به گزارش خبرگزاری«حوزه» قبل از هر چیز در آغاز سخن، هفته دفاع مقدس را گرامی می داریم[1]،مفهوم «دفاع مقدس» به جنگ تحمیلی حكومت بعثى عراق عليه ايران  اطلاق می شود که با دفاع شيرمردان ايران اسلامى از سال 1359، دو سال پس از پيروزى انقلاب شكوهمند اسلامى، شروع شد و هشت سال طول كشيد[2].

 لذا ما در جنگ هرگز پیشقدم نبودیم و این ارتش بعث عراق بود که به کشور ما حمله نظامی نمود، تمام عملکرد ما در طول هشت سال چیزی غیر از مقاومت و دفاع در برابر دشمن بیگانه نبود و این از مسلمات تاریخی به شمار می رود که حتی دشمنان هم به متجاوز بودن دولت عراق اعتراف نمودند.[3]

جنگ ما در دوران هشت سال دفاع مقدس، در تاریخ سابقه نداشته؛ گرچه با جنگ های مختلفی روبرو بوده ایم اما این جنگ از نظر گستردگی زمان و مکان مسبوق به سابقه نیست. [4] ما در جنگ تحمیلی صدها هزار شهید و جانباز و مفقود الاثر دادیم، ،[5] لذا انقلاب اسلامی به راحتی بدست نیامده است تا بخواهیم به آسانی آن را از دست دهیم، بلکه هزاران جوان برای پیروزی این انقلاب خون دادند و در برابر دشمنان ایستادگی کردند تا به ثمر رسید، [6] لذا ارزش های انقلاب نباید کمرنگ شود.[7]

بنابراین دوران هشت سال دفاع مقدس نمونه ای از شکست ناپذیری جمهوری اسلامی ایران است که این توفیقات نیز به برکت انقلاب اسلامی و انقلاب نیز به برکت دین و اسلام است.[8]

* ضرورت دفاع از تمامیت ارضی در آموزه های قرآنی

یکی از مهم ترين فلسفه ‏هاى جهاد زمانی است که مسلمانان از سوى دشمنان لجوج و بى رحم تحت فشار قرارگیرند؛ در قرآن کریم اجازه قيام مسلحانه و جهاد در این حالت صادر شده است،لذا می خوانیم: «اذن للذين يقاتلون بانهم ظلموا و ان الله على نصرهم لقدير[9]؛به كسانى كه جنگ بر آنان تحميل شده اجازه جهاد داده شده است، به خاطر اينكه مورد ستم قرار گرفته‏ اند، و خداوند بر يارى آنها توانايى دارد».[10]

در اينجا هم اجازه جهاد داده شده، و هم وعده پيروزى از سوى خداوند، و دليل آن هم اين ذكر شده كه دشمن جنگ را ظالمانه شروع كرده، و در برابر دشمن سكوت غلط است، چرا كه مايه جرأت و جسارت مخالفان و ضعف و نااميدى دوستان است.[11]

مرحوم طبرسى در مجمع البيان مى‏ گويد: «مشركان عرب پيوسته مسلمانان را آزار مى‏ دادند، و هميشه افرادى مجروح و مضروب نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله مى‏آمدند، و از دست آنها شكايت مى‏ كردند، و رسول خدا صلى الله عليه و آله به آنها مى‏ فرمود؛[12]« شكيبايى پيشه كنيد كه من (هنوز) مأمور به جنگ نيستم، تا زمانى كه هجرت كرد، آنگاه اين آيه نازل شد، و اولين آيه‏ اى است‏كه به مسلمانان اجازه جنگ مى‏ دهد».[13] قابل توجه اينكه قرآن مجيد در آيه قبل از آن مى‏ گويد: «ان الله يدافع عن الذين آمنوا؛[14] خداوند از مؤمنان دفاع مى‏ كند»؛ يعنى اين سخن به آن معنى نيست؛ كه آنها در گوشه‏ اى بنشينند و دست روى دست بگذارند؛ و منتظر دفاع الهى باشند، بلكه سنت الهى بر اين قرار گرفته كه دفاع او از مؤمنان بعد از آن باشد كه وظيفه خود در امر جهاد و مقابله با دشمن انجام دهند، پس كسانى به حمايت الهى اطمينان داشته باشند؛ كه وظيفه جهاد را ترك نكنند.[15]

