حجت الاسلام هابیل خسروی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، بابیان این که یکی از نام‌هایی که برای روز قیامت در متون دینی ذکر شده «یوم‌الحسرة» است، گفت: خدای تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا یُؤْمِنُون‏؛ و آنان را از روز حسرت - آن گاه که کار از کار بگذرد - بترسان، در حالی که آنان در بی‏خبری [شدیدی‏] هستند و ایمان نمی‏آورند» (مریم/۳۹)

مدیر حوزه عملیه خراسان جنوبی ادامه داد: نام‌هایی که برای روز قیامت ذکر می‌شود به نوعی توصیف قیامت است یعنی هر کدام از این نام‌ها یکی از ویژگی‌ها و خصوصیات قیامت را تبیین می‌کند.

وی افزود: این نام‌ها به نوعی با وظیفه رسالت پیامبر گرامی اسلام(ص) که تبشیر و تنذیر است، نیز تناسب دارد. برخی نام‌ها به جنبه تبشیر برای مؤمنان اشاره دارد، مانند «یَوْمَ تَرَی الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ یَسْعَی‏ نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِم‏؛ روزی که زنان و مردان با ایمان برای اعمال شایسته‌شان با نور خویش که در پیش آنان است، حرکت می‌کنند»(حدید/۱۲) اما اکثر نام‌های قیامت به جنبه تنذیر برای منکرین اشاره دارد، مانند: یوم تبلی السرائر، یوم التغابن،‌ یوم العسر

حجت الاسلام والمسلمین خسروی با بیان اینکه یکی از این نام‌ها «یوم الحسرة‌» است که از همان جنبه انذار به توصیف قیامت می‌پردازد، افزود: برای اینکه این ویژگی قیامت را خوب درک کنیم باید مقداری در ارتباط با معنای حسرت بیندیشیم.

معنای حسرت

مدیر حوزه عملیه خراسان جنوبی گفت: حسرت نوعی ناراحتی است که انسان در وجود خود احساس می‌کند و چه بسا آن را ابراز هم بکند، البته ناراحتی انسان ممکن است عوامل مختلفی داشته باشد، ممکن است به خاطر بیماری باشد، ممکن است به خاطر ظلمی باشد که در حق او شده است و ...؛ یکی از عواملی که باعث ناراحتی می‌شود این است که انسان متوجه می‌شود در گذشته کارهایی کرده که متضرر شده یا فوائد و عوائدی را از دست داده است،‌ ناراحتی که ناشی از این عامل باشد را حسرت می‌گویند.

وی بیان داشت: حسرت معمولا بعد از دیدن نتیجه اعمال و رفتار گذشته برای انسان حاصل می‌شود. به تعبیر عامیانه، کاش‌هایی که ما در زندگی می‌گوییم نشانگر حسرت‌های ماست. البته تعبیر «ای کاش» گاهی ناظر به گذشته است و گاهی ناظر به آینده؛ ای کاش این کار را انجام می‌دادم یا ای کاش این کار را بتوانم انجام دهم. بخش اول حسرت و بخش دوم امید یا آرزوست.

حجت الاسلام خسروی افزود: به عبارت دیگر حسرت بعد از اعلام نتایج امتحان یا اعلام نتایج یک مسابقه اتفاق می‌افتد. وقتی می‌فهیم اگر بیشتر تلاش می‌کردیم در امتحان یا در مسابقه نتیجه بهتری می‌گرفتیم،‌ وقتی می‌فهمیم همه شرایط برای موفقیت ما فراهم بوده و تنها به دلیل کوتاهی خودمان نتوانسته‌ایم به آن موفقیت برسیم دچار حسرت می‌شویم.

مدیر حوزه علمیه خسران جنوبی گفت: آنچه در قیامت برای انسان اتفاق می‌افتد چنین حسرتی است. در روز قیامت که «یوم تبلی السرائر» است و پرده‌ها کنار می‌رود هم ظرفیت‌های خودمان برای رسیدن به کمال و قرب الهی را می‌فهمیم و هم کوتاهی‌هایمان در طی کردن مسیر تقرب الی الله را می‌بینیم و هم نتایج آزمون الهی که در این دنیا پشت‌سر گذاشته‌ایم، مشخص می‌شود، متوجه می‌شویم که دستمان خالی است لذا دچار حسرتی جبران‌ناپذیر می‌شویم.

وی با اشاره به فرق حسرت در قیامت با دنیا، گفت: برخی حسرت‌های دنیوی غیرواقعی است،‌ چون ناشی از توقعات غیرواقعی است؛ بعضی افراد می‌دانند به خاطر محدودیت‌هایی که در دنیا هست نمی‌توانند برخی کارها را انجام دهند اما با این حال مدام نسبت به انجام ندادن آن کارها و به دست نیاوردن آن منافع حسرت می‌خورند. لذا به این گونه افراد می‌گوییم تو بیخودی حسرت می‌خوری.

مدیر حوزه علمیه خراسان جنوبی گفت: برخی حسرت‌های دنیوی قابل جبران است، اگر در انجام عملی کوتاهی کرده‌ایم و فایده‌ای را از دست داده‌ایم،‌ در رفتارهای بعدی آن را جبران می‌کنیم لذا می‌گویند جلوی ضرر را از هر جا بگیری نفع است.

