به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، آیت الله محمدکاظم شیرازی در سال 1292ق، در شهر شیراز دیده به جهان گشود. وی کودکی خود را تا هشت سالگی در دامن پرمهر و عطوفت پدر در شیراز گذراند.

سفر برای کسب علم

شیخ کاظم پس از هشت سالگی به اتفاق پدر خود برای زیارت عتبات عالیات به عراق مشرف شد و در حدود دو سال در جوار مرقد مقدس حضرت ابی عبدالله علیه السلام ساکن شد.

محمدکاظم در این مقطع از زندگی خود، ابتدا به فراگیری قرائت قرآن پرداخت و سپس نوشتن و خواندن برخی از کتاب‌های فارسی را آموخت.

بازگشت به وطن

محمدکاظم در اواخر سال 1302ق با همراهی پدرش راهی زادگاه خود شیراز شد. وی در شهر شیراز، عملاً شروع به تحصیل و یادگیری مقدمات علوم اسلامی‌ نمود و فراگیری پاره‌ای از کتاب‌های سطح را پشت سر گذاشت.

این جوان خوش فکر، با استعداد و پرتلاش که جدیت و پشت کار از خصلت‌های ذاتی او بود، کتاب‌های مُطوّل و معالم الاصول را نزد دانشمند و استاد مشهور حوزه علمیه شیراز، سید محمدعلی کازرونی که در تدریس این کتاب‌ها، تخصص ویژه داشت، به پایان برد.

حوزه علمیه شیراز همواره از عزت ویژه‌ای برخوردار بوده است. با دقت در مدرسه‌هایی چون منصوریه و حکیم شیراز که چندین قرن از تأسیس آن‌ ها می‌گذرد، می‌توان به رونق علم و دانش در این شهر پی برد.

هجرت به کربلا

محمدکاظم در سال 1308ق در شانزدهمین بهار زندگی خویش به سوی حوزه علمیه کربلا حرکت نمود و در آن جا کتاب‌هایی مانند: «شرح لمعه»، «قوانین» و «ریاض المسائل» را نزد استادان این شهر فراگرفت؛ البته در منابع ترجمه این عالم بزرگوار، نامی ‌از استادان ایشان آورده نشده است.

محمدکاظم شیرازی به عنوان یک طلبه جوان و درس خوان در این مسیر مقدس، جز به درس و تلاش نمی ‌اندیشید. برخی از بزرگان که او را از نزدیک دیده‌اند، می‌گویند: او آن چنان غرق در درس، تحقیق و اندیشیدن بود که هیچ مانعی او را از این کار بازنمی‌داشت. هیچ کس او را تشویق نمی‌کرد؛ اما انگیزه، عشق سرشار وی، برای باسواد شدن و فقیه شدن در دین بود و این بزرگوار در چنین دوران از جوانی دریافت باید در راه و روش طلبگی، دانش را همگام با کردار و عمل فراگیرد و همان گونه که در راه کسب علم می‌کوشد، باید در راه سازندگی و تهذیب نفس نیز کوشش بیشتری مبذول نماید.

هجرت از کربلا به سامراء

در اوائل سده چهارده هجری قمری حوزه سامراء از رونق و جنب و جوش شگفت‌انگیزی برخوردار شد که سبب آن وجود مرجع بزرگی شیعی، آیت الله سید محمدحسن شیرازی معروف به میرزای بزرگ بوده است.

میرزا از نجف به سامراء هجرت کرد و حوزه درس عظیمی ‌تشکیل داد و برجسته‌ترین دانشوران روزگار در زمینه‌های فقه، اصول، عرفان و حکمت به گرد این وجود با برکت و تابناک جمع شدند.

محمدکاظم در 20 سالگی مجذوب آوازه و شهرت شهر سامراء و حوزه پرشکوهش گردید و تصمیم گرفت به آن شهر هجرت کند.

بنابراین از کربلا به سامراء رفته و در محضر همشهری بزرگ خویش حاضر گشت. با معرفی یکی از شاگردان میرزای شیرازی، محمدکاظم به بیت آن مرجع اول جهان تشیع راه یافت و میرزای شیرازی هنگامی ‌که عقل، درایت، اخلاق پسندیده او را مشاهده کرد، دستور داد نیازهای مادی او را برطرف نمایند.