و نيز اين نكته قابل توجه است كه خداوند براى تشويق مؤمنان به دفاع‏ مقدس‏ مى‏ گويد: «الذين اخرجوا من ديارهم بغير حق ...[16]» اشاره به اين كه دشمن شما را از خانه و لانه خود به جرم ايمان تان به خداوند بيرون كرده، اگر در برابر آنها نايستيد، هم دنياى شما، و هم دين و ايمان و مساجد.. شمادر خطراست.[17]

لذا غیرت دینی در انسان ‏ها مقتضی دفاع‏ از حريم خانواده و دين و آب و خاك‏ است.[18]زیرا اساساً انسان رابطه مادى و معنوى فراوانى با زادگاه خود دارد و تاريخ زندگيش با آن پيوند ناگسستنى پيدا كرده است. همين پيوند، سبب علاقه او به وطن‏ مى ‏شود و همين علاقه، انگيزه حفظ و دفاع‏ و عمران و آبادى آن مى‏ گردد.[19]

* دفاع مقدس؛ معجزه الهی

بی تردید اگر دو نکته را در نظر بگیریم می دانیم پیروزی در این جنگ هشت ساله واقعاً معجزه الهیه بود. اوّلاً امروز بر کسی مخفی نیست که تمام دول غربی مخصوصاً آمریکا و انگلستان و اسرائیل به حمایت همه جانبه از صدام برخاسته بودند، پیشرفته ترین سلاح ها و دقیق ترین اطلاعات از مواضع ما را در اختیار او گذارده بودند. [20]

  ثانیاً ما در آغاز انقلاب بودیم همه چیز از هم پاشیده بود نه ارتش منظمی نه سلاح های مرتبی، نه برنامه ای منسجم و این خاصیت آغاز انقلاب بود، زیرا همه چیز ویران می شد تا بنای نوینی برای ویرانه ها ساخته شود و درست دشمن می خواست از همین ضعف استفاده کند، اما خدا اراده دیگری کرده بود[21]. بعد از هشت سال جنگیدن ما بی آنکه یک وجب از خاکمان در اختیار دشمن باشد سربلند بیرون آمدیم. امام راحل (قدس سره) گام پیش نهاد و زمام را به دست با کفایت خود گرفت و این معجزه الهیه رخ داد. [22]

* ایمان و توکل به خدا؛ رمز موفقیت در دفاع مقدس

گفتنی است در صدر اسلام قدرت و پیروزی به واسطه تعداد نفرات بیشتر حاصل می‌شد، لیکن اسلام توازن قوا را به هم زد، در آرایش نظامی غزواتی که با حضور پیامبر صلی الله علیه و آله صورت می‌گرفت نیز برتری ظاهری با دشمنان بود و تعداد نفرات لشکر کفر در برابر سپاه اسلام بسیار زیاد و قابل مقایسه نبود؛ اما با این اوصاف آنچه که موجب پیروزی مسلمانان می‌شد ایمان و توکل به خداوند بود.[23]

منطق مسلمین این بود که یا به پیروزی می رسند و یا در این مسیر به شهادت می رسند و یا اینکه دشمن را می کشند و یا آنان به عذاب الهی گرفتار می شوند که در هر دو حالت دشمنان مغلوب هستند.[24]

بدین ترتیب باید گفت فداکاری های مردم، سپاه،بسیج و ارتش در هشت سال دفاع مقدس، مولود اعتقاد دینی و مذهبی بود و اگر این عامل نبود در روزهای اول، جنگ را باخته بودیم و این جنگ قدرت مذهب ما را نشان داد.[25]

ما در طول هشت سال دفاع‏ مقدس‏ و جنگ تحميلى، شاهد نبرد رزمندگان دلير و شجاعى بوديم كه جز رضايت پروردگار چيز ديگرى آنها را آرام نمى‏ كرد. دلاورمردانى كه در حريم قلبشان كسى و چيزى جز او لانه نمى‏ كرد.[26] رزمندگانى كه عليرغم نابرابرى توان نظامى با دشمن تا دندان مسلح، در صفوفى منظم و دست در دست يكديگر، به سمت جبهه‏ ها حركت مى‏كردند، و تمام موانع ايذايى دشمن را عليرغم تمام نوآوري ها و پيشرفتى كه داشت برطرف مى‏ كردند، و با ياد و نام پروردگار، و توسل به اولياءالله بى مهابا به قلب دشمن مى‏ زدند، و به‏ «إحدى الحسنيين»[27] مى‏ رسيدند.[28]

