آیت الله شیخ غلامحسین تبریزی از علمای نام معاصر، نقش ویژه ای در تحولات ایران در قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایفا کرده است؛ سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، زندگی نامه این عالم ربانی را ورق زده است.

شیخ غلامحسین تبریزی در سال ۱۲۶۰ش، برابر ۱۳۰۳ق، در خانواده ای مذهبی در یکی از روستاهای شبستر به نام «وایقان» چشم به جهان گشود.

حاج مهدی سراج انصاری در مقاله «هفتاد و دو روز در قم» درباره شیخ غلامحسین می نویسد:

زمانی که در مدرسه طالبیه تبریز مشغول تحصیل و تدریس بودم، یکی از بازاری ها که دارای خط خوبی بود در یکی از حجرات مدرسه جعفریه (متصل به مدرسه طالبیه) به طلاب خوشنویسی آموزش می داد؛ وی دارای ذکاوت و فهم فوق العاده ای بود.

چند ماهی که از این جریان گذشت، محیط مدرسه در نهاد وی تأثیر نمود؛ ناگهان دیدم که وی از کتاب صرف میر، اولین کتاب تحصیلی حوزه در قدیم شروع کرده و با نهایت کوشش مشغول تحصیل است.

کمتر از دو ماه گذشت که از من تقاضای تدریس حاشیه ملا عبدالله را نمود. من خیلی تعجب نمودم؛ زیرا از صرف میر تا حاشیه ملا عبدالله اقلاً یک سال درسی فاصله است و نامبرده هنوز دو ماه نبود که خواندن صرف میر را آغاز کرده بود.

با این که اشتغالات زیادی داشتم برای آزمایش او به تقاضای وی جواب مثبت دادم. چند روزی پیش من کتاب حاشیه را خواند، دیدم خوب می فهمد. از او پرسیدم که از چند کتاب درس می خوانی؟. گفت: از یازده کتاب!

مدت سه سال از تحصیل او نگذشته بود که مدرّس اسفار ملاصدرا گردید.

وی در فاصله هفت یا هشت سال به درجه اجتهاد نایل آمده و مدتی در حوزه های علمیه قم، نجف و کربلا از استادان بزرگ استفاده نمود.

نامش آقا میرزا غلامحسین تبریزی بود و کمتر کسی است که در حوزه های علمیه نجف، کربلا و قم او را نشناسد.

* مهاجرت به نجف

شیخ غلامحسین با استعداد فراوانی که داشت سطح را نزد دانشوران تبریز به پایان رساند و برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه نجف اشرف هجرت نمود. وی که تشنه علم و معرفت بود برای تکمیل تحصیلات خود و کسب معارف الهی، پس از هجرت به نجف در حوزه درسی استادان بزرگ آن جا شرکت کرد.

* اساتید

استادان وی عبارتند از: آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، آیة الله محمد حسین غروی اصفهانی، شریعت اصفهانی و حاج میرزا ابوالحسن انگجی.

*مبارزه با الحاد

همزمان با اوج گیری کمونیسم در شوروی سابق، افکار و اندیشه های کفر و الحاد از مرزهای بادکوبه و باکو وارد شهر تبریز می شد. مرحوم تبریزی برای مقابله با افکار الحادی در میان مردم و جوانان جلسات تفسیر قرآن و سخنرانی راه اندازی کرده و با اخلاق و رفتار خوب خود، نفوذ عمیقی در افکار عمومی پیدا کرد.

محمد مهدی عبدخدایی می گوید: ایشان برای اولین بار در تبریز جلسات تفسیر قرآن را متداول می کند که ترک ها به آن سیره می گویند.

*تاسیس جمعیت دیانتی

وی در سال (۱۳۴۳ق) اقدام به تأسیس جمعیت دیانتی کرد تا مردم تبریز را در مقابل تبلیغات سوء عوامل بیگانه و روشنفکران غرب زده، قدرتمند سازد.

*مناظره با سران ادیان

آن روزها مُبلّغان مسیحی که مأموریت ایجاد شبهه در افکار مردم را داشتند به کمک روشنفکران غرب زده، شبهات جدیدی را در عقاید مردم ایجاد می کردند. شیخ غلام حسین تبریزی این شبهات را در مجله تذکرات دیانتی برای جوانان مطرح کرده و به نقد آن ها پرداخته و به آن ها جواب می داد.

روزی آیة الله انگجی در منزل خود جلسه مناظره ای با مبلّغان مسیحی تشکیل داد و از شیخ غلامحسین تبریزی در خواست کرد تا در آن شرکت نماید. حاج شیخ که در مورد معارف اسلامی و کتاب های مقدس (انجیل و تورات) آشنایی عمیق و تخصص کافی داشت، موارد تحریف شده را با استناد، جواب داد و میسیونر مسیحی را وادار به پذیرش شکست سختی نمود و موجب تحسین آیة الله انگجی گردید.

*دشمن شناسی

شیخ غلام حسین تبریزی به سیاست ها و توطئه های دشمنان بیگانه که از راه اعزام میسیونرها و مبلّغان مسیحی اعلام می شد به خوبی مطلع بود و از ترفند های آنان آگاهی کامل داشت.

حاج شیخ در رابطه با سیاست تبلیغی میسیونرهای بین المللی از نطق قدیس «آناتولیسکوس» می گوید:

اهمّ مسایلی که بر عهده مبلّغان مسیحی است، به کارگیری نکات زیر است:

۱. توزیع کتب مقدسه و نشر آن در کشورهای اسلامی.

