمات نذری در منطق دیگر این کره خاکی گویای این مطلب میباشد. در انتها بایستی به این مطلب اشاره شود که آنچه از روایات مشاهده میشود، در زمان بعد از ظهور حضرت صاحبالزمان عجل الله فرجه مردم بدون در نظر گرفتن قواعد اقتصادی به یکدیگر کمکهای مالی میکنند بهطوریکه هیچ فقیری بر روی زمین وجود نخواهد داشت افراد ثروتمند بهجای جمعکردن مال و اموال بخشی از منابع مالی خود را برای فقرا هزینه خواهند کرد و تمامی اقشار جامعه طی تعاملی سازندهای به یک زندگی مالی و معنوی مطلوبی دست پیدا خواهند کرد بهطوریکه شمایی از آن را میتوان تنها در ده روز مراسم بزرگ اربعین مشاهده نمود.
* امیرحسین حسینی، کارشناس ارشد اقتصادی
طراحی زنجیره تولید و توزیع محصولات مورد نیاز اربعین
اقتصاد مردمی اقتصادی است که طیف وسیعی از مردم و عمده دهکهای جامعه به گونه ای نسبتاً برابر مالک ثروتها باشند و همان طیف وسیع مردم نقش کلیدی در مبادله ثروت داشته باشند. از جمله فرایندهایی که باعث تحقق اقتصاد مردمی میگردد استفاده از ظرفیت اربعین می باشد.
در مدل اربعین؛ فراگیری مشارکت مردمی در سطح بالایی قرار داشته و نیز تامین مالی، سیاستگذاری، مدیریت، نظارت و اجرای مردمی دارد که مردم با تعاون و مشارکت و ایجاد کلونی های اجتماعی تحت عنوان هیئت، موکب، کاروان و مضامین دیگر به ارائه خدمات اجتماعی به زائرین می پردازند. پیشنهاد می گردد طراحی زنجیره تولید و توزیع محصولات مورد نیاز اربعین بر اساس مشاغل کوچک مقیاس با ضریب اشتغال بالا و تشکیل زنجیره ای از تولیدات کوچک مقیاس از مواد اولیه تا کالای نهایی و در نهایت توزیع صورت گیرد. این طرح چند هدف را از جمله توسعه اشتغال پایدار برای اقشار کم برخوردار و نیازمند حمایت، ریسک پایین نزدیک به صفر تولید به جهت نیاز و خرید تضمینی موکب ها، توزیع متوازن و حداکثری مواهب اقتصادی اربعین بین عموم مردم بویژه اقشار نیازمند، به جای نفع حداقلی کارخانجات بزرگ را به عنوان یک مدل برگرفته از مردم، با مردم و برای مردم را دنبال می کند. فرضیه ی طرح ایجاد اشتغال فراگیر چند میلیون نفری و مردم بنیان و در قالب کسب و کارهای کوچک مقیاس ، در چهارچوب این الگو و استفاده از امکانات و ظرفیت های مردمی به ویژه گروه های مذهبی به عنوان بستر اجرا می باشد . این الگو را می توان به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع ترین زنجیره های کسب و کار اقتصادی دانست که علاوه بر خود ، عنصر محرک بسیاری از مشاغل فرعی و نیمه وابسته بوده و دارای عقبه ی سرمایه ی دینی و اجتماعی شیعیان جهان و پشتیبانی آنان است. این طرح بزودی در یک مقاله مستقل ارائه خواهد شد.
* دکتر علی اکبر خادمی، مشاور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در امور اشتغال
جریان های مردمی شکوه مراسم اربعین
مراسم اربعین ۱۴۰۱ مطابق با پیش بینی ها به دلیل عدم برگزاری آن در طی دوسال گذشته و مشکلات ناشی از پاندمی فراگیر کرونا، با شکوه وصف ناپذیری برگزار گردید. این رویداد عظیم بین المللی که طی سالیان گذشته با همراهی مردمان کشورهای متعدد که ارادتمندان خاندان اهل بیت و بویژه حضرت امام حسین علیه السلام هستند در حال تکرار است. شاید به جرات بتوان گفت جنبه های حاشیه ای مدیریت این جریان بزرگ میتواند به تنهایی درخور توجه و تحلیل قرار گیرد. مدیریت پیچیده این رویداد با وجود زیرساخت های ضعیف کشور عراق و کمبودهای امکانات و بعضا کمیاب تجهیزات لجستیکی متناسب با حجم میلیونی زائران و مشتاقان زیارت عتبات از جمله این موارد می باشد.
