به گزارش خبرگزاری «حوزه» از سمنان، حضرت امام خمینی (ره) به عنوان پاسدار ارزش های اسلامی در همه جوانب اداره جامعه و از جمله اقتصاد به دنبال پایه ریزی نظام اقتصاد اسلامی بوده اند و یکی از دغدغه های جدی بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره)، استقلال اقتصادی بوده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین غلامرضا مصباحی مقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، رئیس کمیته فقهی سازمان بورس، سخنگوی جامعه روحانیت مبارز، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» به استقلال اقتصادی در اندیشه و منظر حضرت امام خمینی(ره)، شاخصه‌های اقتصاد اسلامی، راه‌های ترویج اقتصاد اسلامی و ... پرداخته که حاصل این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
در خصوص استقلال اقتصادی در اندیشه و منظر حضرت امام خمینی(ره) بفرمایید.
حضرت امام معتقد به استقلال نظام اسلامی در ابعاد مختلف بودند. هم در ابعاد سیاسی، هم در بعد اقتصادی، هم در بعد اجتماعی و هم در بعد نظامی؛ بنابراین یکی از ابعاد استقلال در اندیشه امام، بعد اقتصادی است.
توجه امام برای کسب استقلال اقتصادی، نخست به اندیشه اقتصادی مستقل بود؛ یعنی ما در اندیشه اقتصادی، نباید مقلد غرب و وابسته به اندیشه بیگانگان باشیم. متأسفانه طی چهل سال گذشته مدیریت اقتصادی کشور ما، به طور عمده تحت تأثیر اندیشه اقتصادی نئولیبرالیسم بوده است و مصیبت‌های آن برای ملت ما روشن است؛ اما اندیشه امام این بود که ما باید از نظر تفکر اقتصادی مستقل باشیم.
نکته دیگر تکیه و تأکید بر روی امکانات و ظرفیت‌های داخل کشور است. دقیق به خاطر دارم که در سال پیروزی انقلاب اسلامی، امام (ره) به کشاورزان اعلام کردند: کاری کنید که ما در مواد خوراکی بی‌نیاز از واردات باشیم و در همان سال یک بسیج عظیم برای تأمین امکانات و محصولات کشاورزی جهت تأمین غذای داخل کشور شکل گرفت.
به خاطر دارم که حتی کسی در حوزه حمل و نقل کار می‌کرد، اما سرمایه خود را فروخت و به زمین کشاورزی تبدیل کرد. خیلی‌ها متوجه این مسئله بودند. فراموش نکنیم که همان سال هم مقدماتی برای یک نوع جنگ داخلی آغاز شد و تعدادی از استان‌های کشور، درگیر جنگ داخلی بودند. از یک سو در شمال کشور، خلق ترکمن، از سوی دیگر در خوزستان خلق عرب و از سویی هم در آذربایجان غربی به عنوان خلق کرد، جنگ‌های داخلی به راه انداختند، اما در عین حال ما در خصوص مواد مورد نیاز کشاورزی پیش از انقلاب بسیار وابسته بودیم؛ اما به مجرد پیروزی انقلاب حرکت خوبی برای رها شدن از وابستگی به واردات شکل گرفت و تا حدود زیادی ما مستغنی از واردات شدیم؛ البته بعد‌ها هم تجربه بی‌نیاز شدن از واردات را به ویژه در گندم داشتیم.
علاوه بر این، آنچه را که امام به آن توجه داشت، اعتماد به مردم و این که وظیفه دولت، باید هدایت، برنامه‌ریزی و حمایت باشد. تا جایی که برای مردم ممکن است، فعالیت اقتصادی را بر عهده بگیرند و آن جایی که فعالیت اقتصادی از مردم ساخته نبود، توسط دولت انجام بگیرد. ایده مردمی کردن اقتصاد در اندیشه امام بود. استفاده از ظرفیت مردم که در اقتصاد کشور می‌توانست بسیار مؤثر باشد و تا حدودی هم تأثیر گذار بود.
دولت سررشته تمام مسائل اقتصادی را در اختیار خود نگیرد
همچنین این مسئله که دولت سررشته تمام مسائل اقتصادی را در اختیار خود نگیرد، از دیگر تأکیدات ایشان بود که البته بعد‌ها ما در این مسیر دچار انحراف شدیم و دولت ما به یک دولت بزرگ تبدیل شد. تأکید امام (ره) بر این بود که ایران تا آن جا که ممکن است، آنچه را که می‌تواند، خود تولید کند و از واردات آنها خودداری کند. علاوه بر استقلال اقتصادی که یک مفهوم کلان است، تأکید امام بر خود کفایی در محصولاتی بود که در داخل امکان تولید آنها وجود دارد و مستغنی شدن و بی‌نیاز شدن از واردات کالا‌ها.
امام (ره) تأکید دقیقی بر بر استقلال اقتصادی داشتند و اگر مسیر رهنمود‌های ایشان و رهبر معظم انقلاب پس از ایشان استمرار می‌یافت، امروز ما اهرم‌های فشار در اختیار بیگانگان نبود که ما را تحت فشار اقتصادی قرار بدهند و بخواهند از این راه به بر‌اندازی نظام جمهوری اسلامی فکر کنند.