حجت الاسلام خسروی افزود: اما حسرت قیامت هم واقعی است و هم جبران‌ناپذیر. لذا گاهی وقت‌ها انسان احساس می‌کند شاید یکی از بزرگترین عذاب‌ها در قیامت، خود همین حسرت از دست دادن رضوان الهی باشد کما اینکه بزرگترین نعمت در قیامت رضوان الهی است که خدای تعالی می‌فرماید: «وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیم‏» (توبه/۷۲)

راه های در امان ماندن از حسرت روز قیامت

وی در پاسخ به این سؤال که «برای در امان ماندن از حسرت روز قیامت چه کاری لازم است انجام داد»، اظهار داشت: حسرت قیامت ناشی از این است که می‌فهمیم ظرفیت‌ها و استعدادهایی داشته‌ایم که در مسیر تقرب الی الله از آن استفاده نکرده‌ایم. در اینجا اصل قرآنی داریم که «لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا» خدا هیچ کس را جز به اندازه توانایی‏ش تکلیف نمی‏‌کند و بزرگترین نعمت‌های الهی در قیامت از آنِ کسانی است که تکلیف خودشان را به صورت کامل انجام داده‌اند یعنی از تمام ظرفیت و استعداد خود استفاده کرده‌اند.

مدیر حوزه علمیه خراسان جنوبی اضافه کرد: انبیاء و اولیاء‌ الهی و معصومین(ع) کسانی هستند که به این درجه می‌رسند. قطعاً از انسان‌های عادی و غیر معصوم هم کسانی می‌توانند به این درجه برسند و هم‌نشین انبیاء‌ و اولیاء در بهشت الهی باشند. مصادیق اینها در روایات ما به خوبی تبیین شده است. شهدا یکی از گروه‌هایی هستند که از تمام هستی خود برای رسیدن به قرب الهی استفاده می‌کنند و لذا «فَرِحینَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ به آنچه خدا از بخشش و احسان خود به آنان عطا کرده شادمانند، و برای کسانی که از پی ایشانند و هنوز به آنان نپیوسته‏‌اند [و سرانجام به شرف شهادت نایل می‏‌شوند] شادی می‏‌کنند، که نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‏‌شوند.»( آل عمران/170)

حجت الاسلام خسروی با بیان این که ممکن است شهدا در قیامت دچار غبطه بشوند چنانکه امام سجاد(ع) درباره عمویشان حضرت ابوالفضل(ع) می‌فرمایند: «انَّ لِلعَبّاسِ عِندَ اللّهِ مَنزِلَةٌ یَغبِطُهُ بِها جَمیعُ الشُّهداءِ یَومَ القیامَةِ» اما حسرت نخواهند داشت، گفت: بر این اساس ممکن است سؤالاتی در اینجا ایجاد شود که حسرت در قیامت به چه معناست و آیا خوب است؟ اگر بد است آیا می‌توان برای کاهش حسرت‌ در قیامت کاری کرد؟ چه کارهایی می‌تواند حسرت ما در قیامت را کاهش دهد؟

وی در پاسخ به این سؤال خاطرنشان کرد: حسرت ناشی از این است که می‌فهمیم استعدادهایی داشته‌ایم و ظرفیت‌هایی در اختیار ما بوده که به خوبی از آنها استفاده نکرده‌ایم که این مسأله یا ناشی از جهل ما به ظرفیت‌ها و استعدادها بوده است یا غفلت ما نسبت به آن ظرفیت‌ها و استعدادها منشأ عدم بهره‌مندی از آن‌ها شده است.

عوامل کاهش حسرت

مدیر حوزه علمیه خراسان افزود: بنابراین بر اساس مبانی دینی برای کاهش حسرت در قیامت باید برنامه هایی را مورد توجه قرار دهیم؛ از جمله این کارها این است درباره ظرفیت‌های وجودی انسان و تدبّر در آن که در مبانی دینی از آن به «خودشناسی» تعبیر می‌شود، مطالعه و شناخت داشته باشیم. این کار استعدادها و ظرفیت‌های ما را نمایان می‌کند و نهایتا باعث می شود نقش مؤثری در پیشرفت و ترقی معنوی ما به سمت کمال داشته باشد.

وی ادامه داد: عامل دیگر که باید بدان توجه داشته باشیم، تلاش برای رفع اسباب غفلت است، که باعث ترغیب به انجام اعمالی می‌شود که در پیشرفت و ترقی معنوی ما به سمت کمال تأثیرگذار است.

حجت الاسلام خسروی گفت: تذکر، یادآوری و موعظه از مهم‌ترین ابزارهای رفع غفلت است. اینکه در آیات شریفه قرآن آمده است «أَلَا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» بیشتر آرامش اخروی به ذهن می‌رسد چون وقتی انسان نسبت به آخرت خود امیدوار نباشد، در این دنیا هم به آرامش نخواهد رسید. بنابراین وقتی یاد خدا و به دنبال آن یاد معاد(مبدأ و مقصد) در زندگی ما پررنگ‌تر باشد، با اطمینان و آرامش در مسیر تقرب إلی الله تلاش خواهیم کرد.

انتخاب معیارها

مدیر حوزه علمیه خراسان جنوبی گفت: زندگی ما در این دنیا سراسر انتخاب و اختیار است و هر چقدر در این انتخاب‌ها، معیارهای الهی را تقویت کنیم، رنگ و بوی الهی در زندگی بیشتر می‌شود «صِبْغَةَ‌ اللهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللهِ صِبْغَةً» و این یعنی حرکت در مسیر قرب الهی که پایانش آرامش ابدی خواهد بود و در نتیجه از حسرت در قیامت در امان خواهیم بود.

وی اضافه کرد: یاد خدا و یاد قیامت به زندگی ما جهت می‌دهد؛ باعث می‌شود برخی کارها را انجام بدهیم و برخی کارهای دیگر را ترک کنیم و در زندگی حسابگرانه تصمیم‌ بگیریم و طبیعتا مصداق کسانی خواهیم بود «حاسبوا قبل أن تحاسبوا» و آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است.

313/40