زمزمه‏ هاى شب جمعه، زيارت عاشورا، دعا و توسل، نمازهاى شب و حتى شوخي هاى شب حمله براى كسانى كه مرگ را در چند قدمى خود مى ‏ديدند، تفسيرى جز عشق آنها به پروردگار، و شوق آنها براى رسيدن به محبوب نداشت. [29]

لذا همه دنیا می داند آنچه باعث پیروزی در جنگ هشت ساله بود مذهب بود، رمزهای یازهرا سلام الله علیها، یا مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، و دعای کمیل و دعای ندبه در سنگرها و زیارت عاشورا در شب ها قبل از حمله بود. [30]لذا کسانی که می خواهند نقش ایمان و مذهب را کمرنگ کنند  سخت در اشتباهند،. [31]زیرا تکیه گاه ما مکتب اسلام است.[32]

حال آنکه دشمنان نیز امروزه از ایمان ما هراس دارند و با اینکه می گویند گزینه های نظامی روی میز است اما جرأت دست زدن به آنان را ندارند.[33]

* لزوم انتقال آموزه های دفاع مقدس به نسل جوان

دفاع مقدس از جمله بخش های مهم  تاریخ ایران اسلامی به شمار می رود؛ جنگ با این گستردگی و پشتیبانی ابرقدرت های جهان خوار از صدام و سرانجام پیروزی امت اسلامی ایران بسیار مهم بود و باید آن را برای آیندگان حفظ کنیم و به نسل کنونی کاملاً اطلاع رسانی نماییم.[34]

زیرا چیزی که انسان ارزان به دست آورد، ارزان نیز از دست می دهد و آن چه را که گران به دست آورد، به آسانی از دست نمی دهد. [35] لذا نخستین مساله این است که با توجه به این که نسل جوان، دوران دفاع مقدس را درک نکرده اند، باید تجارب ارزنده و ارزشمند دوران دفاع مقدس را برای نسل جدید بیان نمود ، باید با حفظ خاطرات دفاع مقدس ، آن را به جوانان و مردم ارائه کرد[36]تا آنها بدانند این عظمت ارزان بدست نیامده است که ارزان از دست برود.[37]

باید نسل جدید را به حال و هوای دفاع مقدس برد و آن حال و هوا را از طرق مختلف برای ایشان تشریح کرد تا اگر دشمن دوباره قصد نامربوطی داشت، با سد آهنین نیروهای مسلح و ملت مواجه شود.[38]

هم چنین آموزش های مذهبی باید برای نسل جوان برگزار شود  به عنوان نمونه در نهج البلاغه خطبه های متعددی درباره جهاد وجود دارد و در روایات معصومین علیهم السلام و تاریخ صدر اسلام، نکات مهمی وجود دارد که باید به آن توجه کرد.[39]

از این منظر، هفته دفاع مقدس فرصت خوبی برای طرح این مسائل است،[40] وقتی نسل آینده عمق معنایی دفاع مقدس را دریابد در حفظ آن تلاش بیشتری می نمایند و پای آن می ایستند. [41]

جرأت و شهامت از دیگر فواید زنده نگه داشتن تاریخ دفاع مقدس برای نسل جوان است، زمانی که نسل های آینده بدانند نیاکان و پدران و مادران آنان در چه شرایطی در مقابل دشمن ایستادند و نگذاشتند حتی یک وجب از خاک این کشور کم شود، این امر باعث می شود آن ها نیز قدرت به دست آورند و شجاعت خود را حفظ کنند[42].

* ضرورت تبیین فرهنگ جهاد و شهادت

یکی از رموز موفقیت ملت ما فرهنگ جهاد و شهادت بوده است،[43] فرهنگی که برآمده از قیام امام حسین علیه السلام است لذا حماسه‏ هاى غرورآفرين هشت سال دفاع‏ مقدس‏ در جبهه‏ هاى نبرد حق عليه باطل، نمونه‏ اى بارز و روشن از تأسى و الگوپذيرى از نهضت امام حسين عليه السلام در عصر حاضر است.[44]

