به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، بعثت پیامبر (ص) به عنوان نقطه آغازین دریافت وحی الهی نیازمند تحلیل دقیق علمی است تا جایگاه آن در نظام فکری اسلام در رابطه با اهداف قرآن کریم مشخص شود. از سوی دیگر بررسی ابعاد مختلف بعثت در قرآن نیازمند پاسخ به شبهاتی است که پیرامون ماهیت وحی و اعجاز قرآن مطرح شده است.

در این راستا، یکصد و هشتادمین نشست از سلسله نشست‌های مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات (حوزه علمیه) با عنوان «بعثت؛ آغاز حیات جدید»، با حضور چند تن از کارشناسان برگزار شد تا به برخی سؤالات مطرح در مورد این موضوع پاسخ دهند.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد معاون آموزش حوزه‌های علمیه و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه به عنوان یکی از کارشناسان این نشست به چند شبهه مطرح پاسخ داد که متن پرسش ها و پاسخ‌های ارائه‌شده در این نشست را در ادامه می‌خوانید.

سوال: یکی از فلسفه‌های بعثت پیامبر (ص) پیروزی و غلبه دین او بر سایر ادیان است. آیا چنین پیروزی محقق شده است یا خیر؟

پاسخ اجمالی: موضوع غلبه دین اسلام بر سایر ادیان در قرآن به عنوان یک وعده الهی مطرح شده که تا هنوز به طور کامل محقق نشده است. این وعده مربوط به آینده است و تحقق کامل آن نیازمند شرایطی است که امت اسلامی باید فراهم کند.

پاسخ تفصیلی: بعثت به معنای برانگیخته شدن است. وقتی ما می‌گوییم پیامبر مبعوث شد، معنای آن این نیست که در یک روز مبعوث شد و تمام، بلکه بعثت از آن روز شروع شده است. بعد از اینکه ایشان برانگیخته شد، تازه کارش شروع می‌شود. لذا به روز قیامت یوم‌البعث گفته می‌شود.

از جمله مسائلی که نوعی فلسفه غایی نسبت به بعثت پیامبر (ص) است و در آیه شریفه «هُوَ الَّذی أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدی وَدینِ الحَقِّ لِیُظهِرَهُ عَلَی الدّینِ کُلِّهِ وَلَو کَرِهَ المُشرِکونَ» به آن اشاره شده است، غلبه اسلام بر تمام ادیان است. اینجا «لیظهره» به معنای این است که خداوند غلبه بدهد، یعنی پیامبرش را با کتاب پاک و مقدس و دینی حق فرستاد تا این غلبه و ظهور دین اسلام را بر تمام ادیان عملی کند. آیا این اتفاق افتاد؟ تاکنون خیر، اما قطعا چیزی را که خداوند اراده کرده است، اتفاق خواهد افتاد. ما مجموعه‌ای از وعده‌ها را در قرآن داریم. این مجموعه‌ها به هم پیوسته هم است. گاهی خود قرآن می‌گوید این وعده است. وعده یعنی آینده.

فلسفه غایی بعث پیامبر (ص) معطوف به یک آیه دیگر یعنی آیه ظهور است. خداوند پیامبر (ص) را برای غلبه دینش بر همه ادیان فرستاد اما زمانش را عنوان نکرد بلکه در جاهای دیگری اشاره کرد که مربوط به آینده است، یعنی مشروط به شرایطی است. وعده یعنی خداوند حالت انتظاریه ندارد، اگر اراده کرده محقق می‌شود اما مشروط به شرایطی است که آن شرایط مربوط به انسان است که باید آن را تحصیل بکند تا وعده خداوند محقق شود.

آن چیزی که در آیه قبل در فلسفه بعثت پیامبر (ص) بیان شد، در آیه ۵۵ سوره نور به عنوان وعده عنوان شده است. در این راستا، خداوند در مورد غلبه دین اسلام بر سایر ادیان در آیه مبارکه «وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَی لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا...»، اولا وعده داده است یعنی نسبت به آینده است. ثانیا باید سه تا کار اتفاق بیفتد. اول استخلاف فی الارض یعنی مستخلف عنه قبلا باید برود و خلیفه به معنای جایگزین بیاید جای او بنشیند. این وعده‌ی استخلاف است. یعنی قبلی‌ها باید بروند و استخلاف فی الارض اتفاق بیفتد. این وعده‌ای است که هنوز اتفاق نیفتاده است.