بنابر اطلاعات میدانی از جریان مدیریتی این حرکت عظیم، بسیاری از ملزومات و امکانات تدبیر شده توسط دولت ایران و عراق بعضا در زمان مناسب و یا مکان مورد احتیاج به دست زائران نرسیده است که از جمله آن میتوان به تاخیرات بین مرزی جهت ارائه خدمات گذرنامه و همچنین لجستیک و حمل و نقل با محوریت انتقالات مرزی اشاره نمود. این در حالی است که خدمات ارائه شده در تمامی نقاط کشور عراق که توسط مردم مدیریت شده است، با کمترین انحرافات و بطور شایسته در اختیار زائران قرار گرفته است. شاید بتوان گفت چنین اتفاقی برای اولین بار بیان کننده یک ساختار حاکمیتی نوین در زمینه مدیریت امور در بین کشورهای درحال توسعه که از سرعت کمتری نسبت به کشورهای توسعه یافته دارند، باشد. چنین رویکردی نشان میدهد که برای دستیابی به ابزارهای مدیریتی شاید نیازی به تکرار الگوهای غربی و ترویج مدل های سایر کشورهای سکولار نبوده و یک ساختار معنوی و اعتقادی بتواند پاسخگوی نیازهای یک ملت، بویژه یک ملت شیعه باشد.
سوره مبارکه الأنفال آیه ۶۳
وَأَلَّفَ بَینَ قُلوبِهِم لَو أَنفَقتَ ما فِی الأَرضِ جَمیعًا ما أَلَّفتَ بَینَ قُلوبِهِم وَلکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَینَهُم إِنَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ
و دلهای آنها را با هم، الفت داد! اگر تمام آنچه را روی زمین است صرف میکردی که میان دلهای آنان الفت دهی، نمیتوانستی! ولی خداوند در میان آنها الفت ایجاد کرد! او توانا و حکیم است!
آنچه که در بین مردمان کشور عراق مشهود است، افزایش عجیب و غریب یک سرمایه اجتماعی در مدت زمان محدود ده روزه ای است که به ایام پیاده روی اربعین معروف است. در این ایام ملت عراق و با همبستگی های درون جامعه ای خود و بعضا با هم افزایی کمک های ملت ایران (و نه دولت ایران) نشان دادند که توان مدیریت زائران چند میلیونی را خواهند داشت. شاید اگر چنین جریان عاطفی و ارادت قلبی نسبت به حضرت امام حسین علیه السلام وجود نداشت، انجام چنین ساختار مدیریتی مردم تنها یک آرزو و افسانه بود. مردم عراق برای برگزاری چنین رویدادی در روزهای قبل، اقدام به تشکیل هیئات و موکب های خود کرده و در این مجال ایجاد صندوق های غیر رسمی محلی جهت تامین هزینه های مراسم می نمایند.
تقسیم کار و اشتیاق برای ادای عرض ارادت به زوار اباعبدالله در میان ایشان موج زده و فارغ از نوع کار تقسیم شده، همه هدف انجام کار درست در آن مسئولیت می شود. ریش سفیدان مسئولیت تقسیم و مدیریت امور را بر عهده داشته و جوان تر ها فارغ از مدرک تحصیلی و شوانات اجتماعی از دل و جان مایه میگذارند. این واقعه تا جایی ادامه می یابد که اثرات آن حتی بعد از برگزاری مراسم اربعین نیز وجود خواهد داشت.
نکته قابل تامل آنجاست که مردم محلی که به واسطه ارائه خدمت به زوار در یک مکان (موکب یا حسینه) به دور هم جمع می شوند، وارد گفتگوی درون محله ای شده و بعضا مسائل و معضلات محله خود را نیز حل و فصل میکنند. در این حالت ابتکار عمل به دست محلات خواهد بود و هیچ ابلاغ دستوری از سوی دولت به ایشان داده نمی شود. بطوری که همین موضوع منجر شده است تا انعطاف پذیری مدیریتی در ارائه خدمات به شدت افزایش یابد. هر معضلی که در جریان مراسم اتفاق افتد، گروه های محلی، خود برای رفع آن برنامه ریزی میکنند و به هیچ وجه منتظر کمک های دولتی و خارج از منطقه نمی مانند. شاید یکی از اسرار چنین رفتارهایی، بهره گیری هرچه بیشتر از موهبت ها و عنایات حضرت اباعبدالله حسین باشد که مصداق بارز السابقون السابقون خواهد بود.
سرمایه اجتماعی درون منطقه ای ملت عراق به واسطه برگزاری مراسم عظیم اربعین طی سالیان اخیر دارای روند افزایشی قابل چشم گیری بوده بطوری که ارائه خدمات از سوی ایشان به زوار هرساله با کیفیت بهتر و سرعت بیشتری بوده است. این روند صعودی که ناگریز از توسعه و گسترش همکاری های بین گروه های مردمی بوده، ظرفیت بالای ایشان را نشان میدهد که به برکت امام حسین علیه السلام تقویت شده است.