بدیهی است شهادت در فرهنگ قرآن و روایات اسلامی جایگاه ویژه ای دارد و ضروری است این مساله بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و برای نسل جوان تبیین گردد. [45]  لذا باید روی این مساله مهم کار،بررسی، استخراج، تبیین و تحلیل شود،[46] زیرا از نظر عقلی، اگر جامعه ای آماده جهاد و شهادت نباشد ذلیل می شود،[47] از همین رو است که دشمن تلاش می‌کند تا جوانان را از این فرهنگ دور سازد.[48]

از سوی دیگر فرهنگ ایثار و شهادت ضامن بقای انقلاب اسلامی است؛[49] این فرهنگ موجب قدرت و عزت برای نظام و ترس دشمنان از این روحیه است[50]. لذا آموزه های ایثار و شهادت  باید حفظ شود و به آیندگان منتقل شود و تا این فرهنگ وجود دارد دشمن جرأت تعرض به کشور را ندارد.[51]

* لزوم تبیین نقش مراجع و علما در دفاع مقدس

حضور فقها و عالمان دین و روحانیت آگاه و با بصیرت در امت اسلامی همچون ستون های استواریست که جامعه را در مواجه با لرزش ها و لغزش های انحراف و انحطاط محافظت نموده و اجرای احکام و فرامین الهی و گسترش و جاودانگی و اعتلای اسلام راستین را تضمین می نماید.[52]

گفتنی است مراجع و علما در دوران دفاع مقدس نقش بسزایی داشتند[53] مراجع و علما با تأسی از امام خود امیرالمومنین علیه السلام همان گونه که مردم را برای حضور در جبهه ها دعوت می کردند خود نیز در این جنگ نابرابر پیش قدم بودند که اسناد و مدارک آن موجود و تاریخ آن را به ثبت رسانده است.[54]

ممکن است اگر نقش بزرگان دین و علمای حوزه علمیه برای مردم تبیین نگردد افراد بدخواه تصور کنند که روحانیان کنار ایستادند و جوانان را وادار به رفتن به جبهه ها کردند؛ در حالی که آمار نشان می دهد بیشترین نقش را حوزویان و بیشترین شهیدان را این قشر داشته است. [55]

شهادت بیش از چهارهزار روحانی در دوران دفاع مقدس نشان می دهد ما افراد بسیار عزیزی را در جنگ از دست داده‌ایم، در میان آنان روحانیون نسبت به جمعیت، بیشتر از دیگر اصناف و گروه‌ها شهید تقدیم انقلاب کرده ‌اند.[56]

لذا این افتخار بزرگی است برای روحانیت که اگر می گوید شهادت خوب است، ابتدا خودش پا به میدان مبارزه می گذارد و در صحنه دفاع از کشور و نظام به میدان می رود.[57]

با این تفاسیر و  برای تبیین نقش مراجع و علما در دفاع مقدس باید در سه سطح عام، نیمه عام و خاص با رویکرد بررسی شخصیت امام خمینی رحمت الله علیه به عنوان مرجع تقلید و فرمانده کل قوا، نقش کلی روحانیت در سالیان دفاع مقدس و نقش آفرینی شهدای بزرگواری چون شهید محلاتی، میثمی، ردانی پور، شریف قنوتی و دیگران اقدام نمود.[58]

لذا باید در جامعه به خوبی گستره این جنگ بیان شود؛ و این مسأله مهم به صورت دقیق برای مردم بازگو شود تا آن ها نقش حوزه های علمیه و مراجع را در جنگ تحمیلی بدانند و به اهمیت آن پی ببرند. [59]

* ضرورت پاسداشت مقام شامخ شهدا و خانواده های معظم آنان

شهدای دوران دفاع مقدس اسباب پیروزی انقلاب اسلامی و شهدای امروز و آینده، اسباب حفظ انقلاب اسلامی هستند،[60]

لذا اسلام جایگاه والایی برای شهدا قائل است و باید این جایگاه در جامعه شناسانده شود و خانواده معظم شهدا مورد تکریم قرار گیرند.[61]

برای تحقق این امر، بزرگداشت شهدا یکی از وظایف مهم همه ما است، زیرا امروز ما بر سر سفره شهدا نشسته ایم و پیشرفت و بالندگی جمهوری اسلامی و هم چنین امنیت و عزت و اقتدار نظام اسلامی و پیروزی های متعددی که نصیب ملت ما شده به برکت خون شهدا است. [62] همه باید قدردان خون شهدا باشیم و اگر شکر این نعمت را بحا نیاوریم مسؤول هستیم. [63]

