به گزارش خبرگزاری «حوزه»، حضرت آیت الله مظاهری در کتاب "سير و سلوک" در نوشتاری دربارۀ «اهمیت فعالیت علمی و تحقیقاتی» می نویسند:
بر اساس تعالیم روح افزای قرآن و عترت (سلام الله علیهم)، انسان باید علاوه بر اهتمام به ارتباط با معبود، با عبادالله نیز رابطه داشته و همان گونه که به اعمال عبادی واجب و مستحب می پردازد، در اجتماع نیز حضوری فعّال و با نشاط داشته و در رفع حوائج خود، خانواده و اجتماع، کوشا باشد.
فعّالیت اجتماعی انسان ها در بسترهای گوناگونی می تواند انجام شود. در واقع کار و اشتغال انسان ها به اقسامی منقسم می شود که از آن جمله می توان به کارهای علمی و تحقیقاتی، فرهنگی، تولیدی، زراعی، بازرگانی و خدماتی اشاره نمود. همۀ موارد ذکر شده از مصادیق کار شایسته هستند و پرداختن به آنها می تواند برای اجتماع، مفید واقع شود.
* توجه به محکم کاری در هر حرفه و شغل
به عبارت دیگر جامعۀ اسلامی برای خودکفائی و استقلال اقتصادی به کوشا بودن مسلمانان در همۀ زمینه های کار شایسته، محتاج است. ولی نکته ای که باید در پرداختن به هر حرفه ای مورد توجّه ویژه قرار گیرد، محکم کاری است. هرکسی هر کاری که انجام می دهد، باید محصول کار خود را به عالی ترین وجه ممکن تحویل جامعه دهد تا مورد رضایت پروردگار عالم واقع شود. این دستور دین مبین اسلام است و باید بدان عمل شود.
در روایتی نقل شده که رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به هنگام تدفین یکی از اصحاب و در حالی که سنگ لحد او را می گذاشتند، فرمودند: «اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُحِبُّ عَبْداً إِذَا عَمِلَ عَمَلًا فَأَحْكَمَهُ» [1]
این فرمایش پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) و محکم کاری ایشان در نهادن سنگ لحد، تکلیف مسلمانان و خصوصاً شیعیان را در سایر کارها روشن می سازد. هرکسی باید دوام محصول کار خود را ابدی در نظر بگیرد و به هیچ وجه از کیفیت آن نکاهد.
حال به شرح قسم اوّل فعّالیت اجتماعی (فعّالیّت علمی و تحقیقاتی) که زمینه ساز رشد انسان ها در سایر بسترها است و مورد تأکید فراوان آموزه های دینی نیز می باشد، پرداخته خواهد شد.
* فعّالیت علمی و تحقیقاتی
هر انسانی باید به اندازۀ توان خود به تحصیل علم بپردازد. پيامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند:
«أطلبُوا الْعِلم مِنَ المَهْدِ إلَي اللَّحْد» [2]
به گفتار پيغمبر راستگوي زگهواره تا گور دانش بجوي
این فرمایش نبیّ گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم)، علاوه بر آن که بیانگر تأکید آن حضرت بر تحصیل علم است، یک نکتۀ تربیتی مهم را نیز اثبات می نماید و آن این که غریزۀ علم یابی مانند غریزۀ خوردن و آشامیدن در کودکان بالفعل است و پدر و مادر وظیفه دارند غریزۀ علم جوئی فرزند خویش را به درستی ارضاء نمایند. به گونه ای که از همان طفولیت تا آخر عمر، جویندۀ دانش باشد و تحت هیچ شرایطی از مطالعه و کوشش در جهت کسب علم، منصرف نشود.
* مباحثه علمی در شب عروسی
کمی دقت در زندگی نامۀ دانشمندان بزرگ و اهل علم، مداومت آنان بر مطالعه و تحصیل علم و دانش را نشان می‌دهد. در زندگی نامۀ مُلا صالح مازندراني ـ داماد علامۀ مجلسي ـ آمده که ایشان در شب عروسی، اوّل طبق معمول هر شب مطالعه کرد و بعد به نزد همسر خود رفت. اتفاقاً نقل کرده اند مسئلۀ مورد مطالعه برای او حل نشد و چون دختر علامۀ مجلسی اهل علم بود، مسئلۀ شوهر را پاسخ گفت. در واقع آن زن و شوهر در شب عروسی خود، مباحثۀ علمی داشتند. علاقۀ وافری که این گونه افراد به مطالعه و تحصیل دانش دارند، از نوع تربیت آنان در کودکی سرچشمه می گیرد.