حضور خدام زائران عتبات بصورت خانوادگی یکی دیگری از سرمایه های سرزمینی کشور عراق است که شاید با هیچ سرمایه گذاری خارجی قابل تقویت نبود. آسیب های ناشی از چندسال جنگ در این کشور گویی با برپایی مراسم اربعین به فراموشی سپرده شده و خون جدیدی در میان مردم عراق به جریان می افتد. این موضوع تا جایی ادامه می یابد که در میان خدام زائرین، متکدیان و افراد فقیر جامعه نیز به چشم می خورد. این افراد که خود مستحق ترحم و کمک هستند در این مراسم با غرور اقدام به توزیع ساده ترین ملزومات می کنند تا شاید شفاعت حضرت دوست اباعبدالله حسین علیه سلام را داشته باشند.
تقسیم کار در گروه های مردمی در محلات مختلف به روشنی مشهود است. یک کوچه اقدام به توزیع غذای گرم کرده و در همان کوچه گروه دیگری برای تکمیل کردن خدمات اقدام به توزیع نوشیدنی میکنند. منزلی که دارای زیرساخت استحمام بوده، این امکان را برای همسایگان خود مهیا میکند تا زوار مستقر در منازل همسایه از حمام ایشان استفاده کنند. سرعت عمل ارائه خدمات گروه های مردمی نسبت به گروه های وابسته به جریان های دولتی بسیار بالاتر می باشد بطوری که وقتی حجم زوار در مرز شلمچه بطور ناگهانی افزایش یافت و دولت نتوانست پاسخگوی ترانزیت مردم شود، مردم بصره بصورت خودجوش اقدام به ارسال خودرو جهت ترانزیت زوار به نجف و کربلا کردند.
به وعده قرآن اگر تالیف قلوب توسط جریانی الهی نباشد، دولتها نمیتوانند ساختار حکمرانی را بدون نقص اجرا کنند و بویژه در عرصه بین المللی و مدیریت جهانی که اسلام داعیه آن را دارد نیاز به اتصال دلها و انجام امور توسط گروههای مردمی است و در مسیر تحقق وعده حکومت جهانی یعنی در کوتاه مدت هم برای حل مسایل و مشکلات کشور چاره ای جز ورود جریانهای مردمی نیست. شاید بتوان این رویکرد را در دو منظر لحاظ نمود، اولا برای تمرین کردن و اماده شدن مردم و نهادهای مردمی برای مدیریت امور جهانی و ثانیا برای هم افزایی ظرفیتهای مردمی که به لحاظ حجم، هدفمندی، دقت و تاثیرگذاری منطقه ای با ظرفیتهای دولتی قابل مقایسه نباشد. واقعه مراسم با شکوه اربعین نشان داد با وجود کم و کاستی های زیرساختی کشور عراق اگر مردم پای کار باشند و مدیریت امور به دست ایشان باشد، قطعا نتایج چشمگیری حاصل خواهد شد بطوری که دولتمردان توان پیش بینی آن را نداشته و همواره یک مرحله از آن عقب تر خواهد بود.
در دنیای حاضر علوم مدیریتی، حکمرانی و توسعه منطقه ای و امثال آن که در مرزهای دانش درحال حرکت است، با پدیده مراسم بزرگ اربعین و ساختار حکمرانی مردم در مدیریت امور بیگانه بوده و حضور اندیشمندان و صاحب نظران در کشف شاخه های فلسفی آن بیش از پیش احساس می شود. نباید فراموش کرد که جرقه و روزنه شکلگیری چنین جریان عظیمی ارادت قلبی مردم به حضرت اباعبدالله حسین علیه السلام بود که قلوب دولت و مردم را به یکدیگر نزدیک کرده و اعتماد با شکوهی در واگذاری امور به دست مردم را شکل داد.
این در حالی است که در اکثر موارد مشابه که در دنیا رخ میدهد، برنامه ریزی های کلان توسط دولت انجام شده و توزیع و تعریف نقش آن به لایه های خرد و مردمی بازهم توسط دولت اتفاق می افتد. حال آنکه در واقعه بزرگ اربعین این مردم بودند که حتی پیشنهادهای برنامه ریزی را به دولت داده و خود امور را طراحی و اجرا می کردند. اگرچه ظاهر کشور عراق بسان یک کشور جنگ زده است و عمق اقتصاد آن بیشتر مصرفی بوده تا تولید مولد، با این حال عشق اباعبدالله حسین علیه سلام منجر شد تا ساختار حکمرانی مدیریت امور مراسم بزرگ اربعین جزو پیچیده ترین و مدرن ترین رویکردهای مدیریتی در سطح مناطق باشد.