۲. دعوت مسلمانان از راه دایر کردن مراکز پزشکی به دلیل نیازی که آنان به این خدمات دارند.

۳. اعمال تهذیبیه از طریق تأسیس مدارس.

۴. دیدار زنان کاهن از منازل مسلمانان.

*هجرت به مشهد مقدس ۱۳۱۲ش

هجرت حاج شیخ غلامحسین تبریزی به مشهد مقدس را باید تبعید نامید؛ زیرا او به دلخواه خود نرفت، بلکه اختناق حاکم بر تبریز و جوّ نامساعد سیاسی او را مجبور به مهاجرت ساخت.

*ارتباط با فداییان اسلام

در مشهد مقدس شاخه ای از فدائیان اسلام تشکیل گردید که در رأس آن آیة الله تبریزی قرار داشت. وی نشریه «خداپرستی» را به درخواست اعضای این حزب به زبان ساده منتشر کرد.

مرحوم تبریزی به درخواست آقایان: محمد تقی شریعتی، مهذّب، صعودی و چند نفر از مدیران و فرهنگیان، عصرهای جمعه جلسه تفسیر برقرار می نمود.

در یکی از روزها حضور نواب صفوی، سید عبدالحسین واحدی و سید حسین امامی به این جلسه، شکوه خاصی داد. آنگاه که سید حسین امامی اخبار ترور کسروی را برای آیة الله تبریزی بازگو می کرد، شادی فراوانی در خانه معظّم له ایجاد شد.

شیخ غلامحسین احساس خود را از ترور کسروی چنین بیان می کند: حاضرم نیم قرن نوکر امام حسین علیه السلام بودن، از قبیل نوشتن، گفتن، تبلیغ کردن را به این بچه های پیغمبر صلی الله علیه و آله وسلم بدهم و در عوضش اجر کشتن کسروی را بگیرم.

وی در آستانه پیروزی انقلاب شکوهمند مردم مسلمان ایران، بیانیه ای درباره اهمیت تشکیل حکومت اسلامی صادر کرد. این بیانیه گویای فقاهت، قوت منطق و شجاعت کم نظیر آیة الله تبریزی در عصر اختناق پهلوی است.

آیة الله تبریزی اقامه نماز جمعه را واجب می دانست؛ به همین جهت از سال (۱۳۲۸ تا اوایل سال ۱۳۵۹ ش) در مسجد گوهرشاد، نماز جمعه اقامه می کرد.

*شیخ غلامحسین تبریزی و امام

در نهضت اسلامی ۱۵ خرداد آقای تبریزی برای حفظ وحدت روحانیت تلاش فراوانی کرد.

وی که دو انقلاب «مشروطه» و «انقلاب اسلامی» را درک کرده بود از هیچ گونه همکاری برای پیروزی انقلاب اسلامی دریغ نکرد. این عالم سیاستمدار انقلابی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همیشه در خطبه های نماز جمعه می گفت: حزب فقط حزب الله ـ رهبر فقط روح الله.

محمد مهدی عبدخدایی در خاطراتش آورده است:

برادرم دکتر محمد هادی به همراه آقای جواد علم الهدی به پاریس خدمت امام خمینی می روند. حضرت امام بین دو نماز ایشان را می پذیرند، در اولین سؤال می پرسند: آقای حاج شیخ چطورند؟.

امام به خاطر علاقه ای که به ایشان داشت در زمان حیات حاج شیخ، امام جمعه ای برای مشهد منصوب نکرد.

*تدریس

آیة الله تبریزی که به عقاید و معارف اسلامی تسلط کامل داشت، عصرهای جمعه در تبریز و مشهد برای مردم، تفسیر قرآن می گفت و سالیان متمادی در منزل خود، خارج اصول و سطح را تدریس می نمود.

*آثار

آیة الله تبریزی با توجه به حرکت های سیاسی و زندگی مخفیانه در دوران اختناق به تألیف کتاب اهتمام داشت. ایشان علاوه بر مجموعه نشریات «تذکرات دیانتی»، «راحت»، «ندای حق» و «خدا پرستی»، حدود هفتاد جلد کتاب به نگارش درآورده اند.

برخی از آن ها عبارتند از: نُکت اعتقادیه، راهنمای سعادت، رهبر حقیقت، مجموعه الدروس الدینیۀ، الانوار اللامعۀ، الدّرّ الثمینۀ، اصول مهذّبه در زمینه اصول فقه.

*اقدامات دیگر

آیة الله شیخ غلامحسین تبریزی زندگی ساده ای داشت و پیوسته اهل خیر بود. شخصاً به افراد بی بضاعت خصوصاً «ایتام» کمک می کرد و از حال آنان تفقّد می نمود.

وی به کمک مرحوم سید جواد خامنه ای، پدر مقام معظم رهبری در مشهد مدرسه دارالتعلیم دینی تأسیس کرد. مردم دیندار، فرزندان خود را برای تحصیل به این مدرسه می فرستادند. او مدرسه جعفریه را برای طلاب ساخت و ۲۵ سال بیمه پزشکی و بهداشت طلاب مشهد را بر عهده گرفت.

*وفات

آیة الله شیخ غلامحسین تبریزی در ۲۴ خرداد سال (۱۳۵۹)ش، برابر با اول شعبان سال ۱۴۰۰ قمری در سن ۹۷ سالگی در مشهد مقدس دار فانی را وداع گفت و در حرم ملکوتی حضرت امام رضا علیه السلام در جوار تربت شهید هاشمی نژاد به خاک سپرده شد.

منبع: گلشن ابرار، ج 5 – ص 402-388