این طلبه با استعداد شیرازی چنان مورد توجه سید محمدحسن شیرازی قرار گرفت که حتی لباس ‌های او را در بیت آن مرجع بزرگ می‌دوختند؛ محمدکاظم شیرازی در این مقطع از عمرش، از رفتار، اخلاق، دانش و درایت میرزا، درس های بزرگی آموخت.

محمدکاظم، رسائل و مکاسب را نزد دانشور فرزانه، آیت الله شیخ حسنعلی تهرانی فراگرفت و او از بزرگترین استادان سطح عالی حوزه سامراء و از منظر اخلاق و خصلت ‌‌های دینی به عنوان یک الگو در زهد و تقوا مطرح بود.

البته مشخص نیست، ایشان دروس دیگر مانند کفایه الاصول را نزد چه استادی فراگرفته است؛ اما بعد از فارغ شدن از دروس سطح، درس خارج فقه و اصول را نزد مجتهد معروف حوزه سامرا، میرزا محمدتقی شیرازی آموخت و از محضر آن استاد فرهیخته و متفکر بهره‌مند شد.

محمدکاظم شیرازی حالا از منظر مقام فضل و دانش به مرتبه‌ای رسیده بود که کتاب‌های رسائل و مکاسب را تدریس می‌نمود و بر این اساس بود که در حوزه سامرا، ضمن این که از محضر میرزا محمدتقی کسب فیض می‌کرد، به تدریس نیز می‌پرداخت و گروهی از طلاب در محضر درس او حاضر می‌شدند. پیوند و ارتباط او با استاد بزرگش آیت حق، میرزا محمدتقی شیرازی، آن چنان محکم و پایدار شد که تا لحظات آخر عمر بابرکت شیخ محمدتقی ادامه یافت.

رحلت میرزای شیرازی

در سال 1312ق، جهان تشیع، بلکه عالم اسلام، یکی از بزرگترین مردان خویش را از دست داد؛ مردی که تبلور عقل، اخلاق، زهد و سیاست بود و جهان در فراق او به سوگ نشست.

بعد از رحلت میرزا، شیخ محمدکاظم شیرازی که چهارده سال دور از پدر و خویشاوندان بود، برای زیارت آنان به اتفاق آیت الله شیخ محمدابراهیم شیرازی، یکی از شاگردان بزرگ میرزای شیرازی عزم شیراز کرد و چند ماهی در این شهر ماندگار شد.

بزرگان شیراز از شاگرد فاضل میرزای شیرازی درخواست نمودند تا در این شهر مانده و به تدریس و امور فرهنگی مشغول شود؛ اما وی این پیشنهاد را نپذیرفت و بار دیگر عازم عراق و شهر سامرا گردید.

سفر دوباره به سامراء

محمدکاظم شیرازی که شور دانش طلبی، آرامش را از او سلب نموده بود، دوباره به سامرا برگشت و با جدیت بیشتر در محضر بزرگان سامراء چون: آیت الله سید محمد فشارکی اصفهانی، شیخ حسن علی تهرانی و میرزا محمدتقی شیرازی حاضر و از خرمن دانش آن‌ها بهره‌ها برد.

محمدکاظم در درس آیت حق، میرزا محمدتقی شیرازی حضور می‌یافت و با گذشت زمان، یکی از همراهان و ملازمان ویژه استادش شناخته شد.

وی در هر دو درس استاد خود که یکی برای عموم شاگردان و دیگری برای شاگردان خاص و ویژه برگزار می شد، حاضر می گشت؛ این روش ادامه داشت تا این که عراق از سوی انگلیسی ها اشغال شد و میرزا محمدتقی ناچار شد از سامرا به کاظمین برود.

شیخ محمدکاظم همراه استاد به کاظمین رفت و در حالی که زن و بچه‌اش همراهش بودند، چندین سال در کاظمین زندگی کرد. او چند سال در صحن مقدس کاظمین، به تدریس درس خارج مشغول شد و جمع زیادی از پژوهشگران علوم دینی و طلبه‌های فاضل در حوزه درس او شرکت می‌کردند.