نباید فراموش نمود که هر زمان ممکن است دشمن علیه ما حمله کند از این رو نیاز است رزمندگان پا به میدان بگذارند، جامعه و مردم وقتی ببینند شهید در جامعه ارزش والایی دارد آنها هم تشویق می شوند که به این مقام والا نائل شوند. [64]

در حالی که اگر نسبت به شهدا تجلیل کامل نشود ممکن است خانواده های آنها دلگیر و غمگین شوند و ما باید به گونه ای عمل کنیم که آنها احساس غربت نکنند. [65]

لذا وظیفه بنیاد شهید و امور ایثارگران، در دو حوزه خدمت و قدردانی از خانواده شهداست[66]، ملت ایران نیز قدردان این ایثارگری ها است و باید این فرهنگ و آگاهی به نسل آینده منتقل شود که امنیت و آرامش امروز ایران اسلامی در میان ناآرامی های منطقه مرهون همین ایثارگری شهدا است[67].

* صیانت از دستاوردهای دفاع مقدس در گرو ارتقای توان دفاعی نیروهای مسلح

لازم به ذکر است هرچند ما خسارت هایی در جنگ متحمل شدیم، اما نیرومندترین ارتش و سپاه و بسیج خاورمیانه را به دست آوردیم و این یکی از دستاوردهای دفاع مقدس است.[68]

نیروهای مسلح ما با ابداعات و اختراعات سبب شده اند که دیگر کسی جرات نمی کند بگوید گزینه نظامی روی میز است و دیگر از آن دم نمی زنند.[69]

آنچه امروز سبب می شود آمریکا و اسرائیل به ما حمله نکند ترس آنها از کفن پوشان جان برکف است[70]حال آنکه باید دید  دشمنان این نظام در سوریه و عراق چه کردند، طبیعتاً در برابر کشوری مثل جمهوری اسلامی ایران که از همه جهت قوی تر است نمی توانند کاری از پیش ببرند و این نتیجه همان فداکاری های دوران دفاع مقدس است.[71]

البته باید اذعان نمود دشمن هرقدر فشار بیاورد ما قوی ترمی شویم؛ طبیعی است با هر تهدید آن ها بیش از پیش به تقویت قوای دفاعی کشور خواهیم پرداخت.[72]

* لزوم تدوین فرهنگ دفاع مقدس

بی شک فراموشی یاد شهدا از تهدیدات فراروی انقلاب است[73] لذا تدوین خاطرات دفاع مقدس برای جلوگیری از محو تاریخ[74] ضروری است، زیرا  هرچه می گذرد گرد و غبار فراموشی بر تاریخ می نشیند و برای این كه فرهنگ دفاع مقدس جاودانه شود باید در مطبوعات و مكتوبات دیده شود و این كار مهمی است.[75]

از سوی دیگر سرمایه آیندگان، تجارب گذشتگان است. اگر این تجربیات منتقل نشود و آیندگان بخواهند خودشان تجربه كنند، باید هزینه‌ها را دوباره بپردازند.[76]

* ضرورت تدوین تقویم دفاع مقدس

دفاع مقدس تجربه گرانبهایی است و آشنایی با این تجربه برای نسل جدید لازم است، [77] در این میان تجمیع اخبار جنگ بسیار مهم و ضروری است، از این رو مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس که وظیفه جمع‌‌آوری اخبار جنگ را دارد نباید تنها آن را در اختیار محققان قرار دهد بلکه باید به صورت مستند و با ادبیات مناسب در سطح عموم منتشر کند.[78]

باید تقویم جنگ تدوین شود و تمام وقایع آن، روز به روز به صورت کوتاه در آن درج گردد تا صدا و سیما و مطبوعات بر اساس آن به تولید گزارش ‌ها و برنامه ‌های مربوط به جنگ بپردازند.[79]

هم چنین اخبار جنگ علاوه بر انتشار در سطوح مختلف جامعه باید در کتاب‌های درسی دبستان، دبیرستان و دانشگاه گنجانده شود.[80]

* حفظ روحیه جهادی؛ مولفه بنیادین در صیانت از آموزه های دفاع مقدس

جهاد قانون حیات است.[81] لذا اگر جامعه اسلامی جهاد نکند و برای دفاع از اسلام و انقلاب آمادگی نداشته باشد متلاشی می ‌شود[82].

