به گزارش خبرگزاری حوزه، پاسخ به سؤالات و شبهات موجود در جامعه از وظایف مراکز حوزوی و دینی است که این خبرگزاری در شماره های گوناگون به ارائه برخی از پرسش ها و شبهات و پاسخ های آن، برگرفته از «مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم» خواهد پرداخت.

- سؤال

آیا قیامت در تمامی سطح جهان و عالم رخ می دهد یا فقط کره زمین متأثر می شود و اگر تمامی جهان متأثر می شود، موجوداتی که مخلوق پروردگارند و احتمالاً در کرات دیگر زندگی می کنند چه سرانجامی می یابند؟

- پاسخ

آنچه که از منابع اسلامی استفاده می شود، این است که هنگام قیامت، نظام آفرینش به هم می خورد، و به صورت نظام دیگری که مناسب با قیامت باشد در می آید. در این رابطه ده ها آیه در قرآن آمده است که به شماری از آنها اشاره می کنیم:

در آیات قرآن برای آفرینش آسمان ها و زمین مدت معین قرار داده شده است. آنجا که می فرماید: ما آسمان ها و زمین را نیافریدیم مگر بر اساس حق آن هم برای مدتی معین که همان روز قیامت است».[۱]

در مورد اینکه نه تنها زمین و آسمان بلکه خورشید و ماه و ستارگان و سایر کرات هم برای همیشه در این نظام نیستند و حرکت و نظام آنها موقت و تا مدت معینی است و بعد از آن مدت بساط آنها برچیده می شود. می فرماید: «سخَّر الشمس و القمر کلّ یجری الی أجل مسمّی؛ [۲] خداوند خورشید و ماه را مسخّر گرداند و همi آنها برای مدتی معین در جریان هستند».

بنابراین قرآن از اول، موقت بودن این نظام را با کلمه «أجل مسمّی» به ما گوشزد کرده است. و اعلام کرده که نظام موجود فعلی همیشگی نیست بلکه سرانجامی دارد که هر وقت فرا برسد این نظام از بین می رود و   وقتی که برای این نظام معین شده است، همان فرا رسیدن قیامت است.

قرآن در مورد آسمان در آستانه قیامت می فرماید: «و إذا السماءُ انشقّت؛ [۳] آنگاه که آسمان از هم بشکافد». «و إذا السماء کُشطَت؛ [۴] و آنگاه که آسمان از جا کنده شود». و در آیi دیگر بسیار صریح تر به از بین بردن آسمان و دوباره ایجاد کردن آن توجه داده، می فرماید: روزی که آسمان را همچون در پیچیدن صفحه نامه ها در می پیچیم همان گونه که بار نخست آفرینش را آغاز کردیم، دوباره آن را باز می گردانیم. وعده ای است بر عهده ما که ما انجام دهنده آنیم.»[۵]

در مورد وضعیت خورشید و ماه، در هنگام قیامت می فرماید: «و إذا الشمس کُوّرت؛ [۶] آنگاه که خورشید به هم در پیچید و خورشید به تاریکی می گراید و آن دامن نورانی و گسترده اش همچون طومار و پارچه ای در هم پیچیده می شود». «و خسِف القمر و جُمعَ الشَّمس و القمَر؛ [۷] و ماه بی نور گردد و خورشید و ماه یک جا جمع شوند  و طومار هستی کنونی شان جمع شوند و از بین بروند».

و در مورد وضع ستارگان می فرماید: «و إذا الکواکب انتثرت؛ [۸] و آنگاه که اختران پراکنده شوند». «و إذا النّجوم انکدرت؛ [۹] و آنگاه که ستارگان همگی تیره شوند». به این گونه نظام جاری و هستی کنونی همه ستارگان در آستانه قیامت به امر الهی از بین می روند.

