به گزارش خبرگزاری حوزه، «آئین کشورداری از دیدگاه امام علی (علیه السلام)» کتابی است به قلم مرحوم آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی (ره) که حوزه نیوز در شماره های مختلف، مباحث خواندنی این کتاب را تقدیم نگاه شما علاقمندان خواهد کرد.
- رعایت حقّ و عدالت، بهترین معیارهای تصمیم گیری حاکم
در اسلام تصمیم گیری حاکم بایستی بر اساس ضوابط و معیارهای اسلامی باشد. بر این اساس، معیار حاکم در پذیرش و جذب نیروها و هرگونه تصمیم گیری حکومتی، برقراری حق و عدالت و رعایت رفاه و آسایش و رضایت عامّه مردم خواهد بود:
وَ لْیَکُنْ أَحَبَّ الاُْمُورِ إِلَیْکَ أَوْسَطُهَا فِی الْحَقِّ وَ أَعَمُّهَا فِی الْعَدْلِ وَ أَجْمَعُهَا لِرِضَی الرَّعِیَّةِ فَإِنَّ سُخْطَ الْعَامَّةِ یُجْحِفُ بِرِضَی الْخَاصَّةِ وَ إِنَّ سُخْطَ الْخَاصَّةِ یُغْتَفَرُ مَعَ رِضَی الْعَامَّةِ.
و محبوب ترین کارها نزد تو باید آن امری قرار گیرند که معتدل ترین و میانه ترین در حق، همگانی ترین و فراگیرترین در عدل و جامع ترین و هماهنگ ترین در راه رضایت مردم باشند؛ چرا که بی تردید، خشم توده مردم، رضایت و خشنودی خواص و برگزیدگان جامعه را بی اثر می سازد؛ در حالی که خشم خواص، با رضایت توده مردم بخشوده و جبران خواهد شد.
منظور از رعایت حقّ و عدالت، ایجاد مدینه فاضله خیالی در عالم ذهن نیست که خود باعث رکود هرگونه تصمیم گیری عملی است و حاکم را به مطلق گویی و ایده آلیسم می کشاند. به همین دلیل است که حضرت با بیان «اَوْسَطَها فِی الْحَقّ»، حاکم را به واقع بینی و رعایت امکانات موجود در جامعه فرا می خواند و می فرماید در جانب داری از حق، آنچه را که حتی الامکان به حق، نزدیک تر و عملی تر است مراعات کن و با این بهانه که حق را به معنای واقعی کلمه نمی توان پیاده کرد، شانه از زیر بار مسؤولیت خالی نکن.
این همه تکیه بر رضایت و خشنودی توده مردم، چرا؟
افراد تحت حکومت به دو دسته تقسیم می شوند:
- اکثریت
- اقلیت
اکثریت جامعه را مردم عادی اجتماع و به اصطلاح، همان توده مردم تشکیل می دهند که نوعاً از امکانات رفاهی کمتری برخوردار می باشند.
در مقابل، گروه کوچک دیگری هستند که از امکانات مادّی فراوانی برخوردارند و به همین جهت خود را برگزیدگان و خواص جامعه می پندارند و برای خود، شخصیت و امتیازی بیش از عامه مردم قائل اند!!
هیچ حاکمی نمی تواند در مقام زمامداری، به طور صددرصد رضایت اکثریت و اقلیت جامعه را کسب نماید؛ زیرا اگر به سود مردم مستضعف جهت گیری کند، اقلیت ناراضی خواهند شد، و اگر در جهت منافع اقلیت قدم بردارد، توده مردم ناخشنود خواهند بود.
بدیهی است که در مقام مقایسه، تلاش در جهت تقویت پایگاه مردمی و جلب رضایت اکثریت عظیم مردم به سود حکومت و به نفع حاکم خواهد بود و نارضایی عده ای قلیل، کاری از پیش نخواهد برد.
ویژگی های عامّه و خاصّه و نقش هر یک در حکومت
گفتیم که اگر فریب و نیرنگ در کار نباشد، هیچ نظام حاکمی نمی تواند رضایت تمام مردم را ـ اعم از عامّه و خاصّه ـ جلب کند، و طبعاً جلب رضایت هر یک به عدم رضایت دیگری منجر می شود.
اکنون ببینیم ویژگی ها و مشخصات هریک از این دو گروه، از دیدگاه علی (علیه السلام) چیست و هریک در نظام حکومتی چه نقشی و جایگاهی دارد:
وَ لَیْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِیَّةِ أَثْقَلَ عَلَی الْوَالِی مَئُونَةً فِی الرَّخَاءِ وَأَقَلَّ مَعُونَةً لَهُ فِی الْبَلاءِ وَ أَکْرَهَ لِـلاِْنْصَافِ وَ أَسْأَلَ بِالاِْلْحَافِ وَ أَقَلَّ شُکْراً عِنْدَ الاِْعْطَاءِ وَ أَبْطَأَ عُذْراً عِنْدَ الْمَنْعِ وَ أَضْعَفَ صَبْراً عِنْدَ مُلِمَّاتِ الدَّهْرِ مِنْ أَهْلِ الْخَاصَّةِ.
احدی از رعایا در حالت صلح و شرایط عادی، از لحاظ هزینه زندگی، بارشان بر والی [و حکومت] سنگین تر و در شرایط سختی و بروز مشکلات، کمکشان کمتر و از اجرای عدل و انصاف، ناراحت تر و در خواسته های خود، پافشارتر و مصرّتر و در مقابل عطا و بخشش، کم سپاس تر و ناشکورتر و با دیدن ممانعت ها و دریغ ها [از سوی حکومت]، دیرعذرپذیرتر و به هنگام بروز حوادث و مشکلات، کم استقامت تر و ناپدیدارتر [از گروه خواص نیست].
