به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی تفسیر موضوعی شهید صدر با عنوان «فرآیندشناسی تفسیر موضوعی شهید صدر» که عصر چهارشنبه ٢۶بهمن در اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار و به صورت مجازی پخش شد، گفت: تفسیر موضوعی شهید صدر پیشرفته‌ترین، پرظرفیت‌ترین و بالنده‌ترین رویکردی است که تا به حال در تفسیر و برداشت از قرآن کریم وجود داشته است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: اگر در طول سال‌های گذشته از پیروزی انقلاب اسلامی به صورت تخصصی و حرفه‌ای از تفسیر موضوعی شهید صدر استفاده کرده بودیم، امروز شبکه‌ای از معانی بسیار بلند قرآن در دست داشتیم؛ تفسیر موضوعی شهید صدر انقلابی در برداشت از قرآن است و نباید در این سطح متوقف شود.
وی به توجهات اندیشمندان اسلامی به تفسیر موضوعی شهید صدر اشاره کرد و افزود: هیچ کدام حقیقت این تفسیر را نیافته‌اند؛ امیدوارم افرادی با استعداد، خلاق و پیگیر، پرچم شهید صدر را به دست بگیرند و راه وی را ادامه دهند؛ این رویکرد منحصر به فرد است و ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای برای توسعه دارد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی رویکرد را جزئی از روش دانست و ابراز داشت: رویکرد تفسیری شهید صدر روش‌های تفسیری را از زمین بلند می‌کند و به کهکشان علم می‌برد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی استفاده از تفسیر موضوعی شهید صدر برای جمهوری اسلامی را لازم دانست و تبیین کرد: این تفسیر موضوعی ناظر به انقلاب اسلامی ایران بیان شده است؛ شهید صدر کمتر از دو ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ١۴ درس این رویکرد استفاده از قرآن برای حل مسائل بشر را بیان کرده است و آخرین مطلب به جا مانده از این شهید است.
وی شهید صدر را عالم تراز اول جهان اسلام توصیف کرد و گفت: شهید صدر تنها کسی است که به ساخت روش اقدام کرده است و از نوادر نظریه‌پردازی در مقابل مکاتب رقیب در جهان است؛ نظریه‌های اقتصادنا، فلسفتنا، استخلاف، دین، سنت‌های تاریخی و مانند این‌ها هر کدام در مقابل یک نظریه رقیب ساخته شده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی پاسخگویی شهید صدر در زمان انفعال همگان در پاسخ به مکاتب مارکسیسم و کمونیسم را ستود و ابراز داشت: استفاده از دستگاه فکری قرآن بنیان به مؤمنان زمان و بعد از ایشان اعتماد به نفس داد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی شهید صدر را جهادگری در راه رسیدن به اهداف بلند توصیف کرد و اظهار داشت: این اندیشمند کل نگر جهان اسلام درکی کل‌نگرانه از ارکان آموزه‌های دینی دارد؛ خاصیت کل‌نگری مصونیت در برابر التقاطات است؛ جایی که جزءنگران با دیدن جزئی از اسلام، آن را با کمونیسم و لیبرالیسم مشابه می‌بینند.
وی منابع دستیابی به علم را متفاوت ارزیابی کرد و گفت: عالمان تجربی، فیلسوفان و عرفا هر یک تجربه، عقل و شهود را منبع رسیدن به قطع می‌دانند، در حالی که حجیت و رسیدن به حرف خالق دلیل و مدلول، برای ما دارای اولویت بالایی است؛ تجربه نیز جزئی از علم است اما دست یافتن به علمی که از قرآن استخراج شود بسیار ارزشمند و ذی‌قیمت خواهد بود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی در تبیین رویکرد تفسیر موضوعی شهید صدر گفت: اولین گام در این تفسیر، مسأله‌شناسی است؛ که در این مسأله‌شناسی شناخت مشکلات واقعی و پرداختن به حقایق کبری یا مسائل بزرگ بشری بسیار مهم است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پیشینه‌شناسی دستاوردهای بشری را مرحله دوم این تفسیر عنوان کرد و ابراز داشت: وحی، راه‌های ناقص بشر را تصحیح یا تکمیل می‌کند؛ البته در مواردی هم راهکار جدید ارائه می‌شود، راهکارهایی که بشر نمی‌توانست به آن‌ها دست یابد؛ پیشینه‌شناسی دقیق‌تر و عمیق‌تر، نتایج بهتری را در گرفتن پاسخ در تفسیر موضوعی به همراه خواهد داشت.