از این رو اگر رزمندگان دلير و مخلص ايران اسلامى شجاع نبودند ما در دفاع‏ مقدس‏ بر خلاف معادلات سياسى سياستمداران، فاتح جنگ نمى‏ شديم.[83]

هم چنین تنها مولفه ای که کشور ما را در این 38 سال پا‌بر‌جا نگه داشته زنده بودن روحیه جهادی در سپاه، ارتش و بسیج است و تا وقتی این روحیه زنده است هیچ آسیبی به ما نخواهد رسید هر چند دشمنان ما را تهدید کنند.[84]

البته به پایان رسیدن هشت سال دفاع مقدس به معنای به پایان رسیدن جهاد نیست بلکه روحیه جهادی باید همواره از نسلی به نسلی دیگر منتقل شود[85]،هم چنین جهاد منحصر به امور نظامی نیست بلکه شامل مباحث اعتقادی هم می‌شود بنا‌بر‌این باید عقاید نوجوانان و جوانان را به عنوان پشتوانه آمادگی نظامی تقویت کرد.[86]

سخن آخر

در خاتمه باید تأکید کرد اسلام و مکتب اهل بیت علیهم السلام حد و مرز ما است و ما غیر از این مرزی نمی ‌شناسیم و در هر کجا که احساس کنیم ممکن است خدشه‌ای به اسلام وارد شود به وظیفه خود عمل می ‌کنیم.[87]

امروز شاهد هستیم که در سوریه آمریکا به اسم مبارزه با داعش لشکر این کشور را هدف گرفته است لیکن با مجاهدت های رزمندگان اسلام در دفاع از حرم،[88] دورانی همانند دوران دفاع مقدس، در سرزمین های اسلامی در حال تکرار است،[89] به نحوی که اگر در عرصه دفاع از حرم، مدافعان حرم حضور نداشتند امروز شاهد تسلط دشمنان بر مناطق مهمی از جهان اسلام بودیم.[90]

تردیدی نیست که باید هر تلاشی را انجام دهیم تا دفاع مقدس جاودان بماند ، حفظ حوادث مهم ضروری است و این جنگ افتخاری برای ما بود و ثابت کرد که اسلام می‌تواند چنین مجاهدانی تربیت کند.[91]

شایسته است در هفته دفاع مقدس  به یادآوردیم که چه رشادت ها و ایثارها در دفاع از کشور و نظام در هشت سال انجام شد و چه شهدای عزیزی در این راه داده ایم. [92]

در این هفته باید به این حقیقت نیز توجه نماییم که تا چه اندازه دستاوردهای انقلاب را امروز حفظ کرده ایم، به راستی این وضع فرهنگی که الان داریم، مفاسد اخلاقی، بدحجابی، رسوایی اقتصادی .. آیا اینها با دستاوردهای انقلاب و دفاع مقدس سازگار است؟. [93]

امیدواریم و دعا می کنیم کسانی که قدر انقلاب را نمی دانند و زحمات هشت سال دفاع مقدس را فراموش کرده اند خداوند آنها را متوجه اشتباه شان بکند.[94]

هم چنین از خداوند متعال مسألت می نماییم روح امام رحمت الله علیه و ارواح شهدایمان را غریق رحمت واسعه اش قرار دهد و به رزمندگان مخصوصاً جانبازان و ایثارگران اجر بیکران عنایت فرماید. [95]

 

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

[1] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت هفته دفاع مقدس،1389/07/08.

[2] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص378.

[3] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  در دیدار رئیس سازمان نشر آثار و ارزش های مشارکت روحانیت در دفاع مقدس،1394/04/04.

[4] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس،1390/02/05.

[5] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  ،1391/02/07

[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس،1390/05/02

[7] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  ،1391/02/07

[8] همان.

[9]  سوره حج، آيه 39 .

[10] پيام قرآن ،ج‏10 ، ص296.

[11] همان.

[12] همان، ص: 297.

[13]  از جمله كسانى كه تصريح كرده‏اند به اينكه اين آيه نخستين آيه جهاد است- علاوه بر آنچه در بالا آمد مرحوم« علامه طباطبايى» در« الميزان»، و« برسويى» در« روح البيان» و علامه مشهدى در« كنيز الدقائق» و« آلوسى» در« روح المعانى»، موافق با نظر فوق مى‏باشند( ذيل آيه مورد بحث) هر چند بعضى نخستين آيه جهاد را( قاتلوا فى سبيل الله الذين يقاتلونكم ...)( بقره- 190) و بعضى( ان الله اشترى من المؤمنين ...)( توبه- 111) مى‏دانند .

