به گزارش خبرگزاری حوزه، «آئین کشورداری از دیدگاه امام علی (علیه السلام) » کتابی است به قلم مرحوم آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی (ره) که حوزه نیوز در شماره های مختلف، مباحث خواندنی این کتاب را تقدیم نگاه شما علاقمندان خواهد کرد.
آفت دولتمردان و راه پیشگیری آن
از آن جا که دولتمردان با مسائل اجرایی سر و کار دارند و بیشتر اوقاتشان در جهت رتق و فتق امور مملکتی به کار گرفته می شود، دچار عمل زدگی خواهند شد و از اندیشه درست مسائل و از فهم صحیح رخدادها باز خواهند ماند و در نهایت، گرفتار سردرگمی و بیگانگی از مسائل مملکتی و... خواهند شد.
این حالت که بزرگترین آفت دولتمردان است، زمانی بیشتر جلوه گر می شود و به صورت یک تهدید جدی تر در می آید که دولتمردان در کنار کارهای اجرایی شان به شهرت و اعتبار اجتماعی نیز دست یابند.
در این زمان، علاوه بر این که فریب وضع موجود را خواهند خورد، دلبستگی شدیدی به اعتبار اجتماعی خواهند داشت و با این حالت ها، هم از فهم صحیح مسائل اجتماعی رخدادهای مملکتی باز می مانند و هم نسبت به مسائل عبادی و فردی بی اعتنا خواهند شد.
راه پیشگیری این آفت، همنشینی با علما و بهره گیری از تجربه تجربه اندوزان است:
وَ أَکْثِرْ مُدَارَسَةَ الْعُلَمَاءِ وَ مُنَاقَشَةَ الْحُکَمَاءِ فِی تَثْبِیتِ مَا صَلَحَ عَلَیْهِ أَمْرُ بِلادِکَ وَ إِقَامَةِ مَا اسْتَقَامَ بِهِ النَّاسُ قَبْلَکَ.
با دانشمندان [مذهبی] زیاد به گفتگو بنشین و با حکما و متخصصان نیز بسیار به بحث بپرداز! که مایه سامان کشورت و آنچه موجب قوام کار مردم پیش از تو بوده است می گردد.
مکتبی بودن یا تخصص داشتن؟
تعمق در کلام مولا، صاحب نظران را با مسأله دیگری نیز آشنا می سازد. امروزه در جامعه اسلامی مان عده ای از تخصص دم می زنند و متخصص بودن را ملاک گزینش می دانند، و برخی دیگر برای مکتبی بودن اصالت قائل اند.
علی (علیه السلام) با بیان جمله «أَکْثِرْ مُدَارَسَةَ الْعُلَمَاءِ» مالک را به همنشینی با علمای اسلام و اندیشمندان مکتبی دعوت می کند و با ذکر جمله «مُنَاقَشَةَ الْحُکَمَاءِ»، زمامدار خود را به استفاده از متخصصان و افراد با تجربه فرا می خواند و با این بیان، «مکتب توأم با تخصص» را ملاک انتخاب و گزینش افراد در گماردن به کارهای حساس مملکتی معرفی می کند.
سرنوشت مشترک افراد جامعه و پیوستگی طبقات اجتماع
از دیدگاه نهج البلاغه، اصناف مختلف جامعه، از یک پیکر تشکیل شده و سرنوشتی مشترک دارند.
خواه و ناخواه از اعمال یکدیگر متأثر می شوند. اگر اکثریت جامعه بد باشند، اقلیت صالح هم از سرنوشت بد آنها بی نصیب نمی مانند، و اگر اکثریت صالح باشند، اقلیت بد هم از پرتو آنها استفاده می کنند، و همین طور است سرنوشت هریک از اصناف در اصناف دیگر.
بر همین اساس، علی (علیه السلام) شناخت طبقات جامعه و توجه به سلامت هریک از اصناف را وظیفه حاکم می شناسد و مالک را به شناخت دقیق اصناف ملت و توجه به سلامت هر یک از آنان دعوت می فرماید:
وَ اعْلَمْ أَنَّ الرَّعِیَّةَ طَبَقَاتٌ لا یَصْلُحُ بَعْضُهَا اِلاّ بِبَعْض وَ لا غِنَی بِبَعْضِهَا عَنْ بَعْض فَمِنْهَا جُنُودُ اللَّهِ وَ مِنْهَا کُتَّابُ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ وَ مِنْهَا قُضَاةُ الْعَدْلِ وَ مِنْهَا عُمَّالُ الاِْنْصَافِ وَ الرِّفْقِ وَ مِنْهَا أَهْلُ الْجِزْیَةِ وَ الْخَرَاجِ مِنْ أَهْلِ الذِّمَّةِ وَ مُسْلِمَةِ النَّاسِ وَ مِنْهَا التُّجَّارُ وَ أَهْلُ الصِّنَاعَاتِ وَ مِنْهَا الطَّبَقَةُ السُّفْلَی مِنْ ذَوِی الْحَاجَةِ وَ الْمَسْکَنَةِ وَ کُلٌّ قَدْ سَمَّی اللَّهُ لَهُ سَهْمَهُ وَ وَضَعَ عَلَی حَدِّهِ فَرِیضَةً فِی کِتَابِهِ أَوْ سُنَّةِ نَبِیِّهِ(صلی الله علیه وآله) عَهْداً مِنْهُ عِنْدَنَا مَحْفُوظاً.
[ای مالک!] بدان که مردم به گروه ها تقسیم شده اند. کار هیچ دسته ای جز به وسیله دیگری اصلاح نمی شود و هیچ دسته ای از دسته دیگر بی نیاز نیست. [این گروه ها عبارت اند از:] لشکریان خدا، نویسندگان عمومی و خصوصی، قاضیان عادل، کارگزاران انصاف و خدمات، اهل جزیه و مالیات ـ اعم از کسانی که در پناه اسلام اند و یا مسلمان اند ـ تجار و صنعت گران و قشر پایین [یعنی نیازمندان و مستمندان]. برای هریک از این اصناف، خداوند سهمی را مقرّر داشته و آن را در قرآن یا سنّت رسول خد (صلی الله علیه وآله) مشخّص نموده و آنها را در جایگاه مناسب قرار داده که به صورت عهد در نزد ما محفوظ است.
می بینیم که چگونه علی (علیه السلام) از پیوستگی و ارتباط طبقات جامعه سخن می گوید و برای هریک، جایگاهی مشخص و معین در کتاب الله و سنت رسول الله (صلی الله علیه وآله) می شناسد و نقش هریک را در روند تکاملی جامعه معرفی می کند.