خداوند در ادامه می‌فرماید آن دین مرتضی که دین غدیری بر اساس مکتب اهل‌بیتی است باید تمکین جهانی شود. و اتفاق بعدی تبدیل خوف به امنیت مطلق جهانی است. لذا غلبه دین مرضی و معطوف به غدیر و تبدیل تمام خوف و ناامنی جهانی به امنیت جهانی هنوز محقق نشده است.

همچنین در همین ارتباط، خداوند در آیه ۱۰۵ سوره انبیاء می‌فرماید «وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ» ما در کتاب‌های پیشین هم نوشته‌ایم که زمین را بندگان صالح ما به میراث می‌برند. لذا باید حکومت‌هایی روی کار بیایند و نابود شوند و «ارث» اتفاق بیفتد. این عبارتِ غلبه مربوط به آخرالزمان است که از بعثت شروع می‌شود. البته این فاصله زمانی برای ما طولانی است اما در منظر قرآن و نگاه الهی یک لحظه بیشتر نیست.

سوال) به بیان قرآن نصر و پیروزی فقط از جانب خداوند است، پس نقش پیامبر (ص) در تحقق پیروزی مومنین چیست؟

پاسخ اجمالی: نصرت فقط از جانب خداست و نقش پیامبر (ص) اجرای دستورات الهی و هدایت مردم است. پیروزی نهایی به اراده خداوند بستگی دارد.

پاسخ تفصیلی: قرآن می‌فرماید «وَمَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ». سخن قرآن این است که نصر فقط از جانب خداست. در ادبیات عرب اگر جمله منفیه به ادوات استثناء مستثنی شود، بر حصر دلالت می‌کند. لذا معنای آیه این می‌شود که «نصری وجود ندارد الا از نزد خداوند». این توحید محض الهی است. اما اینجا نقش پیامبر (ص) و رهبران الهی و فرماندهان چه می‌شود؟

قرآن کریم در جریان جنگ و گریز و اتفاقات روزمره صدر اسلام، بهترین مفاهیم دینی و تعالیم ربانی خود را بیان می‌کند. در زمان پیامبر (ص) چند جنگ رخ داد. مسلمانان در برخی از آن جنگ‌ها پیروز شدند و در برخی شکست خوردند و برخی هم حالت بینابین بود. خداوند هر سه اینها را به صورت یک مدل بیان می‌کند و سپس نشان می‌دهد که نقش پیامبر (ص) و رهبر تا کجاست. این الگوهایی که از قرآن در جنگ‌های صدر اسلام آمده است برای همه جنگ‌هاست. قرآن فقط قاعده را بیان می‌کند.

در جنگ احد اتفاقات عجیبی افتاد. مسلمانان ابتدا پیروز شدند و در ادامه شکست خوردند. قرآن عوامل شکست اسلام در این جنگ را بیان می‌کند. با اینکه پیامبر (ص) در آن جنگ حضور داشت و بالاتر از ایشان هم نداریم، ولی باز هم مسلمانان شکست خوردند. قرآن می‌گوید خدا وعده پیروزی داده بود که به آن عمل کرد و مسلمانان ابتدا پیروز شدند، اما بعد شکست خوردند که عامل شکست خودشان بودند، بنابراین صحنه احد از پیروزی به شکست برگشت. مصعب هم‌قامت پیامبر (ص) بود وقتی افتاد گفتند پیامبر (ص) شهید شد. حرف خدا این است «و ما محمد الا رسول» نقش پیامبر (ص) همین است. قرآن می‌فرماید بر فرض اگر پیامبر (ص) از دنیا برود آیا مسلمانان باید از جنگ فرار بکنند؟

ما شهید سیدحسن نصرالله بزرگ را از دست دادیم. آیا مقاومت شکست خورد؟ خیر! این که رهبر معظم انقلاب اسلامی با قاطعیت از پیروزی حرف می‌زنند دلیلش آیات قرآن و سنت الهی است که همچنان جاری است. «و من نصر الا من عندالله»، «و ما محمد الا رسول» این در ارتباط با جنگ است. خداوند حی لایموت است. آن کسی که نصر می‌دهد خداوند است و نه حتی رسول الله.