شاخصه‌های اقتصاد اسلامی چیست و چه راه‌هایی برای ترویج اقتصاد اسلامی پیشنهاد می‌کنید؟
اقتصاد اسلامی آن گونه که بنده در یک کتاب تدوین کرده‌ام، حداقل ده شاخص دارد. یکی از شاخص‌های اقتصاد اسلامی مسئله حذف ربا از نظام اقتصادی کشوری است که البته امروز متأسفانه هنوز ربا در کشور ما جریان دارد، با این که تمام تلاش این بوده است که ربا از سیستم بانکی ما حذف شود؛ اما در عمل این اتفاق به صورت مطلوبی محقق نشده است. شاخص دوم این است که نباید در اقتصاد اسلامی فقر وجود داشته باشد.
البته وجود فقیر در هر جامعه‌ای امری طبیعی است، اما مهم این است که برای برطرف کردن فقر فقرا تلاش شود و فقیر در فقر نماند. قصد امام (ره) از راه‌اندازی کمیته امداد این بود که خانواده‌های نیازمند جامعه تحت پوشش قرار بگیرند و فقر آنها برطرف شود. کمیته امداد در این خصوص خدمات بسیار خوبی هم داشته است.
یکی دیگر از شاخص‌های اقتصاد اسلامی، نبود بیکاری یا بیکاری در حداقل خودش است چرا که بیکاری فصلی یک امر متعارف است. نمی‌توان بیکاری فصلی را نادیده گرفت. فصل کاشت و برداشت محصولات کشاورزی، برای کارگران بخش کشاورزی شغل فراوان است؛ اما در فصل‌های دیگر بیکار هستند یا به طور مثال در فصل زمستان در مناطق سردسیری کارگران بخش ساختمان بیکار می‌شوند چون امکان ساخت و ساز نیست. این نوع از بیکاری‌ها طبیعی هستند؛ اما غیر از این گونه بیکاری‌ها دیگر نباید بیکاری در جامعه اسلامی وجود داشته باشد؛ بنابراین به تعبیری دیگر یکی از شاخص‌ها، اشتغال کامل است.
توزیع عادلانه ثروت
شاخص دیگری که در اقتصاد اسلامی مطرح است، توزیع عادلانه ثروت است. موضوع فقر یک مسئله است که باید برطرف شود، اما علاوه بر آن باید مجموع ثروت ملی به گونه‌ای در جامعه توزیع شود که عده‌ای دارای ثروت‌های کلان و باد آورده نباشند و در مقابل عده‌ای زیر خط فقر نباشند. البته قبل از توزیع عادلانه ثروت، توزیع عادلانه فرصت‌ها مطرح است که یکی از فرصت‌ها، فرصت تحصیل است.
این فرصت باید برای تمام خانواده‌های جامعه از جمله: روستاییان دور افتاده و خانواده‌های کم درآمد فراهم شود و تحصیل در نظام اسلامی باید به صورت رایگان برای همه فراهم شود. خوشبختانه این امر در نظام جمهوری اسلامی تا حدود زیادی محقق شده است.
استقلال اقتصادی به معنای بستن درها و مرزها نیست
همچنین مبادلات اقتصادی بین کشور‌های اسلامی و ملت‌های مسلمان و غیر مسلمان بلا مانع است؛ به عبارت دیگر تجارت بین سرزمین‌های اسلامی و غیر اسلامی و میان ملت‌های اسلامی، یک امر متداول و مطلوب است، بنابراین هیچ گاه دست یافتن به استقلال اقتصادی و خود کفایی اقتصادی به معنای بستن درها و مرزها در مقابل واردات و صادرات نیست بلکه باید واردات و صادرات در چیز‌هایی که از نظر مزیت نسبی برای یک کشور مناسب‌تر است، صورت بگیرد؛ بنابراین باید واردات و صادرات میان کشور اسلامی و کشور‌های دیگر جریان داشته باشد. آنچه که ناپسند است، وابستگی است.
یکی دیگر از شاخص‌ها، مسئله رشد حداکثری است. چون جامعه اسلامی از تمام ظرفیت‌های تولیدی خود استفاده می‌کند، تبعا باید نرخ رشد بالایی را تجربه کند. علاوه بر این، رشد بالای اقتصادی مستلزم پس انداز است و یکی از شاخص‌های اقتصاد اسلامی نبود اسراف است. وقتی اسراف نباشد، چه اسراف در بخش مصر، چه اسراف در بخش منابع تولیدی، نرخ رشد اقتصادی بسیار بالایی در جامعه اسلامی تجربه خواهد شد.
شاخص‌های متعدد دیگری هم وجود دارد از جمله این شاخص که مناسبات اقتصادی در جامعه باید بر اساس تعاون، محبت و رحم برقرار شود، به گونه‌ای که صرفا داد و ستد‌ها بر اساس انگیزه‌های اقتصادی شکل نگیرد بلکه علاوه بر انگیزه‌های اقتصادی که یک امر طبیعی است، بخش مهمی از مناسبات اقتصادی بر اساس انفاق، اطعام، رحم و عاطفه برقرار شود.
نکته پایانی
یکی از نکاتی که بسیار مهم است و اقتصاد ما دچار آن است، مسئله حجم نقدینگی است. حجم نقدینگی در کشور ما بسیار بالا است. ریشه این حجم نقدینگی هم تزریق پول توسط بانک مرکزی و سایر بانک‌ها است. اگر انضباط مالی توسط بانک‌ها برقرار شود و بانک مرکزی، نخست خود انضباط مالی را رعایت کند و حجم نقدینگی را به اندازه تولید کشور سامان بدهد و دوم نظارت کند که بانک‌ها بی‌انضباطی مالی را کنار بگذارند، حجم نقدینگی متعادل می‌شود و از تورم بالا پیشگیری می‌شود.
گفت‌وگو: ناصر مؤمنیان
انتهای پیام
