سرویس علمی و فرهنگی خبرگزاری «حوزه» در ادامه مبحث آشنایی با اصطلاحات علم کلام به بررسی اصطلاح «برزخ» می پردازد.
به تعبیر برخی روایات قبر همان برزخ است. در حدیثی از امام سجاد آمده است« القبر روضة من رياض الجنة او حفرة من حفر النار ». قبر باغی از باغ های بهشت یا گودالی از گودال های آتش است.
همچنین امام صادق فرمودند: عالم قبراز هنگامی است که انسان می میرد تا روز قیامت.
قرآن کریم این مرحله را به کلمه برزخ تعبیر کرده و علمای اسلام واژه برزخ را از همین جا اقتباس کرده اند.
*برزخ در قرآن
قران کریم می فرماید:« حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَ‌بِّ ارْ‌جِعُونِ»، «لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَ‌کْتُ کَلَّا إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَ‌ائِهِم بَرْ‌زَخٌ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ »
این آیه تنها آیه ای است که فاصله مرگ و قیامت را برزخ خوانده است و کاملا بر این نکته صراحت دارد که انسان پس از مرگ دارای نوعی حیات است که بازگشت و رجوع به دنیا را تقاضا می کند.
آیات متعدد دیگری بر این مطلب دلالت دارند که انسان در فاصله مرگ و قیامت از نوعی حیات کامل برخوردار است:
الف) آیاتی که از یک سلسله گفت و شنود میان انسان های صالح و نیکوکار و یا انسان فاسد و بدکار بافرشتگان الهی یاد می کند. این گفت و گو ها بلافاصله بعد از مرگ صورت می گیرد.
مانند آیه 97سوره نساء و آیه 100 سوره مومنون.
ب) آیاتی مبتنی بر این مفهوم که فرشتگان پس از آن گفت و شنود ها به صالحان و نیکوکاران می گویند:« از این پس از نعمت های الهی بهره گیرید» دو آیه نحل32 و یس 26.27 مشتمل بر این مطلب است.
ج) آیاتی که در آنها مستقیما از حیات انسان های سعادتمند و نیکوکار یا انسان های بی سعادت و بدکار و لذایذ و نعمت های دسته اول و عذاب و رنج ، دسته دوم در فاصله مرگ و قیامت یاد شده است؛ مانند دو آیه ذیل آل عمران 169 و 170، مومن 45و46.
*نمونه های تاریخی
رسول خدا(ص) در جنگ بدر پس از فتح مسلمین و کشته شدن گروهی از سران قریش و انداختن بدن های آنها در یک چاه در حوالی بدر سر به درون چاه برد و به آنها گفت: ما آنچه را خداوند به ما وعده داده بود محقق یافتیم، آیا شما نیز وعده های راست خدا را به درستی دریافتید؟ بعضی از اصحاب گفتند یا رسول الله! شما با کشته شدگان و مردگان سخن می گویید! مگر اینها سخن شما را درک می کنند؟! حضرت فرمود: آنها اکنون از شما شنواترند.
از این حدیث و امثال آن استفاده می شود که هر چند با مرگ میان جسم وجان جدایی واقع می شود؛ روح علاقه خود را با بدن که سال ها با آن متحد بوده و زیست کرده است به طور کلی قطع نمی کند.
امام حسین(ع) در روز دهم محرم، پس از آنکه نماز صبح را با اصحاب به جماعت خواند و سپس خطابه کوتاهی برای اصحاب و یاران ایراد کرد، در آن خطابه چنین گفت: اندکی صبر و استقامت ! مرگ جز پلی نیست که شما را از ساحل درد و رنج به ساحل سعادت و کرامت و بهشت های وسیع عبور می دهد.
*برزخ در روایات
در حدیث است که مردم در خوابند همین که می میرند بیدار می شوند، مقصود این حدیث آن است که درجه حیات بعد از مردن از درجه حیات پیش از مردن کامل تر و بالاتر است. همان طور که انسان در حال خواب از درجه و درک و احساس ضعیفی برخوردار است حالتی نیمه زنده و مرده دارد و آن حیات هنگام بیداری کامل تر می شود؛ همچنین حالت حیات انسان در دنیا نسبت به حیات برزخی دارای درجه ای ضعیف تر است و با انتقال انسان به عالم برزخ حیات وی کامل تر می گردد.
*یاداوری دو نکته
الف) براساس آنچه از روایات و اخبار پیشوایان دین رسیده است در عالم برزخ فقط مسائلی مورد پرسش واقع می شوند که انسان باید به آنها اعتقاد و ایمان داشته باشد. رسیدگی به سایر مسائل به وقوع قیامت موکول است.
ب) انجام دادن کارهای خیر و همچنین دعا و طلب آمرزش بازماندگان برای مردگان با نیت و انگیزه ثواب و اجر برای انها موجب خیر وسعادت مردگان می شود.
اگر فرزندان در زمان حیات پدر و مادر، آنها را ناراضی کرده باشند می توانند بعد از درگذشت آنها طوری عمل کنند که رضایت آنان را به دست آورند؛ همچنان که عکس آن ممکن است.
نکته دیگر اینکه دردها و رنج ها و نیز لذایذ و نعمت های برزخی عین چیزی نیست که دنیوی و محسوس است.
مرحوم فیض کاشانی درباره عذاب هایی مانند فشار قبر که موضوع برخی روایات است. می گوید: اینها خبرهای صحیحی است، اما اسراری دارند که درک آنها برای ما زندگان ممکن نیست؛ زیرا هر چه در عالم آخرت مربوط می شود، از عالم ملکوت است که برای ما قابل حس و مشاهده نیست کسی که خصلت های زشت و زیبا در درون او ریشه کرده است همین خصلت ها در هنگام مرگ به وسائلی آرام بخش و یا عذاب دهنده در جان او مبدل می شوند.
