تاریخ بشریت همیشه شاهد ظهور انسان‌هایی بوده است که عمر خود را برای رسیدن به کمال نهایی انسان صرف نموده و در پیمودن راه معرفت، حتی لحظه‌ای از تلاش و جهاد و تکاپو بازنمانده اند.
انسان‌های بزرگی که با روح بلند و اراده پولادین خویش تبدیل به الگوهایی برای حق‌جویی و سلوک الی الله گشتند و با صعود به قله های معرفت و علم، گام‌های بلندی را برای طی مراتب عبودیت پیموده و در جرگه اولیای حق درآمدند.
در میان خیل عظیم الشأن این بزرگان و نام آوران عرصه عشق و شور و شرف، نام بلند و زیبای قطب راوندی که یکی از قله های والای علم و تفقه است به بزرگی و شوکت و جلال می درخشد.
او که کارنامه زندگی علمی و عملیش درخششی کم‌نظیر دارد. خاصه در عرصه مقدس حدیث پژوهی و قرآن پژوهی در کنار تفقه عالی و جد و جهد کلامی، به آثار و برکات متنوع و متکثری نائل آمد که از قطب راوندی یک علامه تمام عیار و ماندگار ساخت.
براستی باید اذعان کرد که قطب الدین راوندی در زمره مردان بزرگی است كه با دانش فراوان خود پس از بهره‌مندی از علوم مختلف و تبحر در آنها، به عنوان جهادگری در عرصه تبیین و فهم و تنقیح معارف اسلامی به جهان اسلام معرفی گردید و در بیشتر رشته‌های علوم اسلامی تبحر و تخصص خود را به نمایش گذارد كه نتیجه آن را می توان در شمایل کتاب‌های ارزشمند و جامع و مانع او در رشته های مختلف اسلامی و معارف نبوی و علوی یافت.
کتابهایی که به خوبی و روشنی گویای حقیقت مجاهدت‌های علمی علامه قطب راوندی بوده که بهترین سند برای شناخت او می‌باشد.
کتابهایی که چه در شمار و کمیت و چه در کیفیت متن و موضوعات انتخاب شده و چه از جهت توجه به مسایل مبتلابه، آثاری درخور و مفید و سترگند.
* آثار شگرف و گرانسنگ
تعداد یادگارهای قلمی و مکتوبات ایشان بسیار است، در این‌جا به بخشی از آثار ایشان اشاره می‌شود؛
«ام القرآن»،«تفسیر القرآن» در دو جلد. «خلاصة التفاسیر» در ده جلد. «شرح آیات المشكله فی التنزیه». «اللباب فی فضل آیةالكرسی». «الناسخ و المنسوخ من القرآن». «الخرایج و الجرایح». این كتاب كه معروفترین اثر قطب به شمار می‌آید در بیان مسائل كلامی و عقاید بوده و در برگیرنده هفت كتاب پیرامون مسأله معجزه و شیوه زندگی رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ است.
«ام المعجزات». نام كتابی است كه راوندی پس از چندی به عنوان «تتمه الخرایج» به نگارش درآورد.
«الاختلافات» این كتاب در برگیرنده اختلافهای كلامی بین شیخ مفید و سید مرتضی (علم الهدی) بوده و ۹۵ مسأله اختلافی در آن بررسی شده است.
«تهافت الفلاسفه» این كتاب كه نشان دهنده دانش فلسفی قطب است در موضوع حكمت و فلسفه نگارش شده و به تناقض گویی فلاسفه پرداخته است.
«جواهر الكلام فی شرح مقدمة الكلام» شرحی بر كتاب «مقدمة الكلام» شیخ طوسی در علم كلام است.
«آیات الاحکام» این كتاب آیاتی از قرآن كریم را كه مربوط به مسائل فقهی واحكام دینی است مورد بحث و بررسی قرار داده است.
«احکام الاحکام» «الانجاز». شرحی است بر كتاب «الایجاز فی الفرائض» شیخ طوسی.
«حل المعقود فی الجمل و العقود». «الخمس». «من حضره الاداء و علیه القضاء». «رسالة الفقهاء».«مشکلات النهایه».«المنتهی فی شرح النهایه». این كتاب به شرح نهایه شیخ طوسی پرداخته و در ده جلد به چاپ رسیده است.«الرائع فی الشرایع». «النیات فی جمیع العبادات».«نهیة النهایه». « فقه القرآن ».«تحفة العلیل». در موضوع دعا و آداب آن و احادیث مربوط به امراض و بلاها.«رساله فی صحه احادیث اصحابنا». موضوع آن بیان صحت احادیثی است كه علمای شیعه نقل كرده‌اند.
«شرح الكلمات المائه». شامل شرح صد كلمه از سخنان حضرت علی ـ علیه السّلام ـ.
«ضیاء الشهاب» شرحی بر كتاب شهاب الاخبار قاضی سلامه مصری.
