به گزارش خبرگزاری حوزه، در رویداد علمی «مالکیت کلان داده‌ها» که به همت ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه و بنیاد شیخ انصاری در سالن امام خمینی (ره) مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام قم برگزار شد، دکتر محمود حکمت‌نیا عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به بررسی چالش‌ها و ابعاد مختلف مالکیت فکری در دنیای امروز پرداخت و به سوالات بنیادین در خصوص مالکیت فکری و مفاهیم مرتبط با آن پاسخ داد و در بخش نخست به تحلیل پرسش‌های اساسی درباره هزینه‌های فکری و نحوه استفاده از ایده‌ها و اختراعات پرداخت و به پیچیدگی‌های این مسائل در دنیای صنعتی و نوین اشاره کرد.

وی در بخش دوم به تحلیل دو منظر حقوقی و حمایتی از مالکیت فکری پرداخت و چالش‌های موجود در این حوزه را مورد بررسی قرار داد. در این بخش، وی به نحوه حفظ حقوق افراد و جلوگیری از سوءاستفاده از اختراعات و ایده‌ها پرداخت.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بخش سوم به کاربردهای داده‌هایی که از مالکیت فکری ناشی می‌شوند، پرداخت و نقش کلیدی این داده‌ها را در توسعه فناوری‌ها و اختراعات جدید مورد تاکید قرار داد. این بخش به‌ویژه به ارزش‌مندی داده‌ها و چگونگی استفاده از آنها برای پیشرفت‌های علمی و اقتصادی اشاره داشت.

اساساً ادعای مالکیت فکری چیست؟

حکمت‌نیا در خصوص ادعای مالکیت فکری بیان کرد: در کشور ما تلقی‌های اشتباهی در خصوص مالکیت فکری وجود دارد که لازم است از صفر شروع کرده و به بررسی این ادعاها بپردازیم. مالکیت فکری سه مسئله اصلی را در نظر دارد که یکی از آن‌ها اقتصادی است و به سه سوال اصلی پاسخ می‌دهد که باعث ارائه راه‌حل‌های مختلف، از جمله مالکیت فکری، شده است. در کتاب «نظام مالکیت فکری»، مسائل و راه‌حل‌ها را توضیح داده‌ام و دلایل موفقیت این راه‌حل‌ها را نیز مطرح کرده‌ام.

وی افزود: سه مسئله اصلی در این زمینه وجود دارد که به یکی از آن‌ها اشاره می‌کنم و سپس چهار سوال مرتبط با آن را پاسخ می‌دهم. در دنیای صنعتی هدف ساخت محصولات جدید بود. در دوران قبل از کشف، صنعت صرفاً مبتنی بر کشف بود، اما دنیای صنعتی کشف و ساخت را با هم ترکیب کرد. فلسفه قدیم به کشف پرداخته بود، اما به ساخت نمی‌اندیشید. دنیای صنعتی توانست تولید کند و به اختراع دست یازد. این اختراع‌ها از طریق شناخت و ساخت حاصل می‌شدند. بیل، به عنوان یک ابزار برای جابجایی خاک، نمونه‌ای از این اختراعات است. در ابتدا، این اختراعات به‌طور صنعتی تولید نمی‌شدند، ولی با استفاده از قواعد طبیعت و فنون مختلف، صنعت این امکان را فراهم کرد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: در دنیای قدیم، رابطه تولیدکننده و مصرف‌کننده کاملاً مشخص بود، اما در دنیای جدید این رابطه پیچیده‌تر شده است. یکی از سوالات اساسی این است که هزینه‌های فکری را چه کسی باید پرداخت کند و استفاده از آن به چه شکلی خواهد بود؟ در دنیای صنعتی، مسئله این بود که فردی که ایده یا اختراعی را ایجاد می‌کرد، چگونه می‌توانست به نتایج حاصل از آن دست یابد و از آن بهره‌برداری کند. اگر اختراع به‌طور رسمی ثبت نمی‌شد، دیگران می‌توانستند از آن استفاده کرده و هزینه‌های آن را کاهش دهند.

