به گزارش خبرگزاری حوزه، کتاب «آداب معاشرت» به قلم آقایان «سید محمد مقدس نیا» و «محمد مهدی محمدی» به ابعاد مختلف معاشرت در موضوعات گوناگون پرداخته است که در شماره های مختلف تقدیم نگاه شما خوبان خواهد شد.

- پیامدهای خشم

نـیـروی خـشـم، اگـر از مـحـدوده ضـرورت فـراتـر رفـت و از کـنـتـرل اراده آدمـی خارج شد، همچون آتشی سوزان یا سیلی بنیان کن هر چه را بر سر راه خود بـیـابـد، مـی سـوزانـد و تـبـاه مـی کـنـد و پـیـامـدهـای شـومـی را اوّل برای صاحبش و سپس برای دیگران به ارمغان می آورد.

علی (ع) در این باره فرمود:

اَلْغَضَبُ نارٌ مُوقَدَةٌ، مَنْ کَظَمَهُ اَطْفَاءَها وَ مَنْ اَطْلَقَهُ کانَ اَوَّلَ مُحْتَرِقٍ بِها (۲۴۹)

خـشـم آتشی سوزنده است، هر که آن را فرو خورد، خاموشش ساخته و هر که آزادش گذارد، خود او، اوّل کسی است که در شعله اش ‌ می سوزد.

اینک به برخی از پیامدهای خشم اشاره می کنیم:

۱ ـ تـیـرگی عقل:

تا زمام امور انسان در اختیار عقل است، جز در مسیر مصلحت خویش گام برنمی دارد، لیکن افراط در خشم، چراغ نورانی عقل را تیره و بی فروغ می سازد و انسان، بی چون و چـرا سـر در خـط فـرمان نیروی بی شعور خشم می گذارد و دیگر مصلحتی نمی بیند تا به سویش گام بردارد.

امام علی علیه السلام فرمود:

اَلْغَضَبُ یُفْسِدُ الاَْلْبابَ وَ یُبْعِدُ مِنَ الصَّواب  (۲۵۰)

خشم خردها را تباه می کند و آدمی را از مسیر درست دور می سازد.

۲ ـ ویـرانـگـری و تـبـهـکـاری:

اگـر انـسـان خـشـمـگـیـنـی را کـه لجـام عـقـل را گـسـیـخـتـه و سـراپـای وجـودش را آتـش غـضـب مـشـتـعل ساخته، به دیوانه ای زنجیری یا درنده ای وحشی تشبیه کنیم، گزاف نگفته ایم. او نـه گـوش شـنوایی دارد که نصیحت و سخن حقّ در آن نفوذ کند و نه چشم بینا و واقع بینی دارد کـه راه را از بـیـراهـه تـشخیص دهد و نه فکر روشنی دارد که قدرت دسته بندی امور جزئی و استنتاج عقلی از آنها را داشته باشد. او هرکه و هرچه را که مانعی بر سر راه خواهش های کور و دور از منطق خود بیابد، آسیب رسانده و ویران می کند.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

(شِدَّةُ الْغَضَبِ تُغَیِّرُ الْمَنْطِقَ وَ تَقْطَعُ مادَّةَ الْحُجَّةِ وَ تُفَرِّقُ الْفَهْمَ) (۲۵۱)

خـشـم شـدیـد، مـنـطـق را تغییر می دهد، ارتباط اجزای استدلال را قطع و موجب پراکندگی فهم و فکر می شود.

۳ ـ پـشـیـمانی:

بتدریج با فرو نشستن شعله های خشم، دیدگان خرد به روشنی می گراید، قـدرت تـفـکـّر و اندیشه فرد به کار می افتد و آنچه را که در دوره کوتاه تسلّط خشم، بر او گـذشـتـه بـه ارزیـابـی مـی نـشـیـند. سخنان زشت، نسبتهای ناروا، پرده دریها، خارج شدن از چارچوب فضایل انسانی، ارتکاب جرم، جنایت جبران ناپذیر و ...تصویر زشتی برای همیشه در ذهـنـش بـه جـا مـی گـذارد، تصویری که اگر محکمه، قاضی و مجازاتی هم در کار نباشد، یـادآوری آن پیوسته او را عذاب خواهد داد که : (چرا چنین کردم!؟... ای کاش بر خود مسلّط بودم و...) او پـشیمان است و افسوس می خورد، ولی دیگر پشیمانی سودی ندارد.

از همین رو است که امام علی علیه السلام فرمود:

اِیّاکَ وَ الْغَضَبَ فَاَوَّلُهُ جُنُونٌ وَ اخِرُهُ نَدَمٌ (۲۵۲) از خشم دوری کن که آغازش دیوانگی و پایانش پشیمانی است.

