به گزارش خبرگزاری حوزه، کتاب "حیات پس از مرگ" به قلم علامه سید محمدحسین طباطبایی (ره) به ارائه داستان های حیات انسان ها پس از مرگ پرداخته که در شماره های مختلف تقدیم نگاه شما خوبان خواهد شد.

فصل پنجم: برانگیخته شدن انسان برای قضاوت قاطعانه‏

از آنجایی که معاد، بازگشت اشیاء با تمام وجودشان، به چیزی است که از آن وجود یافته‌‏اند و همانطور که گذشت این بازگشت امری ضروری است؛ بنابراین، ضرورتاً این بازگشت باید با تمام وجود باشد و نتیجتاً وجودی که دارای مراتب و جهات مختلفی است که بعضی از آنها باهم متحدند، می‏‌باید با تمام وجودش به آنجاباز گردد.

پس ملحق گشتن «بدن» به «نفس» در معاد امری است ضروری، الا این که نشأه دنیا به نشأه دیگری که آخرین مرحله کمال و حیات در آن است، تبدیل می‏گردد و بدن همچون نفسی زنده، زنده و نورانی می‏گردد.

سخن امام صادق (علیه السلام) با زندیق معروف که در «احتجاج» نقل گشته است، به همین مطلب اشاره دارد: «روح در قالب خویش سکنی دارد، روح شخص نیکوکار را در نور و آسایش، و روح شخص بدکار در مشقّت و ظلمت. امّا بدن به صورت همان خاکی درمی‏آید که از آن خلق شده است و آنچه را که حیوانات درنده و حشرات از بدن انسان خورده‌‏اند و دفع نموده‏اند همگی در خاک خواهد ماند. و نزد کسی که مثقالی از ظلماتِ زمین بر او پوشیده نیست و عدد و وزن همه اشیاء را می‏داند، محفوظ خواهد بود.

خاک موجودات ذی روح در میان خاک های دیگر، همچون طلایی است که در خاک نهاده شده.

هنگامی که زمان بعث فرا رسد، آسمان باریدن خواهد گرفت، باریدنی که برای برانگیختن است. به دنبال آن زمین برآمده می‏گردد و به شدّت به لرزه درمی‏آید همچون مشکی که به لرزه افتد. در این حال، خاک بشر، نسبت به بقیه خاکها، همچون طلایی می‏گردد که با آب شسته شود ... و به دنبال آن خاک هر قالبی جمع می‏گردد و به اذن خداوند قادر، به جایی که روح در آن است منتقل می‏شود و با اجازه مصوّر (خداوند) صورتها به شکل خویش بازگشته و روح در آن حلول می‏کند و هنگامی که وجودش تمام گردید، در خود هیچ شی‏ء غریبی نمی‏یابد».

همین مطلب را می‏توان از تمثیل هایی در قرآن فهمید که در آنها خداوند بعث و احیا را به زنده گشتن زمین تشبیه می‏کند: وَاَحْیَیْنا بِهِ بَلْدَةً مَیْتاً کَذلِکَ الْخُرُوجُ(۱۷۹).

و: وَتَرَی اْلاَرْضَ هامِدَةً فَاِذا اَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَاَنْبَتَتْ مِنْ کُلِ‏ّ زَوْجٍ بَهیجٍ * ذلِکَ بِاَنَ‏اللَّهَ هُوَالْحَقُّ وَاَنَّهُ یُحْییِ الْمَوْتی‏ وَاَنَّهُ عَلی‏ کُلِ‏ّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ * وَاَنَّ السَّاعَةَ آتِیَة لارَیْبَ فیها وَاَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی‏الْقُبُورِ(۱۸۰).

همان‏طور که ملاحظه می‏کنید، این آیات می‏رسانند که در طی رسیدن انسان مادی و به عبارت دیگر بدن او به غایتی که خداوند تعیین فرموده است، تغییر و تبدیلاتی انجام می‏گیرد و همان‏گونه است این سخن خدا که: وَضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَنَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُّحْیی الْعِظامَ وَهِیَ رَمیمٌ * قلْ یُحْییهَا الَّذی اَنْشَأَها اَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِکُلِ‏ّ خَلْقٍ عَلیمٌ * اَلَّذی جَعَلَ لَکُمْ مِّنَ الشَّجَرِ اْلاَخْضَرِ ناراً فَاِذا اَنْتُمْ مِّنْهُ تُوقِدُونَ(۱۸۱).

این آیه می‏رساند: کسی که درخت سبز را به تدریج به آتشی تبدیل نموده که با «سبز بودن» در تضاد است، همان‏کس قادر است که استخوانهای پوسیده را زنده سازد. به همین مضمون در قرآن آمده است: نَحْنُ قَدَّرْنا بَیْنَکُمُ الْمَوْتَ وَما نَحْنُ بِمَسْبُوقینَ * عَلی‏ اَنْ نُّبَدِّلَ اَمثْالَکُمْ وَنُنْشِئَکُمْ فیما لا تَعْلَمُونَ(۱۸۲).

و: نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَشَدَدْنا اَسْرَهُمْ وَاِذا شِئْنا بَدَّلْنا اَمْثالَهُمْ تَبْدیلاً(۱۸۳).

البته مراد از «تبدیل امثال» همانا خلقهای پی در پی است. خداوند می‏فرماید: بَلْ هُمْ فی لَبْسٍ مِّنْ خَلْقٍ جَدیدٍ(۱۸۴).