خداوند این قاعده را در مورد پیامبر (ص) اسلام پیاده کرد تا ما حساب کار را تا روز قیامت داشته باشیم که اگر رهبر بزرگی مثل سیدحسن نصرالله را از دست دادیم وحشت نکنیم، چون همه چیز سر جای خودش است. طبق قواعد الهی اگر رسول الله هم باشد ولی به لوازم سنت الهی ملتزم نباشیم، شکست خواهیم خورد، اما حتی اگر رسول الله نباشد ولی به لوازم سنت الهی عمل کنیم پیروز خواهیم شد.

سوال) نقش ابزار و عده و عده در پیروزی‌ها چیست؟

پاسخ اجمالی: قرآن کریم به مسلمانان دستور می‌دهد که خودشان را از نگاه ابزار و ادوات جنگی تجهیز کنند. اما نباید به ابزار تکیه نموده و خداوند را فراموش کنند.

پاسخ تفصیلی: قرآن دستور به تحصیل ابزار می‌دهد: «وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا ٱستَطَعتُم مِّن قُوَّة وَمِن رِّبَاطِ ٱلخَیلِ تُرهِبُونَ بِهِۦ عَدُوَّ ٱللَّهِ وَعَدُوَّکم» هر مقدار که در وُسع شما است به دنبال تحصیل قوت باشید و خود را تجهیز کنید. این دستور قرآن در ارتباط با جنگ است. خداوند می‌گوید با همین اقدام دشمنان خدا را در رعب و وحشت نگه دارید. سیاست نظامی قرآن این است که خودتان را در حدی از تجهیز و ابزار نگاه دارید که دشمن بترسد. شما همیشه دشمن را در حالت خوف نگاه دارید.

رهبر معظم انقلاب اسلامی قرآن شناس است. دیگرانی بودند که می‌گفتند دوران موشک و جنگ کنار رفته است. با درایت رهبر انقلاب اسلامی شهرهای زیرزمینی ما پر از موشک شده است و دشمن از همین می‌ترسد. ما نباید شعارها و سخنان پشت دوربین‌های دشمن را نگاه کنیم بلکه باید به استعفاهایشان دقت کنیم. رهبران ارتشی اگر احساس پیروزی کنند می‌مانند تا شیرینی پیروزی را بچشند. اینکه اسرائیل درگیر استعفای فرماندهان خود شده یعنی شکست خورده است.

بنابراین سیاست قرآنی این است که مسلمانان باید خود را مجهز نگاه دارند تا رعب و وحشت دشمن محقق بشود. این دستور نظامی دقیقی است، چون متکی به وحی است، اما از سوی دیگر اگر ما یک اصل توحیدی به نام «ما النصر الا من عند الله» داریم و همین قرآن در مورد پیامبر (ص) می‌گوید «أَفَإِنْ مَاتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلَی أَعْقَابِکُمْ» به این معنا که حتی پیامبر (ص) هم محور اصلی نصرت نیست، پس جایگاه ابزار کجاست؟ قرآن می‌گوید جایگاه ابزار در تحقق نصرت صفر است. فهم این مطلب که قرآن از یک سو می‌گوید خودتان را به ابزار نظامی تجهیز کنید و از سوی دیگر می‌گوید از دایره توحید خارج نشوید، بسیار مهم است.

خداوند جنگ حنین و بدر را محور قرار داده و این سنت را در آنجا بیان می‌کند. بیشترین جمعیت جنگی پیامبر (ص) در روز حنین فراهم شد که حدودا ۱۰ الی ۱۲ هزار نفر بود. کثرت جمعیت مسلمانان در این نبرد موجب اعجاب و غرور آنان شد و در نهایت به پیروزی نرسیدند. از سوی دیگر مسلمانان در جنگ بدر دچار ما و منیت نشدند چون اساسا چیزی نداشتند و از نظر جایگاه سپاه هنگام نبرد نیز در بدترین شرایط بودند. اما به یاری خداوند مسلمانان در این جنگ ۱۴ نفر شهید دادند، در حالی که دشمن بیش از ۷۰ کشته داد و به جز ابولهب تمامی سران قریش در آن نبرد کشته شدند و ابولهب هم وقتی خبر جنگ را شنید بعد از هفت روز از شدت ناراحتی مرد.

