به گزارش سروریس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» با فرارسیدن فصل تابستان و تعطیلی مدارس و دبیرستانها، اوقات فراغت دانش آموزان برای پرداختن به سرگرمی های رایج چند برابر شده و لزوم شناخت فرصت ها و آسیب های این فصل از سال نباید از منظر والدین و مسئولان فرهنگی دور باشد.
یکی از تهدیدهای فرهنگی این روزها رواج بازی های بدون حساب و کتاب رایانه ای آنهم از تولیدات هالیوودی برای جذب اذهان و افکار پاک نوجوانان ایران زمین است.
آنچه در ذیل می خوانید مقاله اسماعیل نساجی تحت عنوان «بازی و اهمیت آن در تربیت فرزندان» است که با بررسی نگاه تربیتی پشیوایان معصوم به نقش بازی های کودکانه در رشد استعدادهای آنان تهدید بازی های رایانه ای غرب را نیز گوشزد نموده است.
*بازى هاى اجتماعى:
بچه تا مدتى به صورت انفرادى بازى مىكند و با اسباب بازى هاى خود سرگرم است اما رفته رفته به بازى كردن با ديگران تمايل پيدا مىكند. دوست دارد با فرد يا افراد هم سنّ خود بازىكند.
بازى هاى دسته جمعى براى كودكان پنج سال به بالا يك نياز طبيعى و لذت بخش است و انجام آن فوايدى را به دنبال دارد. در همين بازى هاست كه كودكان با مقررات اجتماعى آشنا مى شوند و رعايت مقررات، احترام به حقوق ديگران، تقسيم كار، مسؤوليت پذيرى و وظيفه شناسى را براى رسيدن به اهداف مورد نظر فرا مىگيرند. كودك در بازى هاى دسته جمعى اين مطلب را مى فهمد كه اگر بخواهد در بازى گروهى به عنوان يك عضو پذيرفته شود، بايد مقررات بازى را رعايتكرده و وظيفه شناس، درستكار و راستگو باشد و در خلال انجام همين نوع بازى هاست كه قدرت، لياقت و توانايى خود را به اثبات مى رساند و شخصيت خويش را پرورشمىدهد(1)
*بازى هاى رقابتى:
اين بازى با شركت دو نفر يا دو گروه به منظور رقابت و غلبه انجام مىگيرد و خود نيز انواعى دارد:
الف. نوع اول، بازی هايى است كه برد و باخت دارد مانند قمار بازى، تيله بازى، سنگ بازى و هر بازى ديگرى كه شخص برنده و غالب، وجه نقد يا جنسى را از شخص مغلوب مىگيرد. اين قبيل بازى ها از منظر فقه اسلامى حرام است و از انجام آن نهى شده است. والدين بايد از كودكان خود مراقبت نمايند كه مبادا به انجام اين نوع بازى ها آلوده شوند.
ب. نوع دوم، بازى هاى هوشى است مانند: سنجش هوش و استعداد كه چند نفر در آن شركت مىكنند و به برنده يا برندگان جايزه داده مى شود. در اين نوع بازى شخص برنده جايزه مىگيرد ولى از طرف مقابل هيچ چيز دريافت نمىكند. اين قسم بازى حرام نيست و افزون بر سرگرمى موجب تقويت هوش و حافظه مىشود.
ج. نوع سوم، بازى هاى تعاونى است. در اين نوع بازى ها كه به صورت دسته جمعى انجام مى گيرد، افراد شركت كننده به گروه هاى مختلف تقسيم مى شوند و در ميان گروه ها به منظور انجام كارى رقابت به وجود مىآيد ولى رقابت گروه ها براى هجوم و غلبه بر رقيب نيست، بلكه به منظور هر چه بهتر انجام دادن يك كار اجتماعى و عام المنفعه خواهد بود.
اين قبيل بازى ها روح تعاون و همكارى را در افراد تقويت مىكند و آنان را براى اشتراك مساعى در انجام كارهاى اجتماعى آماده مىسازد.
د. نوع چهارم، بازى هاى ورزشى مانند: مسابقات دو ميدانى، اسب سوارى، دوچرخه سوارى، پرش، كُشتى، فوتبال، واليبال، بسكتبال و...است. اين قبيل بازى ها به صورت جمعى و با رقابت انجام مىگيرد و از ورزش هاى معمول و متعارف محسوب مىشود(2)
*سیره پیشوایان معصوم(ع)
پيشوايان معصوم در سيره تربيتى خود به انجام بازى هاى رقابتى سالم و حلال تأكيد دارند. نبى مكرّم اسلام صلى الله عليه وآله مى فرمايد: به فرزندان خود شنا و تيراندازى بياموزيد. (3) آن حضرت گاهى ميان كودكان خود مسابقه دو و كُشتى برگزار مىكرد.