نقش مالکیت فکری در داده‌های موجود چیست؟

حکمت‌نیا در خصوص نقش مالکیت فکری در داده‌های موجود بیان داشت: مالکیت فکری به‌عنوان راه‌حلی برای مشکلات مرتبط با اختراعات و داده‌ها مطرح شد. در این زمینه، تاکید بر افشای رسمی اطلاعات و ایده‌هاست. پس از افشای ایده به‌طور رسمی، حقوق انحصاری به مخترع تعلق می‌گیرد که شامل حق ساخت، واردات، ذخیره‌سازی، فروش و عرضه است. این اقدام باعث می‌شود تا ترس‌های مربوط به سوء استفاده از اختراع برطرف شود و مخترع بتواند از حقوق خود بهره‌برداری کند. برای نمونه، اختراعاتی مانند زیپ شلوار از طریق ثبت رسمی به رسمیت شناخته می‌شوند و این روند می‌تواند به‌عنوان دارایی معنوی در نظر گرفته شود که به توسعه بشری کمک می‌کند.

وی همچنین به بحث استفاده از هوش مصنوعی در تولید محصولات جدید اشاره کرد وگفت: آیا می‌توان اختراعاتی که توسط هوش مصنوعی تولید می‌شوند را به‌عنوان مالکیت فکری به رسمیت شناخت؟ این سوال هنوز در مراحل بحث و بررسی است. در عین حال چالش‌های حقوقی مربوط به کلان داده‌ها و نحوه مدیریت آن‌ها نیز مطرح شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: در حقوق مالکیت فکری مفهوم انحصار وجود دارد که به‌وسیله آن، فرد می‌تواند از دسترسی دیگران به اختراع یا داده‌های خود جلوگیری کند. اما در زمینه کلان داده‌ها که شامل اطلاعات وسیع‌تری است، این انحصار ممکن است با چالش‌هایی مواجه شود. مالکیت فکری در سه شاخه اصلی دسته‌بندی می‌شود: مالکیت ادبی و هنری، مالکیت صنعتی و فناوری، و مالکیت تمایزات یا برندها. این مفاهیم به‌ویژه در صنایع مدرن مانند هوش مصنوعی و تکنولوژی‌های نوین کاربرد دارند.

حکمت‌نیا در ادامه اظهار داشت: مالکیت فکری در دنیای معاصر به‌ویژه در حوزه نوآوری‌های صنعتی و فناوری‌های پیشرفته به‌ویژه در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و داده‌های کلان، اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. سوالات بنیادی در خصوص حقوق مالکیت و نحوه مدیریت این دارایی‌ها همچنان مطرح است.

وی افزود: در صنعت هوش مصنوعی سوالات حقوقی پیچیده‌ای وجود دارد که به‌ویژه حول مسئله مالکیت آثار تولید شده توسط این فناوری می‌چرخد. به‌طور معمول حقوق مالکیت فکری به انسان‌ها تعلق دارد، اما با ظهور هوش مصنوعی که قادر به خلق ایده‌ها، اختراعات و حتی آثار هنری است، این سوال مطرح می‌شود که آیا می‌توان این تولیدات را به‌عنوان اموال فکری شناخته و صاحب آن‌ها را مشخص کرد؟ آیا هوش مصنوعی که به‌طور مستقل از انسان‌ها تولیدات جدیدی می‌آفریند می‌تواند به‌عنوان صاحب اختراع یا مؤلف شناخته شود؟

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی توضیح داد: در پاسخ به این سوالات برخی معتقدند که هوش مصنوعی در واقع یک ابزار است که توسط انسان‌ها طراحی شده است و در نهایت حقوق مالکیت باید به انسان‌ها تعلق داشته باشد. این افراد بر این باورند که هوش مصنوعی هیچ‌گونه آگاهی و اراده‌ای ندارد و نمی‌تواند صاحب حقوق مالکیت فکری باشد. از سوی دیگر برخی دیگر بر این عقیده‌اند که با توجه به توانایی‌های هوش مصنوعی در تولید محصولات جدید و پیش‌بینی‌های کلان، شاید لازم باشد تا حقوق مالکیت فکری در این زمینه تغییر کند و به نوعی به هوش مصنوعی نیز تعلق گیرد.