«لباب الاخبار».«لب اللباب». اخبار و احادیثی در موضوع اخلاق .
«مزار» كتابی بزرگ در موضوع زیارتنامه‌‌ها.«المجالس فی الحدیث». «الدعوات» معروف به سلوة الحزین.
«جنی الجنتین». در تاریخ اولاد امام هادی ـ علیه السّلام ـ و امام عسكری ـ علیه السّلام ـ.
«قصص الانبیاء ». «المستقصی». نام كتابی از راوندی در علم اصول فقه است. این كتاب شرحی بر « الذریعه » سید مرتضی در علم اصول می‌باشد.
«التغریب فی التعریب».«الاغراب فی الاعراب». «شرح العوامل المأئه». شامل صد عامل در علم نحو.«غریب النهایه». در شرح لغتهای مشكل فقهی كتاب نهایه شیخ طوسی .«نفثه المصدور». این كتاب دیوان اشعار قطب راوندی است.
علامه راوندی دانشمند بزرگ قرن ششم معارف دینی علاوه بر آثار ارزشمند، توانست شاگردان بزرگ و برجسته‌ای را به عالم دین و معرفت تقدیم جهان فکر و اندیشه نماید.
* شاگردان
شاگردان فرهیخته و برجسته‌ای که برخی از آنان عبارت‌اند از:
احمد بن علی بن عبدالجبار طبرسی او علاوه بر قضاوت به نقل حدیث نیز می‌پرداخت.حسین بن سعید بن هبه الله. وی فرزند دانشور قطب‌الدین بوده و از او به عنوان شهید یاد شده است.
علی بن عبدالجبار بن محمد. از دانشمندان و فقهای بنام، علی بن محمدالمدائنی، محمد بن الحسن البغدادی، محمد بن سعید بن هبه الله، او فرزند دیگر قطب راوندی است كه به ظهیر الدین معروف بود. محمد بن علی معروف به « ابن شهرآشوب » از ستارگان درخشان تشیع و برجسته‌ترین شاگردان قطب بود. « ابن شهرآشوب » در كتاب خویش « معالم العلماء » با یادی از قطب الدین به عنوان استاد خویش نام چند كتاب وی را ثبت كرده است.
و بالاخره در روزچهاردم شوال سال ۵۷۳ ق. شهر مقدس قم گرد عزا و ماتمی سترگ بر چهره خود حس کرد، آن‌گاه که عالمان، اندیشمندان و دوستداران اهل‌بیت ـ‌علیهم‌السّلام ـ در خانه قطب راوندی، بر بالین او گرد آمده بودند، با فرارسیدن هنگامه اذان ظهر بود كه جهان اسلام در عزای یكی از فرهیختگان مكتب اهل‌بیت ـ علیهم‌السّلام ـ به سوگ نشست.
پس از مراسم تشییع، پیكر پاك آن فرزانه در جوار مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه ـ علیهماالسّلام ـ به خاك سپرده شد و روح «سعید» محدثان با زمزمه «عاش سعیدا و مات سعیدا» به ملكوت اعلی پر كشید.
از آن پس جسم مطهرش با كتاب‌ها و نوشته‌هایش جاودانه شد و روزی كه پس از هشت قرن تعمیرگران صحن مطهر حضرت فاطمه معصومه ـ علیهماالسّلام ـ با پیكر سالم و سیمای نورانیش رو به رو شدند، چیزی جز این منزلت را برای او تصور نكردند كه باید جسم مطهرش همانند روح او شاهد و ناظر بر حوزه فقاهت اهل‌بیت ـ علیهم‌السّلام ـ بوده و تا قیام قیامت سالم بماند. حضرت آیه الله مرعشی نجفی ـ رحمةالله ـ به پاس خدمات او، سنگ قبری بلند و به یاد ماندنی را بر فرازش به یادگار نهاد تا زائران حرم مطهر فاطمه معصومه ـ علیهماالسّلام ـ در ابتدای ورود وخروج از صحن مباركش چشمانشان به قبر این فرزانه بزرگ روشن شود.
اینک که ما شیعیان اهل‌بیت(ع) و محبان طریق معرفت آن بزرگواران، در روزگارمان با چنین دستاوردها و یادگارهای ماندگار و آثار سودمندی از بزرگان علم و مکتب معرفتی مان روبرو هستیم، حق آن است که با دست یازیدن به این خوان پرکرامت، بار خویش بربندیم و حظ و بهره‌ای وافر و کافی از این نورانیت اصیل و درخشنده گرفته و با ره توشه‌ای که از میراث ارزنده عالمان برمی‌گیریم، از جرگه و در زمره سالکان طریق معرفت درآییم و خود را به جمع عاشقان حق برسانیم.
درود و رحمت حضرت حق بر علامه قطب راوندی و همه عالمان دینی و مروجان آئین ربانی و سالکان طریق روحانی باد؛ روحشان شاد و راه خطیر و سترگ و شگرفشان پر رهرو...!