وی مرحله سوم را هدف‌گذاری توصیف کرد و اظهار داشت: مسأله با هدف متفاوت است؛ شهید صدر دو هدف انتزاعی خیلی دقیق را مطرح می‌کند؛ نخستین هدف رسیدن به نظریه است؛ دومین هدف رسیدن به رسالت برآمده از نظریه است؛ رسالت امری انسانی است و ماهیت دستوری دارد که تا رسالت نباشد نظریه اهمیت چندانی ندارد؛ شهید صدر در نظریه متوقف نمی‌شود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی در توضیح بیشتر گفت: رسالت فقط یک دستور العمل نیست، راهبردهای بسیار مانا است؛ هر چند راهبردهای ده یا بیست ساله هم در این روش استخراج می‌شود؛ وقتی شما نظریه را از روش قرآن‌بنیان استخراج می‌کنید، حتی از دکترین هم فراتر است بلکه به یک معرفت فقهی رسیده‌اید؛ این فقه از جنس احکام خرد نیست بلکه فقه احکام بزرگی است که تا قیامت مانا خواهد بود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گام بعد از هدف‌گذاری را پاسخ به سؤالات نظریه‌ای عنوان کرد و گفت: چگونگی و کیفیت، عوامل شی و رابطه علمی، مصادیق، نقش انسان در این مسأله، نقش آسمان و نبوت در این مسأله و سؤالات برآمده از پیشینه‌شناسی پرسش‌های شما در مواجهه با قرآن را گسترش می‌دهد.
وی درباره وجود یا نبود فرضیه در رویکرد تفسیری شهید صدر گفت: شهید صدر با فرضیه آشنا است؛ در آثار وی 268 بار فرضیه به کار رفته و از آن استفاده شده است؛ اما در تفسیر موضوعی و جلسات چهارده‌گانه توضیح آن، اشاره‌ای به فرضیه نشده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی مرحله ششم یعنی استنطاق را مهمترین مرحله رویکرد تفسیر موضوعی شهید صدر برشمرد و اظهار داشت: به این دلیل که این بخش اصلی‌ترین مرحله این تفسیر است، می‌توان کل این روش را مدل استنطاق نامید.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی استنطاق در این روش را دارای چهار مرحله ارزیابی کرد و گفت: شهید صدر در تبیین علمی روش برداشت از قرآن می‌گوید «قبل از تفسیر موضوعی، مفسر باید روش‌های خود را اجتهاداً تعیین کرده باشد» یعنی اصولی که می‌خواهد به کار ببرد تقلیدی نباشد.
وی تصریح کرد: با این فرآیند، تا هزاران سال دیگر هر روش و قاعده معتبری برای استدلال به آیات قرآن ابداع شود، در دل این تفسیر موضوعی هضم خواهد شد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی درباره پرسش و پاسخ از قرآن در این مرحله گفت: معطیات قرآن درباره موضوع خود را استخراج می‌کنید؛ از معطیات سؤال می‌کنید که کدام مطلب درباره موضوع من را در بر دارد؟ بعد به مدالیل می‌رسید؛ ممکن است از یک داده یا معطی قرآنی به یک داده یا مدالیل زیادی برسید؛ الزاماً هر داده یک مدلول ندارد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: پس از پرسش و پاسخ باید اجتهاد و نوآوری کنید؛ مفروض این است که این مسأله تا به حال بررسی نشده است و این داده‌ها نتیجه جدیدی به ما می‌دهند؛ این همان اجتهاد و نوآوری شما از برداشت از قرآن است.
وی درباره بسنده نکردن شهید صدر به این مقدار گفت: شهید صدر بعد از این، مطالعه تطبیقی را انجام می‌دهد؛ این مقایسه آورده‌های بشری و داده‌های قرآنی در اهداف و مبانی انجام می‌شود؛ با آورده قرآنی که ترازوی داوری شما است، صحیح، ناقص یا غلط بودن یافته‌های بشر را می‌سنجید و آن‌ها را تأیید، اصلاح یا رد می‌کنید.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی نظریه قرآنی را در این مرحله قابل ارائه توصیف و اظهار کرد: در این مرحله می‌توانید مجموعه یکپارچه نتیجه شما که برآمده از قرآن است را به عنوان نظریه ارائه دهید.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی از قول شهید صدر گفت: «نقش مفسر موضوعی نقش مستمع و نویسنده به تنهایی نیست» از این مطلب می‌توان فهمید مفسر تسجیل و تدوین می‌کند؛ ولی منظور از تدوین در این تفسیر، تدوین نهایی نظریه است که شما آن را فصل‌بندی شده و مرتب به مخاطب خود ارائه می‌دهید.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین بهمنی در پایان تکرار کرد: تفسیر موضوعی شهید صدر مجموع هشت فرآیند و 32 مؤلفه است که شامل مسأله‌شناسی، پیشینه‌شناسی، هدف‌گذاری، طرح سؤال ، استنطاق، مطالعات مقارن، صورت‌بندی نظریه و تدوین است.