شیخ محمدتقی در کربلا

آیت الله محمدتقی شیرازی بعد از چند سال اقامت در کاظمین، عازم حوزه کربلا شد و در آن جا رحل اقامت افکند. شاگرد برجسته‌ وی شیخ محمدکاظم نیز فراق و دوری استادش را برنتابید و بار دیگر به همراه خانواده و فرزندان، راهی کربلا شد؛ وی ضمن شرکت در درس های فقه و اصول استاد، خود نیز حوزه درسیِ مستقلی تشکیل داد.

در سال 1338ق. میرزا محمدتقی شیرازی که در غیرت دینی و مبارزه با استعمار انگلیس از اسوه‌های برجسته فقه، اصول و سیاست اسلامی ‌بود، دیده از جهان فروبست و جهان اسلام را به سوگ نشانید.

آخرین پایگاه دانش

شیخ کاظم شیرازی بعد از رحلت استاد به سبب اصرار جمعی از بزرگان حوزه نجف به آن دیار مقدس رفت و بعد از مدتی کوتاه، حوزه درسیِ وی رونق گرفته و در ردیف فقیهان نخبه و اصولیین حوزه نجف به شمار آمد.

او در روزگار مرجعیت جهانی آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی یکی از نزدیک ترین یاران سید و از موثرترین و مهمترین اعضای شورای استفتاء آیت الله اصفهانی بود و جواب بیشتر استفتائاتی که از محضر آیت الله اصفهانی می‌شد، توسط شیخ محمدکاظم شیرازی با خط زیبا نوشته شده و سید بعد از مطالعه، آن ها را امضا و مهر می‌کرد.

از حضرت آیت الله وحید خراسانی نقل شده که فرمود: من در اواخر عمر سید ابوالحسن اصفهانی به نجف رفتم و در جلسه شورای استفتاء آیت الله اصفهانی، بزرگان و برجستگان علمی ‌نجف را دیدم که یکی از آنان استاد مسلّم فقه و اصول، آیت الله شیخ کاظم شیرازی بود.

شاگردان

حوزه تدریس علامه شیخ کاظم شیرازی در اثر جدّیت و داشتن استعداد سرشار و اندیشه ژرف از مهمترین حوزه‌های درس در نجف اشرف به شمار می رفت.

گروه زیادی از دانش طلبان از محضر پرفیض او بهره‌مند شده و یا از ایشان اجازه روایتی دریافت نموده‌اند.

اسامی گروهی از علماء که در کتاب‌های تراجم آورده شده است:

1.آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی

2.علامه شیخ محمدتقی جعفری

3.بانوی مجتهده، بی‌بی نصرت امین اصفهانی

4.شیخ محمد کرباسی اصفهانی

5.شیخ راضی کاظمینی

6.میرزا حسن حائری

7.محمدحسین بیرجندی قائنی

8.محمدرضا طبسی، صاحب کتاب «اثبات الرجعه»

9.آیت الله بهاءالدین محلاتی

10.آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی (دام عزّه العالی)

نظرات بزرگان

شخصیت علمی‌ و کمالات روحی این فقیه بزرگ و اصولی متبحّر آن چنان والا بود که تمامی ‌ترجمه نویسان که در این دانش قلم رانده‌اند از او ستایش کرده و مقام شامخ وی را ارج نهاده‌اند.

*آیت الله سید محمدمهدی اصفهانی که یکی از عالمان برجسته و از رجال شناسان سده چهاردهم هجری است در کتاب ارزشمند و ماندگار خود به نام «احسن الودیعه فی تراجم مشاهیر مجتهدین» درباره مقام رفیع او می‌نویسد: «او اینک در سال 1347ق یکی از بزرگترین مجتهدان و فقیهان روزگار ما است. از منظر زهد و تقوا جایگاه بس بلندی دارد.

جمعی از عالمان و طلاب حوزه نجف در مجلس درسش حاضر می‌شوند. بسیار خوش بیان، دارای خط زیبا، تعامل اجتماعی او با مردم و طلاب بسیار نیکو، در گفتگو و مباحثه با دیگران با انصاف و نیک روش و دارای سیمای تابناکی می باشد.

در مسائل علمی ‌دارای دقت فراوان بود؛ با طلاب به گونه یک پدر برخورد می‌کرد و دارای ذوق سالم بود».

*استاد علامه محمدتقی جعفری در فضل و کمال استادش می‌گوید: «اولین درس من، خارج درس حاج شیخ کاظم شیرازی بود. آن بزرگوار از نظر اخلاق، یک مربی نمونه و متین بود و بدین سبب تدریس سازنده‌ای داشت.