و: کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فی شَأْنٍ(۱۸۵).

مراد از «امثال» آن چیزی که در علوم عقلی مصطلح است، یعنی «اتحاد نوعی» و «اختلاف شخصی» نیست. چه در این صورت «مثل شی‏ء» غیر از خود شی‏ء است و در نتیجه نمی‏توان با استدلال هایی نظیر آیه: اَوَلَیْسَ الَّذی خَلَقَ السَّمواتِ وَاْلاَرْضَ بِقادِرٍ عَلی‏ اَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلی‏ وَهُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلیمُ(۱۸۶) حجت را بر منکرین حشر تمام نمود، چه خلق نمودن «مثل آنان» معنایش برگرداندن خود آنان نیست.

بنابراین، مراد از «خلق مثلهم» و یا «تبدیل امثالهم» تبدلاتی است که در آنها انجام می‌‏پذیرد به طوری که از خود آنان خارج نمی‏گردد. همانگونه که خداوند در چنین سیاقی «مثل» را به «عین» تبدیل فرموده است:

اَوَ لَمْ یَرَوْا اَنَ‏اللَّهَ الَّذی خَلَقَ السَّمواتِ وَاْلاَرْضَ وَلَمْ یَعْیَ بِخَلْقِهِنَّ بِقادِرٍ عَلی‏ اَنْ یُحْیِیَ الْمَوْتی‏(۱۸۷).

و: لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ(۱۸۸). بنابراین، مراد از مثل شی‏ء، خود همان شی‏ء است و این یک نوع ظرافت در کلام است. بنابراین، همه اینها می‏رسانند که بدنها پیوسته در دگرگونی و تغییرند و از گونه‏ای به گونه دیگر درمی‏آیند تا اینکه به لحظه قیامت برسند و به نفسهای خویش ملحق شوند خداوند می‏فرماید: وَاِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ(۱۸۹).

و: اَفَلا یَعْلَمُ اِذا بُعْثِرَ ما فِی الْقُبُور(۱۹۰)که در آن به «ما» تعبیر فرموده است.

و نیز فرموده: فَاِنَّما هِیَ زَجْرَةٌ واحِدَةٌ * فَاِذا هُمْ بِالسَّاهِرَةِ(۱۹۱) و همانطور که ملاحظه می‏کنید این لحوق بدنها به ارواح است.

سیر ارواح به سوی پروردگار

با وجود این، روح نیز برای خود سیری و حرکتی دارد خداوند می‏فرماید: مِنَ‏اللَّهِ ذِی الْمَعارِجِ * تَعْرُجُ الْمَلائِکَةُ وَالرُّوحُ اِلَیْهِ فی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسینَ اَلْفَ سَنَةٍ(۱۹۲). بنابراین، روح هم مانند ملائکه با نردبان های خداوند به سوی او اوج می‏گیرند و همین‏طور است این سخن خدا که رَفیعُ الدَّرَجاتِ ذُوالْعَرْشِ یُلْقی الرُّوحَ مِنْ اَمْرِهِ عَلی‏ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ(۱۹۳).

در جای دیگر خداوند اهل سعادت و اهل شقاوت را به یک عبارت آورده است: وَلِکُلٍ‏ّ دَرَجاتٌ مِمَّا عَمِلُوا(۱۹۴)و: لَلاْخِرَةُ اَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَاَکْبَرُ تَفْضیلاً(۱۹۵).

درباره اهل بهشت فرموده: کُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمرَةٍ رِّزْقاً قالُوا هذَا الَّذی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَاُتُو بِهِ مُتَشابِهاً(۱۹۶) .

و در مورد اهل جهنم فرموده است: مَأْویهُمْ جَهَنَّمُ کُلَّما خَبَتْ زِدْناهُمْ سَعیراً(۱۹۷). چنین چیزی در مورد آنان تحقق می‏یابد؛ زیرا خداوند خود خبر داده است که برای جهنم هیزمی جز اهل آن وجود ندارد. بنابراین، خاموشی جهنم همانا تمام شدن اهل آن در اثر سوختن است.

پی نوشت ها:

(۱۷۹) - سوره ق، آیه ۱۱.

(۱۸۰) - سوره حج، آیه ۵ - ۷.

(۱۸۱) - سوره یس، آیه ۷۸ - ۸۰.

(۱۸۲) - سوره واقعه، آیه ۵۹ - ۶۱.

(۱۸۳) - سوره انسان، آیه ۲۸.

(۱۸۴) - سوره ق، آیه ۱۵.

(۱۸۵) - سوره الرحمن، آیه ۲۹.

(۱۸۶) - سوره یس، آیه ۸۱.

(۱۸۷) - سوره احقاف، آیه ۳۳.

(۱۸۸) - سوره شوری، آیه ۱۱.

(۱۸۹) - سوره انفطار، آیه ۴.

(۱۹۰) - سوره عادیات، آیه ۹.

(۱۹۱) - سوره نازعات، آیه ۱۳ - ۱۴.

(۱۹۲) - سوره معارج، آیه ۳ و ۴.

(۱۹۳) - سوره مؤمن، آیه ۱۵.

(۱۹۴) - سوره احقاف، آیه ۱۹.

(۱۹۵) - سوره بنی‏اسرائیل،آیه ۲۱.

(۱۹۶) - سوره بقره، آیه ۲۵.

(۱۹۷) - سوره اسراء، آیه ۹۷.