* سروکارداشتن والدین با کتاب در فرزندان تأثیر دارد
اگر پدر و مادر، اهل تحقیق و مطالعه باشند و در مقابل دید فرزندان خود با کتاب سر و کار داشته باشند، فرزندان از شیرخوارگی با برداشت از رفتار والدین خود کتاب خواندن را می آموزند و تا آخر عمر اهل مطالعه می مانند. همچنان که اگر پدر و مادر، صرفاً اهل خوش گذرانی و تماشای فیلم و سرگرمی های دیگر باشند و وقت خود را به بطالت بگذرانند، نباید از فرزندان خود انتظار مطالعه داشته باشند.
هر ملّتی که مطالعۀ کافی دارد و فرهنگ کتاب خواندن و تحقیق و پژوهش در میان افراد آن ملّت رایج است، موفّق و پیروز خواهد شد و چنانچه قومی یا ملّتی پیشرفت نمی کند و وابسته است، باید به کمبود مطالعه در بین افراد آن ملّت پی برد.
قرآن کریم تأکید فراوانی بر علم اندوزی و تحصیل دانش دارد. همانطور که قبلاً بیان شد، اوّلین آیاتی که در غار حرا بر قلب نازنین پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد، در خصوص تعلیم و تعلّم بود و برنامۀ آموزشی آن حضرت را تدوین می‌کرد: «الَّذي عَلَّمَ بِالْقَلَم، عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَم» [3]
بنابراین اگر کسی طالب پیشرفت است، باید به تحصیل علم و تحقیق و مطالعه بپردازد. همۀ افراد باید به نسبت مقطع تحصیلی که در آن قرار دارند یا به نسبت موقعیّت سنّی و اجتماعی خود، تلاش علمی داشته باشند. دانش آموز، دانشجو یا طلبۀ علوم دینی باید خوب درس بخواند و اوقات پرارزش خود را به بطالت و بیهودگی نگذراند.
* جوان شیعه باید با اقامۀ برهان قاطع، امامت را اثبات کند
اگر کسی طالب دینداری است، باید در خصوص علوم دینی تحقیق و مطالعه کند. اساساً در اصول دین، تقلید جایز نیست و هر مسلمانی باید با تحقیق و مطالعه، اصول دین اسلام را به صورت استدلالی بیاموزد. به گونه ای که اگر از او دربارۀ توحید، نبوت یا معاد، سؤال نمودند، با منطق و استدلال قادر به پاسخگوئی باشد. اگر از یک شیعه بپرسند: دلیل تو برای اثبات امامت ائمۀ هدی (سلام الله علیهم) چیست؟ باید بتواند با اقامۀ برهان قاطع، امامت را اثبات کند. موضوع مهدویت که امروزه رویکرد مناسبی در جامعه دارد، باید با تحقیق جامع برای جوانان حل شده باشد و بتوانند پاسخگوی شبهاتی که در این خصوص وارد می شود، باشند. تسلط استدلالی بر اصول دین و دانستن موارد ذکر شده، نیاز به مطالعۀ مستمر و منظّم دارد.
* مطالعۀ آثار علماء کمترین کار نسل امروز برای جبران زحمات آنان است
رسالۀ توضیح المسائل یک مرجع تقلید، حاصل بیش از پنجاه سال زحمت و تلاش شبانه روزی می باشد؛ لذا شایسته است نسل حق جوی جوان، لااقل احکام ضروری خود که به دانستن آن نیاز دارند را از رساله مطالعه نموده و به دیگران نیز بیاموزند. بزرگان دین برای بقای دین و انتقال معارف اسلامی از نسلی به نسل دیگر، متحمّل شدائد و مصائب فراوانی شده اند. بسیاری از آنان در این راه نورانی به طرز جانگدازی به شهادت رسیده اند، ولی دست از تحقیق در علوم دینی نکشیده اند و کتب ارزشمندی برای نسل های بعدی به یادگار گذاشته اند. حداقل کاری که نسل امروز می تواند برای جبران زحمات علمای گذشته انجام دهد، این است که به مطالعۀ کتب آنان بپردازد و وقت خود را بیهوده تلف ننماید.
پی نوشت ها:
[1]. بحارلانوار، ج 70، ص 298
[2]. نهج الفصاحة، ص 218
[3]. العلق/ 5-4.
منبع: کتاب "سير و سلوک" آیت الله العظمی مظاهری
