به گزارش خبرگزاری حوزه، پاسخ به سؤالات و شبهات موجود در جامعه از وظایف مراکز حوزوی و دینی است که این خبرگزاری در شماره‌های گوناگون به ارائه برخی از پرسش‌ها و شبهات و پاسخ‌های آن، برگرفته از «مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم» خواهد پرداخت.

- سؤال

در کتاب فواید المشاهد شیخ شوشتری در مجلس چهارم از ماه صفر آمده در قیامت بر روی صراط ۵۰ موقف وجود دارد که در هر موقف سؤالی پرسیده می‌شود. این ۵۰ موقف کدامند؟ آیا روایتی داریم که آن‌ها را تک تک معرفی کرده باشد؟

- پاسخ

در سوره معارج آیه چهار آمده است: تعرج الملائکة والروح الیه فی یومٍ کان مقداره خمسین الفَ سنَةٍ بسیاری از مفسرین در ذیل این آیه به حدیثی از امام صادق ـ علیه‌السّلام ـ اشاره کرده‌اند که حضرت در فرازی از آن می‌فرمایند: حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبو علیها فان للقیامة خمسین موقفاً، کلّ موقفٍ مقداره الف سنةٍ [۱]  یعنی  نفس خود را حسابرسی کنید پیش از آنکه در قیامت از شما حسابرسی کنند زیرا در قیامت پنجاه موقف و ایستگاه است که هر یک (مقدار) هزار سال طول می‌کشد.

همین حدیث را علامه مجلسی نیز در بحارالانوار با کمی تفاوت از امالی شیخ طوسی نقل کرده‌اند [۲] چنان که از حدیث بر می‌آید مواقف قیامت را پنجاه موقف ذکر کرده‌اند ولی هیچ حدیثی به دست نیامد که این پنجاه موقف را ذکر کرده باشد ولی بر اساس سایر روایات در این باره اظهار نظرهایی صورت گرفته است.

شیخ صدوق در رساله اعتقادات می‌فرماید: عقیده ما این است که اسم هر یک از عقباتی که در محشر هستند اسم یکی از فرایض اوامر و نواهی الهی است، که در هر عقبه درباره آن از انسان سؤال می‌شود و در صورتی که کوتاهی کرده باشد در آن حبس شده و حقّ خداوند از او مطالبه می‌شود. [۳]

شیخ مفید نیز در توضیح همین عبارت صدوق می‌گوید: عقبات عبارتند از اعمال واجب و سؤال از آن‌ها و منظور از عقبات کوه‌ها و دره‌های واقعی نیست بلکه اعمال به عقبه تشبیه شده‌اند چنان که در آیه شریفه: فلا اقتحم العقبه، و ما ادریک ما العقبه [۴]، آمده است؛ یعنی: ولی او از آن گردنه مهم نگذشت و تو چه می‌دانی آن گردنه چیست. [۵]

شیخ صدوق برخی از این عقبات را که بر روی صراط هستند چنین نام می‌برد، ولایت، مرصاد [۶]، رحم، امانت، صلاة و... که مورد تأیید شیخ نیز قرار می‌گیرد [۷].

صاحب کنزالدقائق در تفسیر سوره معارج فرازی از یک حدیث را ذکر کرده که به آن اشاره می‌کنیم [۸]روایتی طولانی از امیرالمؤمنین علی ـ علیه‌السّلام ـ در کتاب التوحید شیخ صدوق آمده است که از آن فردی درباره اختلافات ظاهری آیات قرآن از حضرت سؤال می‌کنند و در بخشی از آن روایت به آیات قیامت اشاره می‌کند آیات ۳۸ نبأ و ۲۳ انعام و ۲۵ عنکبوت و  ۶۵ ص و ۲۸ ق و ۶۵ یس را ذکر می‌کند که در یکی خبر می‌دهد که آن‌ها سخن نمی‌گویند در دیگری با اذن سخن می‌گویند و صحیح می‌گویند و در آیه دیگر از این که آن‌ها خود را مشرک نمی‌دانند خبر می‌دهد و در جای دیگر مخاصمه اهل جهنم را بیان می‌کند.

حضرت در جواب می‌فرمایند هر یک از این آیات مربوط به یکی از مواطن قیامت است چراکه در یک موطن خداوند انسان‌ها را در یک جا جمع می‌کند و آن‌ها گروه گروه می‌شوند و باهم صحبت می‌کنند و برخی برای برخی استغفار می‌کنند و برخی دیگران را لعن می‌کنند. در موطنی دیگر به احوالات خود گریه می‌کنند، در یک موطن از آن‌ها استنطاق می‌شود ولی می‌گویند ما مشرک نبودیم و خداوند بر دهان آن‌ها مهر زده و از اعضاء و جوارحشان سؤال می‌کند، در موطن دیگر از هم می‌گریزند و در این موطن انبیاء شهادت می‌دهند و [۹]... .

ظاهر سخن امیرالمؤمنین چنان نیست که مواطن قیامت منحصر به همین موارد باشد لذا برخی از نویسندگان تلاش کرده‌اند بر همین منوال، مواقف قیامت را بر اساس آیات قرآن بیان کنند، برخی نیز بر اساس روایاتی که موارد سؤال در قیامت را ذکر کرده‌اند این مواقف را بر شمرده‌اند.

درباره مدت زمان توقف در این مواقف علامه طباطبایی می‌فرمایند: منظور از پنجاه هزار سال بودن آن است که این فاصله به‌قدری است که اگر در این دنیا باشد و زمان جاری در این دنیا بر آن منطبق شود پنجاه هزار سال طول خواهد کشید ولی چنان که در روایت آمده به فرموده پیامبر اکرم (ص) این زمان برای مؤمن از مدت زمان ادای یک نماز واجب در دنیا کوتاه‌تر است [۱۰].

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱. سرنوشت انسان، احمد زمردیان شیرازی، کتاب‌فروشی اسلامیه، تهران، ۱۳۵۱، چاپ دوّم.

۲. معاد از نظر روح و جسم، محمد تقی فلسفی، نشر معارف اسلامی، ‌ تهران، ۱۳۶۲، جلد دوّم.

پی نوشت ها:

[۱] . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارلکتب الاسلامی، چاپ چهارم، ۱۳۶۲، ج۸، ص ۱۴۳، ح ۱۰۸.

[۲]. مجلسی، محمد باقر، بحارالنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳هـ ق، ج۷، ص۱۲۶، ح۳.

[۳] . همان، ص۱۲۹.

[۴] . ‌بلد/ ۱۱ـ۱۳.

[۵] . بحارالنوار، همان.

[۶] . بر اساس آیه، ان ربک لبالمرصاد، فجر/ ۱۴.

[۷] . همان، ص۱۳۰.

[۸] . مشهدی قمی، محمد بن محمد رضا، تفسیر کنزالدقائق و بحرالغرایب، تحقیق حسین درگاهی، تهران، مؤسسه چاپ و نشر و وزارت ارشاد، ۱۴۱۱هـ ق، ج۱۳، ص۴۳۲.

[۹] .صدوق، ابی جعفر محمد بن علی، التوحید، قم، ‌جامعه مدرسین حوزه علمیه، بی‌تا، ص۲۶۰، ۲۶۱، ح۵.

[۱۰] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، قم، ‌مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ پنجم، ۱۳۷۱، ج۲۰، ص۷و ۱۲.