و در توصیف سرنوشت زمین و کوه ها در هنگام قیامت، می فرماید: روزی که زمین و کوه ها به لرزه در آیند و کوه ها بسان ریگ روان گردند».[۱۰] «و إذا دکّت الأرض دکّاً دکّاً؛ [۱۱] آنگاه که زمین سخت در هم کوبیده شود». «یوم تبدّل الأرض غیر الأرض؛ [۱۲] روزی که زمین به غیر این زمین مبدّل گردد». «و إذا الجبال نُسفَت؛ [۱۳] و آنگاه که کوه ها از جا کنده شوند». «و بسّتِ الجبال بسّاً فکانت هباءً منبثّاً؛ [۱۴] و کوه ها ریزه ریزه شوند و غباری پراکنده گردند».

بنابراین با توجه به این آیات و آیات دیگری که در قرآن کریم آمده است، روشن می شود که قیامت در تمامی سطوح جهان رخ می دهد، و همه آسمان ها و زمین از واقعه قیامت متأثر می گردند.

و در رابطه با موجودات زنده ساکن آسمان و زمین بیان قرآن این است که آنها نیز می میرند: و در صور دمیده می شود، و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند می میرند مگر کسانی که خدا بخواهد، سپس بار دیگر در صور دمیده می شود، ناگهان همگی به پا می خیزند، و در انتظار (حساب و جزا) هستند. [۱۵]

از این آیه به خوبی استفاده می شود که در پایان جهان و آغاز رستاخیز دو حادثه ناگهانی رخ می دهد: در حادثه اول همه موجودات زنده فوراً می میرند و در حادثه دوم که با فاصله  صورت می گیرد همه ناگهان زنده می شوند و به پا می خیزند و در انتظار حسابند. [۱۶]

اما اینکه موجودات زنده که ممکن است در آسمان ها و کرات دیگر باشند، در قیامت چگونه محشور می شوند، آیا حساب و کتاب دارند یا نه؟ این امور بستگی به نحوه وجود آنها دارد که ما اطلاع از آنها نداریم. آیا موجودات مختار و مکلف هستند؟ یا چنین نیستند؟ ولی آنچه می توان گفت این است که اگر آنها مثلاً مانند انسان ها موجودات مختار و مکلف باشند، حساب و جزاء هم خواهند داشت چون حساب و جزاء فرع تکلیف و اختیار است. و اگر اختیار و تکلیف نداشته باشند حساب و جزاء هم نخواهند داشت. در واقع علم آن نزد خداوند است، و ما نمی دانیم که آنها نحوه وجود و زندگی شان چگونه است ولی مطابق آنچه از آیات قرآن استفاده می شود _ چنانکه بیان کردیم _ در آستانه قیامت همه نظام آفرینش بهم می خورد، و همه موجودات زنده از بین می روند، و دوباره در قیامت و روز رستاخیز زنده می شوند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱. معاد، محسن قرائتی، مؤسسه در راه حق، قم، چاپ سوم، ۱۳۶۸.

۲. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج ۱۹، دارالکتب الاسلامیة، تهران، چاپ بیست و دوم، ۱۳۸۲، ص ۵۳۴- ۵۴۲.

پی نوشت ها:

[۱] . احقاف/ ۳.

[۲] . لقمان/ ۲۹؛ فاطر/ ۱۳؛ زمر/ ۵.

[۳] . انشقاق/ ۱.

[۴] . تکویر/ ۱۱.

[۵] . انبیاء/ ۱۰۴.

[۶] . تکویر/ ۱.

[۷] . قیامت/ ۸- ۹.

[۸] . انفطار/ ۲.

[۹] . تکویر/ ۲.

[۱۰] . مزّمّل/ ۱۴.

[۱۱] . فجر/ ۲۱.

[۱۲] . ابراهیم/ ۴۸.

[۱۳] . مرسلات/ ۱۰.

[۱۴] . واقعه/ ۵- ۶.

[۱۵] . زمر/ ۶۸.

[۱۶] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، بیست و دوم، ۱۳۸۲، ج ۱۹، ص ۵۳۴.