ایشان بسیار مورد عنایت آیات و مراجع عظام به ویژه آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی بود.

مقداری از مکاسب و طهارت را در خدمت ایشان خواندم و یک دوره کتاب طهارت را در مدرسه مشهور قوام، درس گفتند».

*آیت الله بهاءالدین محلاتی در منزلت استادش می‌گوید: «در میان مراجع، مرجعی که توانسته فرمایشات شیخ انصاری را درک نماید، مرحوم شیخ محمدکاظم شیرازی است. ایشان حاشیه‌ای بر مکاسب دارند که توسط نوه ایشان، آقا سید رضی شیرازی، اخیراً چاپ و منتشر شده است».

به هر حال، مرجعیت ایشان چندان طول نکشید؛ چون بعد از دو سال، پس از رحلت آیت الله اصفهانی، ایشان نیز از دنیا رحلت کرده و جهان شیعه به آیت الله العظمی بروجردی رجوع کردند.

هجرت به قم

آیت الله محمدکاظم شیرازی، در سال 1366ق. یک سال قبل از رحلت به مقصد زیارت مرقد منوّر حضرت امام رضا علیه السلام و حضرت معصومه علیهاالسلام عازم ایران شد.

 مرحوم محمد رازی که خود نظاره‌گرِ ورود ایشان به قم بوده، چنین می گوید: آیت الله شیخ کاظم شیرازی که از مراجع بزرگ نجف است، هنگام ورود به شهر قم از طرف مراجع تقلید، آیات عظام: بروجردی، حجت، خوانساری، صدر، فیض، و گروه زیادی از فضلا و طلاب، مورد استقبال قرار گرفت و ایشان به منزل آیت الله فیض قمی ‌وارد شد.

آثار علمی

‌شیخ محمدکاظم شیرازی که صاحب اندیشه نیرومند و استعداد خدادادی در فهم مسائل علمی ‌بود در زمینه اصول و فقه، صاحب آثار فراوانی است که به شرح ذیل می باشد:

حواشی استدلالی بر عروۀ الوثقی، تعلیقه بر رسائل و تألیف مستقل دیگر در مباحث الفاظ و ادلّه عقلیه در علم اصول فقه، تعلیقات بر فرائد الاصولِ آیت الله نایینی و حواشی بر دُرَرِ شیخ عبدالکریم حائری و حاشیه مفصلی بر مکاسب شیخ مرتضی انصاری به نام بلغۀ الطالب فی حاشیۀ المکاسب.

در میان این آثار، فقط کتاب اخیر به زینت چاپ آراسته شده و دو جلد است؛ جلد اول در سال 1356 به اتمام  رسیده است.

مرحوم شیرازی در این کتاب گاهی آراء صاحب «مکاسب» را بیان کرده و گاهی هم بدان اشکال می‌کند. اما نظرات ابتکاری و ابداعات علمی که جدید و نو باشد، مشاهده نشده است؛ متأسفانه از آثار دیگر ایشان اطلاعی در دست نیست و ظاهراً هیچ کدام چاپ نشده است.

هجرت آخرین

آیت الله شیخ محمدکاظم شیرازی، فقیه و اصولی متبحر و فرهیخته، مرجع نامور شیعه و معلم اخلاق بعد از تحمل سال ها رنج و هجرت به شهرهای مختلف برای کسب علم و کمال، عاقبت در سال 1367ق پس از گذشت 75 بهار از عمر پربرکتش، جان عرشی او از قالب جسم به سوی جانان پرکشید و چشم از این جهان فروبست.

هنگامی ‌که خبر رحلت او در نجف منتشر شد این شهر یک پارچه سوگوار شد و مراجع به اتفاق خیل طلاب، فضلا و مردم نجف در تشییع جنازه‌اش شرکت کردند.

جسد شریفش بعد از خواندن نماز از سوی حضرت آیت الله سید جعفر بحرالعلوم در یکی از حجره‌های صحن مقدس در جوار مرقد مولا و مقتدایش امیرالمؤمنین علی علیه السلام به خاک سپرده شد.

روحش شاد و راهش پر رهرو باد.

منبع: كتاب گلشن ابرار، جلد 5، ص 315-308