ابن ابى الحديد معتزلى مى نويسد: امام حسن عليه السلام بزرگ ترين فرزند على عليه السلام مردى بزرگوار، سخاوتمند و شكيبا بود و پيامبر صلى الله عليه وآله او را دوست مىداشت. روزى آن حضرت صلى الله عليه وآله ميان او و حسين عليه السلام مسابقه دو گذاشت. حسن عليه السلام ازحسين عليه السلام پيشى گرفت. پيامبر صلى الله عليه وآله او را بر زانوى راست خويش و حسين علیه السلام را بر زانوى چپ خود نشاند. (4)
از اين رفتار رسول خدا صلى الله عليه وآله چنين استنباط مى شود كه آن چه در بازى ها و مسابقات اهميت دارد، ايجاد رقابت است كه موجب مىشود افراد شركتكننده سعى و تلاش خود را به كار بگيرند تا موفق شوند. يعنى خود موفق شدن، اثر تشويقى دارد و لزومى ندارد كه جوايزى براى برنده در نظر گرفته شود. افزون بر اين به فرد مغلوب و كسى كه نتوانسته است، برنده شود نبايد كم توجهى شود، بلكه بايد دو طرف مسابقه را احترام كرد.
علت اين كه پيامبر صلى الله عليه وآله فرد برنده يعنى امام حسن عليه السلام را بر زانوى راست خويش نشاند، اين است كه در اسلام طرف راست همواره از اهميت بيشترى برخوردار بوده و مقدّم است. مثلاً در نماز جماعت در صورتى كه مأموم يك نفر است، مستحب است كه در طرف راست امام بايستد؛ بنابراين مىتوان گفت: علت اين كه پيامبر صلى الله عليه وآله برنده را بر زانوى راست خود نشاند نوعى احترام و تشويق بيشتر بوده است. (5)
*بازىهاى رايانهاى:
اين نوع بازى ها يكى از سرگرمى هاى مهيّج و پركشش در زمان ماست كه ساعت ها فرزندان ما را در مقابل صفحه نمايشگر رايانه ميخ كوب كرده و آنان را از دنياى واقعيات به عالم تخيلات فرو مىبرد. اين بازى ها در كنار محاسن محدودشان، آثار مخرّب روحى و جسمى بر كودكان و نوجوانان بر جاى مىگذارند. با نگاهى به انبوه بازى هاى موجود در بازار درمىيابيم اكثر اين بازى ها وارداتى و محصول كشورهاى ديگر، مخصوصاً كشورهاى غربى است. آنچه در خور تأمل است، استفاده بى ضابطه مقاطع مختلف سنى از اين بازى هاست؛ مثلاً يك كودك 8 يا 10ساله از يك بازى خشونت بار كه سراسرِ آن پر از كُشت و كشتار و فجايع غيرقابل تحمل است، استفاده مىكند. اين استفاده هاى نابجا، آسيب هاى روانى و تربيتى را به دنبالدارد.
سازندگان بازى هاى رايانه اى بهكمك نرم افزارهاى پيشرفته اى كه دراختيار دارند، تا حد امكان جذّابيت اين بازى ها را براى كودكان و نوجوانان افزايش مى دهند و سعى دارند با استفاده از اين تكنيك ها و بهره بردن از ماجراجويى هاى مورد توجه كودكان و نوجوانان، به بازار گرم اين بازى ها رونقى دو چندان ببخشند از اين رو «خشونت»، مهم ترين انگيزه اى استكه در طراحى جديدترين و جذابترين بازى هاى رايانه اى به حدّ افراط از آن استفاده مىشود.
چهره هاى معروف هاليوود كه در فرهنگ ما ضد ارزش و اخلاق انسانى هستند، در اين بازى ها به صورت قهرمانانى شكستناپذير جلوه مىكنند و رفتارهاى خشونتآميز آنان كه براى فرزندان جذاب است، كودكان و نوجوانان را پرخاشگر و ستيزه جو به بار مىآورد. از اين رو والدين بايد با رايانه و نحوه عملكرد بازى هاى رايانه اى آشنا باشند و بدانند كه هر بازى براى چه سنّى مناسب است و نيز معيارهاى استفاده از بازى هاى رايانه اى را براى فرزندان خود تبيين نمايند و به آنان بگويند كه مجاز به استفاده از چه بازى هايى هستند. (6)
اسماعیل نساجی
پاورقی:
1- ماهنامه مکتب اسلامی
2 - اسلام و تعليم و تربيت، ص 512.
3- همان، ص 515-516.
4- اصول كافى، ج 6، ص 47.
5- شرح نهجالبلاغه، ابن ابىالحديد، ج16، ص27.
6- تربيت فرزند، سيد على حسينىزاده، ص116-117.
7- ماهنامه پيوند، شماره 338، آذرماه 1386،ص 29-30.
