به گزارش خبرگزاری حوزه ،رجالی معروف، رکن الدین عنایت الله بن شرف الدین علی قهپایی اصفهانی ملقب به زکی نجفی از دانشمندان طراز اول عالم تشیع در قرن یازدهم هجری است. مسقط الراس او در شهر کوهپایه از شهرهای اصفهان بوده، تذکره نویسان از تاریخ ولادت او اظهار بی اطلاعی کرده اند، اما با توجه به اینکه از محضر مقدس اردیبلی استفاده کرده، تولدش می بایست پیش از سال 975ق اتفاق افتاده باشد.

*مراحل تحصیل

ملا عنایت الله پس از مدتی زیستن در زادگاهش کوهپایه، به کسب علم و فضایل روی آورد و دراین مسیر تا جایی پیش رفت که به فیض شاگردی از محفل قدس ابوالفضائل شیخ بهایی و نیز ملاعبدالله تستری نائل آمد.

این میدان دار اندیشه برای ادامه تحصیل و محکم نمودن پایه های علمی خود، راه نجف را در پیش گرفت و در دیار ولایت، توفیق استفاده از محضرعالم ربانی مقدس اردبیلی را پیدا نمود. شاگرد پروری مقوله اساسی برای هر استاد و فرزانه ای است، ملا عنایت الله نیز با عنایت به این مساله شاگردان موثر و مفیدی را از خود به میراث نهاده که می توان به ملا ابوالحسن بن عبدالله صاحب کتاب رجال اشاره نمود.

خصوصیات اخلاقی

با وجود جست و جوی فراوان، خبری از حالات و ویژگی های قهپایی به دست نیامد، جز اینکه دانشمندی پرتلاش و سخت کوش بوده است. ایشان کتاب معروف مجمع الرجال را در سحرگاه به پایان برده که حکایت از سحرخیزی آن عالم دارد. توجه به کتابت و نسخه برداری از خصلت های ایشان بوده و در این زمینه کنزالعرفان فاضل مقداد، زبده البیان مقدس اردیبلی و کتاب من لایحضره الفیقه شیخ صدوق را به خط مبارک خود استنساخ کرد.

*از منظر دیگران

خورشید شخصیت قهپانی در پشت ابر گمنام نمانده و قلم تذکره نویسان در معرفی او به نسل های پس از خود نقش موثری را ایفاء کرده. ملا عبدالله افندی در تمجید از آن گوهر والامقام می نویسد: چنانچه از لقبش پیداست، دانشوری هوشمند و با ذکاوت بوده، فاضلی دانشور و محقق که در فن رجال نیز مهارت داشته است.

صاحب روضات می نویسد: ایشان صاحب کتاب مجمع الرجال است که از کتب معروف این میدان است، چنانکه بعضی از ارکان این علم گفته اند، وی عالمی محقق و خبره در علم رجال است.

سید بحرالعلوم که در تالیف کتاب رجالی خود از کتاب مجمع الرجال استفاده کرده، در خصوص مولف این کتاب می نویسد: از شیخ بهایی پیروی کرده، فاضلی که بذل و عنایتش در این فن است عنایت الله بن شرف الدین علی بن محمود قهپایی صاحب کتاب مجمع الرجال می باشد.

*آثار ماندگار

سید عنایت الله قهپایی از علمای رجال و خریت این فن دشوار بوده که با حسن سلیقه و وحدت رویه موفق به تنظم آثار رجال اکابر و نیز خلق کتبی در این زمینه گردیده است.

ایشان رجال نجاشی را که با آن جایگاه رفیع علمی، فاقد نظم خاص الفبایی بوده و استفاده از آن برای خواننده وقت گیر و مشکل بوده به صورت الفبایی مرتب نمود. ملا عنایت الله در این ترتیب، مدح یا قدح را در ذیل همان راوی آورده است. نسخه کتاب یاد شده نزد محدث نوری بوده و تاکنون چاپ نشده است.

این شخصیت رجالی در ادامه کارهای علمی خود کتاب های الاختیار، الرجال و نیز فهرست شیخ طوسی را مرتب و بهینه سازی نموده است.

*مجمع الرجال

برجسته ترین اثر به جا مانده از قهپانی در علم رجال کتاب مجمع الرجال می باشد که بسی موجبات شهرت مولف آن را نیز فراهم نموده است.

مجمع الرجال در آسمان این علم درخشیده و توجه فحول این علم را به خود معطوف داشته و پس از نگارش به عنوان منبع رجالی مطرح گردیده است. ملا عنایت الله این اثر ماندنی را به مدت دوازده سال نوشته و در سحر دوشنبه بیست و سوم جمادی الثانی در سال 1016ق آنرا در اصفهان به پایان برده است.

این کتاب در بردارنده کتاب رجالی ابن غضائری می باشد که اصل آن در اختیار نیست و این از امتیازات شاخص مجمع الرجال به حساب می آید. از دیگر خصوصیات آن آسان نمودن مراجعه به کتاب های مختلف رجالی، بیان راویان هریک از معصومین با علامت رمز ، پیروی از رموز ابن داود در ذکر راویان معصومین، ترتیب اسامی براساس حروف الفبا و ذکرخلاصه استباط های خود در پایان کتاب می باشد.

*غروب آفتاب

در مورد تاریخ رحلت این عالم بزرگ مطلب دقیقی در منابع ذکر نشده ولی با توجه به اتمام کتاب مجمع الرجال. حدس زده اند که رحلت ایشان پس از سال 1026 قمری بوده که در اصفهان یا کوهپایه دفن شده است.

منبع: گلشن ابرار ، ج 10