ما این سنت الهی را در دوره دفاع مقدس هم دیدیم. هرجا گفتیم ما، خراب کردیم و هر جا گفتیم خدا، پیروز شدیم. آن روزهایی که سرمست خود بودیم هیچ کاری نتوانستیم یا عملیات لو رفت و یا به هم خورد. چرا در عملیات فاو امام فرمود فاو را خدا آزاد کرد؟ چون می‌دید. پس ابزار باید باشد اما ابزار در حد ابزار باشد، همین. اگر متکی به ابزار شویم خدا را فراموش کرده‌ایم. سنت‌هایی که بهانه‌های جنگی صدر اسلام باعث بیان آن سنت‌ها شد، همان سنت‌ها امروز نیز جریان دارد. ماجراهای غزه و سوریه نمونه کامل این مصادیق است.

سوال) اسباب اصلی پیروزی از نگاه قرآن کدام است؟

پاسخ اجمالی: قرآن کریم در آیات متعددی به این موضوع پرداخته است، اما در آیات ۴۵ تا ۴۷ سوره انفال به صورت جزئی‌تر به شش عامل اصلی پیروزی مسلمانان در نبرد اشاره می‌کند.

پاسخ تفصیلی: قوانین نظامی و جنگی غالبا در سوره انفال که در ارتباط با جنگ بدر است بیان شده است. این سوره ظرایف نظامی بسیار زیادی دارد. نظامیان باید دوره قرآنی سوره انفال را بگذرانند و یک مفسر قرآنی نکات این سوره را برای آنان بیان کند.

خداوند متعالی در آیات ۴۵ تا ۴۷ سوره انفال می‌فرماید «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا لَقیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْکُرُوا اللّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ وَ أَطیعُوا اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لاتَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ ریحُکُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللّهَ مَعَ الصّابِرین وَ لاتَکُونُوا کَالَّذینَ خَرَجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النّاسِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبیلِ اللّهِ وَ اللّهُ بِما یَعْمَلُونَ مُحیطٌ» خداوند می‌گوید در هر وضعیتی باشید نصر بالای سر شما است و اگر این شش عامل را داشته باشید نصر الهی را جلب خواهید کرد. جمع این شش عامل موجب پیروزی است اما نبودن هر یک به تنهایی موجب شکست می‌شود.

بر اساس این آیات، قرآن به مسلمانان دستور می‌دهد که وقتی با یک گروه جنگی برخورد کردید ۱-ثبات قدم داشته باشید. ۲-خدا را فراموش نکنید. ۳- از خداوند و پیامبرش اطاعت کنید چون پیروزی در جنگ به وجود رهبر نیست بلکه به اطاعت از رهبر است یعنی به خود رزمندگان برمی‌گردد. ۴- نزاع نکنید چون اختلاف شما را به زمین خواهد زد و فشل می‌شوید. ۵- صبر داشته باشید چون جنگ کشته شدن و خطر و ضرر و تلفات هم دارد. و ۶- مواظب اخلاص خود باشید و مانند کسانی نباشید که از دیار خود با خودنمایی و ریا خارج شدند.

علامه طباطبایی(ره) وقتی به این آیه می‌رسد می‌گوید این آیه جامع‌ترین آیه برای اسباب نصر و شکست در جنگ‌هاست. التزام به همه این شش مورد موجب پیروزی است و اگر حتی یکی از اینها را از دست بدهیم ممکن است شکست بخوریم.

بدون شک این قواعد همچنان حاکم است. سنت پیروزی و شکست همواره ثابت است و این ما هستیم که انتخاب می‌کنیم که به کدام یک از آنها عمل می‌کنیم.

انتهای پیام