حکمت‌نیا به دنیای کلان داده‌ها اشاره کرد و گفت: مسئله در دنیای کلان داده‌ها به‌طور مشابه پیچیده‌تر می‌شود. داده‌ها به‌عنوان منابعی بسیار ارزشمند شناخته می‌شوند که می‌توانند زمینه‌ساز نوآوری‌های بزرگ و تحولات اقتصادی باشند. اما با توجه به حجم بسیار بالای این داده‌ها و استفاده‌های مختلفی که از آن‌ها می‌شود، سوالاتی مطرح می‌شود که آیا این داده‌ها باید تحت مالکیت فردی یا سازمانی قرار بگیرند یا باید به‌عنوان منابع عمومی در اختیار جامعه قرار گیرند؟

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار داشت: این سوالات همچنان موضوع بحث‌های حقوقی و فلسفی گسترده‌ای هستند که نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر و تطابق با تحولات تکنولوژیک روز می‌باشند.

داده‌هایی که از مالکیت فکری ناشی شده‌اند، چه کاربردهایی خواهند داشت؟

حکمت‌نیا در ادامه به کاربردهای داده‌های ناشی از مالکیت فکری اشاره کرد و گفت: اگر داده‌ها به‌عنوان مالکیت فکری در نظر گرفته شوند، حقوق مرتبط با آن‌ها باید به‌طور مشخص تعریف شود. سوالاتی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که آیا صاحب داده باید بتواند از آن‌ها کسب درآمد کند؟ آیا استفاده از داده‌ها برای تولید محصولات و خدمات جدید، بدون اجازه صاحب آن‌ها، مجاز است؟ این مسائل به‌ویژه در سطح کلان، نیازمند تدوین قوانین جدید و روشن است.

وی افزود: در این راستا شرکت‌ها و مؤسسات پژوهشی نقش مهمی ایفا می‌کنند. برای مثال شرکت‌هایی مانند "ان‌ای دا" در زمینه هوش مصنوعی و داده‌های کلان، با سرمایه‌گذاری‌های کلان، به دنبال ابداع فناوری‌هایی هستند که می‌توانند داده‌های انسانی و اختراعات بشری را تحلیل کرده و به پیش‌بینی‌های دقیق‌تری در زمینه‌های مختلف، از جمله بهداشت، اقتصاد و فناوری‌های نوین دست یابند. در این‌گونه موارد، داده‌ها به‌عنوان یک منبع کلیدی و اساسی برای توسعه اختراعات و فناوری‌ها به حساب می‌آیند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: بحث حقوقی در مورد کلان داده‌ها و هوش مصنوعی به‌طور جدی در حال شکل‌گیری است. یکی از بزرگترین چالش‌ها، مسأله حقوق مالکیت و استفاده از این داده‌ها در دنیای دیجیتال است. تا زمانی که قوانین و مقررات جدیدی برای مدیریت داده‌ها و اختراعات تولید شده توسط هوش مصنوعی تدوین نشود، بسیاری از مسائل حقوقی و اخلاقی در این زمینه حل نخواهند شد.

وی تأکید کرد: در این میان، دولت‌ها نیز باید نقش خود را ایفا کنند. دولت‌ها باید به‌دنبال ایجاد زیرساخت‌هایی باشند که هم از حقوق مالکیت فکری حمایت کنند و هم از استفاده‌های غیرمجاز از داده‌ها جلوگیری نمایند. نظارت بر استفاده از داده‌ها و تنظیم بازار داده‌ها، به‌ویژه در سطح بین‌المللی، اهمیت ویژه‌ای دارد.

حکمت‌نیا در نهایت اظهار داشت: مالکیت فکری در دنیای امروز نه تنها به اختراعات و آثار هنری محدود نمی‌شود، بلکه به داده‌ها و اطلاعات نیز گسترش یافته است. هوش مصنوعی و کلان داده‌ها به‌عنوان منابعی نوظهور و بی‌نهایت ارزشمند به چالش‌های جدیدی در حقوق مالکیت فکری دامن زده‌اند که نیازمند بحث و پژوهش‌های بیشتر است. این مسائل به‌ویژه در عصر دیجیتال ضرورت تدوین قوانین نوین و تعیین حقوق صاحبان داده‌ها و اختراعات را دوچندان کرده است.

انتهای پیام