[14]  سوره حج آيه 38.

[15] پيام قرآن، ج‏10، ص: 297.

[16] سوره حج، آيه 40 .

[17] پيام قرآن، ج‏10، ص: 297.

[18] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏14 ؛ ص505.

[19] همان ؛ ج‏2 ؛ ص221.

[20] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت هفته دفاع مقدس،1389/07/08.

[21] همان.

[22] همان.

[23] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار جمعی از نخبگاه سایبری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشور؛1393/07/14.

[24] همان.

[25] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با مسئولان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس؛1388/08/05.

[26] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص258.

[27] سوره توبه، آيه 52.

[28] سوگندهاى پر بار قرآن ؛ ص258.

[29] همان.

[30] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت هفته دفاع مقدس،1389/07/08

[31] همان.

[32] همان.

[33] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار جمعی از نخبگاه سایبری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح کشور؛1393/07/14.

[34] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با مسئولان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس؛1388/08/05.

[35] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس؛1390/02/05.

[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با فرماندهان سپاه علی بن ابی طالب(ع) قم،1392/06/31.

[37] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رییس بنیاد تعاون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛1391/07/06.

[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار با فرماندهان سپاه علی بن ابی طالب(ع) قم،1392/06/31.

[39] همان.

[40] همان.

[41] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس؛1390/02/05.

[42] همان.

[43] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد برگزاری یادواره شهدای روحانی استان قم،1390/03/23.

[44] عاشورا ريشه‏ها، انگيزه‏ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص664.

[45] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد برگزاری یادواره شهدای روحانی استان قم،1390/03/23.

[46] همان.

[47] همان.

[48] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران؛1394/12/18.

[49] همان.

[50] همان.

[51] همان.

[52] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛1394/09/15.

[53] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس،1390/02/05.

[54] همان.

[55] همان.

[56] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛1393/07/02.

[57] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس،1390/02/05.

[58] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  در دیدار رئیس سازمان نشر آثار و ارزش های مشارکت روحانیت در دفاع مقدس،1394/04/04.

[59] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد حوزوی دائره المعارف دفاع مقدس،1390/02/05.

[60] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران؛1394/12/18

[61] همان.

[62] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد برگزاری یادواره شهدای روحانی استان قم،1390/03/23.

[63] همان.

[64] همان.

[65] همان.

[66] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رییس بنیاد شهید و امور ایثارگران؛1394/12/18.

[67] همان.

[68] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛1393/07/02.

[69] همان.

[70] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت هفته دفاع مقدس،1389/07/08

[71] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه ؛ مسجد اعظم قم؛1393/07/02.

[72] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ مدرسه علمیه امام موسی کاظم(ع)؛1394/02/17.

[73] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  در دیدار رئیس سازمان نشر آثار و ارزش های مشارکت روحانیت در دفاع مقدس،1394/04/04.

[74] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی  در دیدار نویسندگان حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی؛ 1392/05/02.

[75] همان.

[76] همان.

[77] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم‌شیرازی در  دیدار مسئولان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس؛5/8/1388.

[78] همان.

[79] همان.

[80] همان.

[81] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی درجمع بسیجیان حلقه‌های صالحین ناحیه مقاومت بسیج امام حسین قم؛1394/06/29.

[82] همان.

[83] قهرمان توحيد، شرح و تفسير آيات مربوط به حضرت ابراهيم (ع) ؛ ص25.

[84] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی درجمع بسیجیان حلقه‌های صالحین ناحیه مقاومت بسیج امام حسین قم؛1394/06/29.

[85] همان.

[86] همان.

[87] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار دانشجویان دانشگاه امام حسین(ع) و رزمندگان، ایثارگران و خانواده شهدای مدافع حرم تیپ فاطمیون؛1395/07/01.

[88] همان.

[89] همان.

[90] همان.

[91] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم‌شیرازی در دیدار مسئولان مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس،5/8/1388.

[92] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛1390/07/06.

[93] همان.

[94] همان.

[95] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت هفته دفاع مقدس،1389/07/08.