- فرونشاندن خشم

خـشـم، انسان را در معرض گناهان مهلک و بی شماری قرار می دهد و ممکن است در این حالت دست بـه جـرایـم بـزرگ و جبران ناپذیری بزند. راه جلوگیری از پیامدهای شوم خشم، کظم غیظ، یـعـنـی فـرونـشـانـدن هـیـجـان درونـی اسـت. البـتـّه هـیـجـان خـشـم، چـنـان عـقـل را تـیـره مـی کند که از افراد عادی کمتر می توان انتظار داشت، در چنین شرایطی به خود آیـنـد و بـه خـیر و صلاح بیندیشند و به راه صحیح گرایش یابند. از این رو، امام سجّاد علیه السـلام فـروخوردن خشم و قدرت خاموش کردن آتش خشم را به عنوان زیور صالحان و زینت تقوا پیشگان از درگاه خداوند خواسته، عرض می کند:

(وَ حـَلِّنـی بـِحـِلْیـَةِ الصـّالِحـیـنَ وَ اَلْبِسْنی زینَةَ الْمُتَّقینَ فی بَسْطِ الْعَدْلِ وَ کَظْمِ الْغَیْظِ وِ اِطْفاءِ النّائِرَةِ) (۲۵۳)

بـار الهـا! مـرا بـه زیـور صـالحـان بـیـارای و زیـنـت مـتـّقـیـن را بـر مـن بـپـوشـان، تـا عدل را گسترش دهم و خشم را فرو نشانم و شعله های سوزان دشمنی را خاموش سازم.

فـرو نـشاندن، آتش خشم یکی از صفات پسندیده ای است که اولیای گرامی اسلام در باره آن سفارش های قابل توجّهی دارند.

امام محمد باقر علیه السلام فرمود:

(مـَنْ کـَظـَمَ غـَیـْظـاً وَ هـُوَ یـَقـْدِرُ عـَلی اِمـْضـائِهِ، حـَشـَی اللّهَ قـَلْبـَهُ اَمـْنـاً وَ ایـمـانـاً یـَوْمـَ الْقِیامَةِ) (۲۵۴)

هـر کـس خـشـم خـود را فرو نشاند، در حالی که می تواند آن را اظهار کند، خداوند، در روز قیامت قلب او را از ایمنی و ایمان پر می کند.

آن بـزرگواران خود نیز، الگوهای عملی فرونشاندن آتش خشم برای مردم بودند. روزی کنیز امـام زین العابدین علیه السلام روی سر آن حضرت آب می ریخت بر اثر غفلت او، ظرف آب از دسـتـش رها شد و به سر ایشان خورد و آن را شکافت و خون جاری شد. حضرت سر بلند کرد و وی را نـگـریـسـت. کـنـیـز قسمتی از یک آیه را که حاوی ستایش از دارندگان صفت (کظم غیظ) بود، خواند:

(وَالْکاظِمینَ الْغَیْظَ) آنان که خشم خویش را فرو می نشانند.

آن حضرت فرمود: (خشم خویش را فرو نشاندم.)

کنیز چنین ادامه داد:

(وَالْعافینَ عَنِ النّاسِ) و آنان که از لغزش مردم در می گذرند.

امام فرمود: (من هم تو را بخشیدم و از خطایت در گذشتم.)

کنیز باز هم ادامه داد:

(وَاللّهُ یُحِبُّ الُْمحْسِنینَ) (۲۵۵)

و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

حضرت فرمود: برو؛ تو در راه خدا آزاد هستی. (۲۵۶)

گـفـتـنـی اسـت کـه فـرو نـشـانـدن هـیـجـان درونـی و آتـش خـشـم بـه مـعـنای عفو و اغماض طرف مـتـقـابـل نـیـسـت، بـلکـه عـفـو، خـود فـضـیـلت دیـگری است که به آن خواهیم پرداخت.

مقصود از فـرونـشـانـدن خـشـم ایـن اسـت کـه انـسـان خـشـم بـاطـنـی خـود را بـرون نـیـفـکـنـد و خـود بـه اعـمـال خشم و انتقامجویی دست نزند و پس از واپس زدن این هیجان اگر فرد خطاکار را شایسته عـفـو مـی دانـد، از او بـگـذرد و گـرنـه او را از طـریـق قـانـون و مـحـکـمـه عـدل مـجـازات کـنـد و اگـر جـای احـسـان بـود آن را مـعـمـول دارد، چـنـان کـه حـضـرت سـجـّاد(ع) مراحل سه گانه را در سرگذشت یادشده یکی پس از دیگری به اجرا درآورد.

پی نوشت ها:

۲۴۹- شرح غررالحکم، ج ۲، ص ۴۷ .

۲۵۰- شرح غرر الحکم، ج ۱، ص ۳۵۷ .

۲۵۱- بحارالانوار، ج ۷۱، ص ۴۲۸ .

۲۵۲- شرح غررالحکم، ج ۲، ص ۲۸۸ .

۲۵۳- صحیفه سجّادیه، دعای مکارم الاخلاق.

۲۵۴- بحارالانوار، ج ۷، ص ۳۰۳ .

۲۵۵- آل عمران (۳)، آیه ۱۳۴ .

۲۵۶- تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۳۹۰، چاپ علمیّه قم.